شیوه‌های تربیت جنسی کودکان و راهکارهای پیشگیری از عوارض آن

وهاب آریان

چکیده

تربیت جنسی فرزندان، به‌ویژه برای خردسال از جمله مسائل مهمی است که باید مدنظر والدین قرار گیرد. در این مقاله به تبیین و بررسی این موضوع با نگاه به آیات و روایات پرداخته شده است؛ چگونه فرزندمان را با غریزه جنسی آشنا کنیم؟ در مواجهه با رفتار نادرست فرزندان، والدین چه برخوردی باید داشته باشند، از جمله سؤالاتی است که این مقاله سعی در پاسخ دادن به آنها است.

واژگان کلیدی: تربیت جنسی، غریزه جنسی، تربیت فرزند، انحراف جنسی، هویت جنسی.

 مقدمه

تربیت جنسی برای فرزندان ضروری است؛ در این میان شاید اگر تربیت جنسی کودکان از همان ابتدا توسط والدین جدی گرفته شود، معایب و عوارض کمتری را می‌تواند به دنبال داشته باشد. اسلام، دینی است که به همه جوانب زندگی انسان توجه دارد؛ ‌از این‌رو تربیت جنسی نیز از نظر اسلام دور نمانده است. قرآن، امامان معصوم وبزرگان، راهکارهایی برای تربیت جنسی کودکان ارائه کرده‌اند. آموزه‌های دینی مسائل جنسی را مورد بررسی قرار داده و با پرورش استعدادهای افراد جامعه، کمک شایانی به ارتقای سطح سلامت و تحقق اهداف عالی تعلیم و تربیت کرده است و از انحرافات جنسی جلوگیری نموده است. هدف اصلی از تربیت جنسی، قرب الهی است. فرد زمانی که از فشار غریزه جنسی در امان باشد، می‌تواند با خیالی آسوده به تفکر و عبادات بپردازد. تربیت جنسی کودکان در عصر حاضر یکی از دغدغه‌های اصلی خانواده‌هاست. تربیت جنسی کودکان، آموزش مسائل جنسی در حد فهم و درک آنها است، به‌گونه‌ای که باعث انحراف جنسی آنها نشود. کودکان باید بدانند که روابط با هم‌جنس و جنس مخالف چگونه است. در این آموزش باید از سخنان گهربار امامان معصوم و قرآن کریم نهایت استفاده را برد. امروزه متأسفانه در جامعه ما، منابع غیر صحیح برای پاسخ‌گویی به نیازهای جنسی کودکان فراوان است؛ به همین دلیل خانواده‌ها باید کودکان خود را به طریق صحیح تربیت نمایند تا به انحراف جنسی دچار نشوند. نقش دو نهاد تربیتی، یعنی خانه و مدرسه در تربیت کودکان بسیار مهم است. برخی از خانواده‌ها فکر می‌کنند مسائل جنسی فقط مربوط به بزرگ‌سالی است و کودکان فقط باید به آموزش و تحصیل علم بپردازند و با تأسف مانعی در راه تحقیق و تربیت جنسی صحیح می‌شوند (نعمتی،1392، 42). اساسی‌ترین سؤال برای والدین این است که برای تربیت جنسی فرزندمان چکار باید کرد و راه‌های پیش‌گیری از انحراف آن کدم‌اند. این مقاله با بررسی مفاهیم مهم غریزه جنسی و انحراف جنسی در چند بخش، به شیوه‌های درست مدیریت این غریزه و جلوگیری از فعال شدن آن قبل از موعد مقرر پرداخته و در نهایت راهکار هدایت و مدیریت آن توسط والدین را ابراز می‌کند.

1. شناخت و مفهوم غریزه جنسی

یکی از غریزه‌های بسیار قوی در وجود هر انسانی، ‌غریزه جنسی است. این غریزه باید از راه صحیح ارضا شود، چون اگر از راه صحیح منحرف شود، ‌به ابعاد دیگر زندگی انسان آسیب خواهد رساند. به همین دلیل، شناخت ویژگی‌های مؤثر مرد و زن در غریزه جنسی در مرحله اول و کسب مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط جنسی صحیح در مرحله بعد، بسیار اهمیت دارد (فقیهی، 1388، 16)؛ فقیهی در کتاب خود، تعریف مناسبی از تربیت جنسی ارائه کرده‌اند که این‌گونه است: فرد در دوره‌های رشد کودکی، نوجوانی و جوانی به‌گونه‌ای پرورده شود و آموزش ببیند که با جنسیت خود آشنا شود و آنها را بپذیرد؛ قدردان وجود خویش باشد و به آن افتخار کند. نقش مذکر یا مؤنث بودن از لحاظ اجتماعی را یاد بگیرد؛ و احکام و آداب دینی در ارتباط با مسائل جنسی مربوط به خود و روابط با هم‌جنس و جنس مخالف را فرا گیرد. آمادگی روانی برای ازدواج و تشکیل خانواده را پیدا کند، با مسائل مربوط به زندگی خانوادگی و روابط با همسر آشنا شود و در سایه آن به آرامش برسد، به‌گونه‌ای توانمند شود که عواطف و فعالیت‌های جنسی خویش را در جهت قرب الی الله و جلب خشنودی خداوند، به‌کار گیرد (همان، 39).

2. روش‌های آشنایی و تربیت جنسی

الف. آشنا کردن با جنسیت، نقش و پذیرش هویت جنسی

 ویژگی‌های زیستی، شناختی، عاطفی و اجتماعی دو جنس دختر و پسر و توجه به تفاوت‌های آن دو جنس، هویت جنسی نامیده می‌شود. شکل‌دهی هویت فرزندان به عواملی بستگی دارد، مانند نگرش والدین در مورد دختر و پسر، فرهنگ‌های جامعه‌ی آنان و عوامل زیستی، روانی، عاطفی و اجتماعی و...، در این مورد توجه به نکاتی شایان ذکر است: یک: رفتار و گفتار والدین باید به‌گونه‌ای باشد که ثابت کند که هیچ جنسیتی، بر دیگری برتری ندارد و هردوی آنها برای پدر و مادر ارزش دارند. آنها باید به فرزندان خود اعتماد دهند که هر جنسیتی قابلیت‌ها و شایستگی‌های خود را دارد. والدین باید از تبعیض جنسیتی بین دختر و پسر پرهیز کنند و به آنها آموزش دهند که هر جنسیتی دارای ارزش خاص خود است. پدر و مادر باید بتوانند هویت جنسی فرزندان را به آنها تعلیم دهند تا فرزندان در آینده، انسان‌هایی کامل و با اعتماد به نفس باشند و نقش پدری و مادری را به خوبی ایفا کنند. باید این نکته را یاد آوری شد که مراحل رشد، مانند حلقه‌های زنجیر به هم متصل‌اند، به‌گونه‌ای که باید به ترتیب، کودکان را مرحله به محله تربیت کرد (فقیهی، 1388، 105)؛ امام صادق (ع) می‌فرماید: دخترها نیکی هستند و پسرها نعمت. پس به درستی که [خداوند] بر نیکی‌ها پاداش می‌دهد و از نعمت‌ها سؤال می‌کند (کلینی، 1391 ق، 6، 8)؛ دو، علاوه‌بر هویت جنسی، باید نقش جنسیتی دختران و پسران را به آنها تعلیم داد تا بتوانند هویت جنسی خود را بهتر بشناسند. فرزندان باید بدانند که وقتی‌که به جامعه وارد می‌شوند، باید چگونه رفتاری را از خود به‌عنوان پسر یا دختر نشان دهند و از نظر گفتاری، نحوه پوشش و... چگونه باید عمل کنند و از به‌کار بردن نقش‌های جنس مخالف، پرهیز نمایند (فقیهی، 1388، 107)؛ امروزه، دانشمندان روان‌شناس، در بررسی اختلالات جنسی به این نتیجه رسیده‌اند که افرادی که به انحراف نارضایتی جنسیتی دچار شده‌اند، بدون استثنا، در کودکی خود، با آنها به شکل جنس مخالف رفتار شده است؛ و با ظاهری مشابه با جنس مخالف، آراسته‌شده‌اند، آموزش نقش جنسی دختران را باید مادران به عهده بگیرند. پیامبر می‌فرماید: امور دختران را به مادران آنها واگذارید (شیبانی، بی‌تا، 2، 76)؛ شخصی از امام صادق سؤال کرد: مادر، پسرش را تا چندسالگی می‌تواند بشوید؟ امام جواب داد تا سه‌سالگی (کلینی، 1391 ق، 3، 681)؛ در این احادیث شریفه، مادران را به‌عنوان الگوی جنسیتی برای دختران قرار داده و وظیفه‌ی آموزش نقش جنسی را به عهده‌ آنان گذاشته است. در حدیث امام صادق که فرمودند: پسر تا سه‌سالگی با مادرش به حمام رود، به این نکته اشاره شده است که پسر در این سن، جنسیت و وجه تمایز خود را از جنس مخالف باز می‌شناسد و در تماس‌های مادر در حمام ممکن است از لحاظ روانی، ویژگی‌های زنانه را کسب کند. به همین دلیل، زمانی که مادران، بتوانند دختران را آموزش دهند و پدران، آموزش پسران را به عهده گیرند، می‌توان همانندسازی با والد جنسی موافق را در جامعه مشاهده کرد (فقیهی، 1388، 109).

ب: جلوگیری از تحریک زودهنگام جنسی

غریزه جنسی از زمان تولد، در نهاد هر انسانی نهفته است، نباید تصور کرد که کودکان تا زمان بلوغ، از رفتارهای جنسی، تأثیر نمی‌پذیرند، کودکان نیز غریزه جنسی را در وجود خود احساس می‌کنند؛ بنابراین کودکان نیز تحریک می‌شوند و حتی دانشمندان معتقدند، به ارگاسم (اوج لذت جنسی) هم می‌رسند. ارگاسم، در کودکان نیز به وجود می‌آید و به لذت نیز ختم می‌شود. البته انزال در کودکان رخ نمی‌دهد؛ کودکان نیز مکانیسم نعوظ و ارگاسمی شبیه بزرگ‌سالان دارند. بچه‌ها نیز امکان نزدیکی دارند؛ اما معمولاً در این عمل مهارتی ندارند و نعوظ‌هایشان پایدار نمی‌ماند. گفتیم که میل جنسی از زمان تولد در کودکان نهفته است، اما کودکان از هدف و مقصد آن بی‌اطلاع‌اند و تا زمان بلوغ نمایان و سازمان‌یافته می‌شود. در ابتدا غریزه جنسی در کودکان، عمل جنسی یا لذت جنسی را به دنبال ندارد و باید مرحله رشد و تحول خود را طی کند تا در زمان بلوغ به رشد کامل خود برسد، اما اگر این غریزه پیش از موعد تحریک شود، باعث می‌شود که کودک زودتر از وقت مناسب، نسبت به آن آگاه شود و آنگاه جبران آن بسیار سخت است. اسلام به این مسئله نیز توجه کرده است و تأکید می‌کند که کودکان هم‌میل جنسی دارند، اما باید به تحریک آنها نپرداخت. با توجه به عواقب ناگوار جنسی در کودکان و بلوغ زودرس آنها، والدین باید با آگاهی کامل از شیوه‌های پیشگیری از انحراف کودکان از بروز آن جلوگیری کنند.

3. جلوگیری از انجام عمل جنسی در برابر فرزندان

والدین باید از انجام دادن عمل زناشویی در جایی که کودکان نیز حضور دارند و می‌توانند آن را درک کنند جلوگیری کنند تا از تحریکات جنسی خودداری شود. این خودداری باید از دوران نوزادی تا سنین نوجوانی و بعد از آن انجام شود (فقیهی، 1388، 113)؛ پیامبر می‌فرماید: قسم به آنکه جانم دردست اوست. اگر مردی با همسرش هم‌آغوش شود و در خانه، کودکی بیدار باشد و آنها را ببیند و صدا و نفس آنها را بشنود، هیچ‌گاه رستگار نمی‌شود. اگر پسر باشد یا دختر زناکار می‌شود (کلینی، 1391ق، 5، 500)؛ امام صادق نیز فرمود: در برابر دیدگان کودکان، با زنان خود نزدیکی نکنید که این کار موجب زناکاری می‌شود (همان، 5، 499). همان‌گونه که گفته شد، یکی از عوامل انحراف جنسی کودکان، مشاهده والدین در حال عمل زناشویی است. دلیل این امر، آن است که کودک با دیدن این رفتارها، تحریک شده و سپس می‌خواهد، با دوستش همین عمل را انجام دهد و زمینه انحراف آن به وجود می‌آید. قبح این عمل (نزدیکی والدین در برابر فرزندان) و اثرات منفی آن بر کودکان، از نظر روان‌شناسان نیز دور نمانده است. کوچتکف، روان‌شناس مشهور کشور شوروی سابق، در این زمینه می‌گوید: دیدن بوسه و در آغوش کشیدن والدین از سوی کودک، در ابتدا توجه کودک را جلب می‌کند و پس از آن کودک نسبت به آن عکس‌العمل نشان می‌دهد و می‌خواهد شخصاً دراین‌باره اطلاعاتی کسب کند. جلوگیری کودک از دیدن این صحنه‌ها به آن اندازه اهمیت دارد که از لحظات پنهانی خاص زندگی والدین نیز مهم‌تر است. نبودن حیا در والدین و انجام رفتارهای جنسی عادی (مانند بوسیدن، نوازش کردن، در آغوش گرفتن و...)؛ در حضور کودکان باعث می‌شود که کودکان پیش از وقت تمایل جنسی پیدا کنند. خوابیدن پدر و مادر با کودکان خود در یک رخت‌خواب، باعث می‌شود که بلوغ جنسی پیش‌رس و تمایل جنسی فوق‌العاده فرزندان به وجود آید که تغییرات تکامل روحی بدان مربوط می‌شود (کوچتکف، 1381، 37) امام رضا می‌فرماید: علی(ع) هرگاه می‌خواست با همسرش هم‌بستر شود، درها را می‌بست، پرده‌ها را می‌انداخت و خدمتکاران را بیرون می‌کرد (کلینی، 1391ق، 5، 501).

الف. ضرورت تربیت جنسی فرزندان

به وجود آوردن شرایط مناسب برای رشد سالم با شناخت و انتظار درست از هویت جنسی است، کودک باید همواره در شرایطی آرام و بدون استرس و اضطراب و مشغولیت مراحل رشد خود را سپری کند تا بتواند در سنین نوجوانی، رشدی مطلوب و طبیعی داشته باشد. اگر کودک در سنین خردسالی نتواند رشد جنسی قابل قبولی داشته باشد، انحرافات جنسی خود را به دوره نوجوانی و سپس به دوره‌ی جوانی و بزرگ‌سالی خواهد رساند. تربیت صحیح، باعث به وجود آمدن آگاهی صحیح و داشتن توقعات بجا از هویت جنسی کودکان می‌شود. این آگاهی صحیح می‌تواند با توانایی‌های آنها مطابقت کامل داشته باشد. این هدف باید در دوره کودکی و نوجوانی برآورده شود، تا فرد در سنین بزرگ‌سالی بتواند مسئولیت‌های خود را متناسب با جنسیتش انجام دهد (نعمتی، 1386، 76).

ب. آموزش‌وپرورش هویت جنسی

ازآنجاکه عوامل زیستی، روانی، شناختی، عاطفی و اجتماعی، حتی نگرش‌های والدین، گرایش‌های فرهنگی آنها و نوع تربیت و برخورد آنها با پسر و دختر، در شکل‌دهی هویت فرزند مؤثر است، لازم است که والدین نه‌تنها از تبعیض جنسیتی بین دختر و پسر خودداری کنند، بلکه باید احساس ارزشمندی جنسیتی را به آنها منتقل کنند تا کودکان بتوانند به‌راحتی و بدون آرزوی داشتن جنسیت مخالف، به هویت جنسی خودشان دست یابند و بتوانند در آینده زنان و مردان کامل و با اعتمادبه‌نفس باشند و نقش پدری و مادری خود را نیز به‌خوبی ایفا کنند. والدین باید نقش جنسیتی هر یک از فرزندان دختر یا پسر خود را به آنها آموزش داده تا هویت جنسی‌شان تقویت شوند و رفتارهای متناسب با جنسیتشان را بیاموزند.

4. پیشگیری از انحرافات جنسی کودکان

الف. خودداری از انجام عمل زناشویی در برابر فرزندان؛

ب. اجازه گرفتن فرزندان برای ورود به اتاق والدین؛ خداوند دستور داده که کودکان هنگام ورود به اتاق پدر و مادر، باید از آنها اجازه بگیرند: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، باید بردگان و کودکانتان که به حد بلوغ نرسیده‌اند، در سه وقت از شما اجازه بگیرند: قبل از نماز صبح، در نیم روز، هنگامی‌که لباس‌های خود را بیرون می‌آورید و بعد از نماز عشاء. این سه هنگام، زمان خلوت کردن برای شماست. پس از آن، نه بر شما اشکالی وارد است، نه بر آنها که بر شما وارد شوند و آمدوشد کنند.

ج. خودداری از بوسیدن و در آغوش گرفتن کودکان نامحرم، پس از سن معین و جداسازی بسترشان علی‌رغم اینکه در اسلام به محبت کردن، نوازش کردن و بوسیدن بچه‌ها سفارش شده، اما این رفتار، پس از سن معینی، از سوی افراد نامحرم با آنها منع می‌شود (ثابت، 1390، 56).

5. منحرف کردن کودکان از بازی‌های جنسی

کودکان به دلیل کنجکاوی برای شناخت دنیای اطراف خود، به جستجو در هر چیزی می‌پردازند. از جمله می‌خواهند بدن را کشف کنند؛ از این‌رو به بازی‌هایی نظیر دکتر بازی و مامان‌ بازی روی می‌آورند که در این بازی‌ها سعی می‌کنند از چگونگی اندام‌های یکدیگر آگاه شوند. والدین وظیفه پیشگیری از بازی‌های جنسی کودکان دارند و باید مراقب باشند تا شرایط محیطی برای این نوع بازی برای کودکان فراهم نشود و اگر احیاناً این صحنه‌ها را مشاهده کردند، باید به‌صورت معقول از بازی آنان جلوگیری کنند.

الف. کودکان به دنبال پاسخ پرسش‌های جنسی‌شان هستند

برای کودک درباره مسائل جنسی، سؤالاتی مطرح است که می‌خواهد جواب درست همه آنها را پیدا کند. با توجه به مسائلی چون: رشد سنی کودکان، آگاهی از تولدهای پیاپی و اطلاع از رفت‌وآمدهای مادران به بیمارستان، مشاهده نوزادها و جلب‌توجه همه به آنان و به مادرانشان در دوره پس از زایمان و میزان شکوفایی حس کنجکاوی کودکان، سؤالاتشان در زمینه مسائل جنسی، متفاوت و متنوع است. نمونه‌هایی از این سؤالات، عبارتند از: بچه از کجا آمده است؟ چطور خداوند این نوزاد را به ما داد؟ چرا بچه از شکم مادر بیرون می‌آید؟ چرا بچه با من تفاوت دارد؟ چرا اجزای بدن ما شبیه هم نیستند؟
بعضی از پدران و مادران، از پاسخ دادن به این سؤالات طفره می‌روند و پرده‌پوشی می‌کنند و با تعابیری چون: این پرسش‌ها به تو نیامده! بزرگ می‌شوی، خودت می‌فهمی! بعداً برایت می‌گویم، بچه‌ها را ساکت می‌کنند و بعضی‌ها هم جواب‌های نادرست و خلاف واقع می‌دهند، مثل‌اینکه گفته می‌شود: خدا این بچه را از آسمان برای ما فرستاده! یا از بیمارستان خریدیم! کودک معمولاً می‌فهمد که این پاسخ‌ها، جواب درست سؤالات او نیستند و پدر و مادر او را فریب می‌دهند. نکات قابل‌توجه در اصول پاسخگویی به پرسش‌های کودکان عبارت‌اند از:

 الف. در پاسخگویی به پرسش‌های جنسی کودکان، صراحت و شفافیت تا حدی باید باشد که ابهام‌های ذهنی آنها رفع شود؛

 ب. پاسخ‌ها نباید به‌هیچ‌وجه تحریک‌کننده باشند؛

 ج. در مواردی که یکی از والدین، توانایی پاسخگویی بهتری دارد، کودک به او ارجاع داده شود؛

 د. حجب و حیا باید رعایت شود و در پاسخگویی، از پرده دری اجتناب شود؛

 ﻫ. از برخورد هیجانی یا نفرت‌انگیز با کودک دوری شود؛

 و. جواب‌ها باید به‌قدر کفایت و قانع‌کننده باشند؛

 ز. در پاسخ دادن به رشد سنی و سطح فهم کودک باید توجه شود (جعفری‌نیا، 1392،56).

ب. تأثیر دوستان و اطرافیان هم‌سن

کودکان به علت عدم آگاهی به مشخصات دوست واقعی، اغلب دوستانی اتفاقی برای خود می‌گزینند. این وظیفه خطیرِ والدین است که کودکان را به‌سوی دوستان سالم راهنمایی کنند. کودکان از هفت‌سالگی، تحت تأثیر همسالان و دوستان خود واقع می‌شوند. هر چه سن کودکان بالاتر می‌رود و به نوجوانی و جوانی نزدیک‌تر می‌شوند، این تأثیرپذیری نیز به‌مراتب بیشتر می‌شود. ازآنجاکه، دوستی در دوران کودکی در سال‌های نوجوانی و جوانی نیز ادامه می‌یابد، والدین باید دقت نمایند که کودکان خود را در چه محیط‌هایی وارد و با چه افرادی آشنا می‌شوند. گاهی اوقات کودکان به علت سهل‌انگاری والدین با کودکانی ارتباط برقرار می‌کنند که آنها را با انواع عکس‌های مستهجن و زننده و اطلاعات جنسی آشنا می‌کنند. این مسائل ذهن کودکان را به‌شدت مشوش و منحرف می‌کند. والدین باید به فرزندان خود کمک کنند تا آنها بتوانند عیوب و نواقص خود را در این مورد برطرف کنند، نواقصی که در اطلاعات و ارتباطات دوستانه به وجود آمده است. والدین باید به‌گونه‌ای عمل کنند که بتوانند احساسات فرزندان خود را کنترل کنند و به آنها کمک کنند تا دوست خوب پیدا کنند و به اصلاح خویش بپردازند. مدرسه نیز می‌تواند به انحرافات جنسی کودکان دامن زند. ممکن است کودکان در مدرسه با هم کلاسی‌هایی آشنا شوند که از لحاظ اخلاقی، افرادی بی‌بندوبار هستند. این افراد لاابالی با صحبت‌های جنسی فکر کودکان را منحرف کرده و آنها را با اعمال جنسی آشنا می‌کنند و باعث می‌شوند که کودکان زودتر از زمان مقرر با این اعمال آشنا شوند. در نتیجه انحرافات جنسی در کودکان پدید می‌آید (نجف‌آبادی، 1390، 138).

جمع‌بندی

اسلام دینی است که به همه جوانب زندگی بشر پرداخته و شرم و حیا را در مسائلی چون مسائل جنسی،‌ کنار گذاشته است. همیشه راهکارهای اسلامی تربیت جنسی کودکان در مقایسه با راهکارهای غربی مؤثرتر و عاقلانه‌تر است. غربیان با فاصله گرفتن از تعالیم دینی و پرداخت به اندیشه‌های افرادی که جز هواپرستی به چیزی نمی‌اندیشند،‌ در منجلابی گرفتار شدند که بیرون آمدن از آن بسیار سخت و دشوار است. اسلام با هدایت صحیح غریزه جنسی و پرورش استعدادهای طبیعی همواره راه سعادت بشر را هموار کرده است. ما باید با تعالیم روح‌بخش اسلام عزیز به جهت‌دهی و نظام‌بخشی این غریزه و هدایت آن در چهارچوب قوانین اجتماعی، پاکدامنی، ایمان و اخلاق را برای بشریت به ارمغان بیاوریم؛ در این صورت است که می‌توانیم خانواده‌ای سالم داشته باشیم که در سایه این خانواده به آرامش روحی مناسب دست پیدا کنیم. با تربیت صحیح می‌توانیم جامعه‌ای سالم و به‌دوراز هرگونه انحرافات جنسی و بیماری‌های روانی داشته باشیم.