بررسي رابطه نماز جماعت و رشد اجتماعی نوجوانان مشهد

نویسنده: غلامرضا تبریزی[1]

چکیده

با  توجه به اينكه نماز جماعت يك مؤلفه گروهي است، انتظار می‌رود كه در رشد اجتماعي افراد، به‌ویژه نوجوانان مؤثر باشد. این پژوهش جهت بررسی تأثیر نماز جماعت در رشد اجتماعی نوجوانان، طراحی شده است. در این پژوهش رشد اجتماعی دو گروه نوجوانانی که در نماز جماعت شرکت می‌کردند و آنانی که در نماز جماعت شرکت نمی‌کردند، مقایسه شده است و رابطه جنسیت و پایه تحصیلی با رشد اجتماعی ناشی از اقامة نماز جماعت مورد بررسی قرار گرفته است.

روش بررسی : روش مطالعه فوق پس رویدادی است . تعداد آزمودنی‌های این پژوهش 672 نفر نوجوان شاغل به تحصیل در سال‌های دوم و سوم مقطع متوسطه شهر مشهد بوده‌اند که 336 نفر آنها پسر و 336 نفر دختر بوده‌اند. جهت انتخاب آزمودنی‌ها از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای یک مرحله‌ای و نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی استفاده شد است. همچنین به‌منظور اندازه‌گیری رشد اجتماعی نوجوانان از مقیاس رشد اجتماعی وایلند استفاده شد که ضریب پایائی آن از طریق آلفای کرونباخ برابر با 87% و اعتبار آن به روش دو نیمه کردن آزمون و با استفاده از فرمول پیشگوئی اسپیرمن ـ براون برابر با 89% بوده است.

یافته‌ها : فرضیه اول که به بررسی ارتباط اقامة نماز جماعت در رشد اجتماعی می‌پردازد از طریق روش مجذور گا ( خی دو ) و همچنین تحلیل واریانس یک‌طرفه مورد تأیید قرار گرفت ( 95/62 = x² ). فرضیه دوم نیز که به بررسی ارتباط بین جنسیت و رشد اجتماعی ناشی از اقامت نماز می‌پردازد از طریق تحلیل واریانس یک‌طرفه مورد تأیید قرار گرفت و مشخص شد که رشد اجتماعی دخترانی که در نماز جماعت شرکت می‌کنند، بیشتر از رشد اجتماعی پسران شرکت‌کننده در نماز جماعت است. فرضیه سوم که به بررسی ارتباط سن و رشد اجتماعی ناشی از اقامة نماز پرداخته است از طریق تحلیل واریانس یک‌طرفه مورد تأیید قرار گرفت و مشخص شد که پراکندگی نمرات رشد اجتماعی در گروه نوجوانان سال سوم، بیشتر از گروه نوجوانان سال دوم است؛ بنابراین با انجام آزمون تعقیبی L.S.D مشخص شد که نماز جماعت در رشد اجتماعی نوجوانان سال دوم، مؤثرتر از نوجوانان سال سوم بوده است.

نتیجه‌گیری: نتایج نشانگر آن است که  1- اقامت نماز جماعت در رشد اجتماعی متغیر اثرگذاری محسوب می‌شود؛ 2- تأثیر اقامه نماز جماعت در رشد اجتماعی نوجوانان دختر بیشتر از نوجوانان پسر است؛ 3- تأثیر اقامة نماز جماعت در رشد اجتماعی نوجوانان کم سن بیشتر از نوجوانان مسن‌تر است.

کلمات کلیدی : نماز جماعت، رشد اجتماعی، نوجوانان.

مقدمه

تحقیق حاضر در روند اجرای خود و پس از اتمام پروژه به نتایجی دست یافته است. مهم‌ترین نتیجه تحقیق حاضر مشخص شدن این مطلب که نماز جماعت به‌عنوان یکی از مناسکی که جلوه اجتماعی دارد، در فرآیند رشد اجتماعی نوجوانان مؤثر است. نماز جماعت می‌تواند در حداقل تأثیرگذاری خود، فرآیند رشد اجتماعی را تسریع و تسهیل کند. بی‌شک نوجوانان که در حساس‌ترین برهه از زندگی خود قرار دارند، (در دیدگاه اریکسون در بحران هویت به سر می‌برند) نماز جماعت می‌تواند به هویت وی شکل و قوای مطلوب ببخشد.

از سویی فقر و یا غنای بیش‌ازحد می‌تواند در روند تمایل نوجوانان به اقامه نماز جماعت مؤثر باشد؛ به عبارتی بیشترین تمایل به اقامه نماز جماعت در نزد نوجوانانی است که از نظر اجتماعی و اقتصادی در وضعیت تعادل قرار دارند. تبلور روشن چنین ادعایی که یکی از نتایج تحقیق حاضر است، در فرمایش مولی‌الموحدین حضرت علی ابن ابی‌طالب است که می‌فرمایند (خیر العمور اوسطها)؛  از سویی دیگر مشخص  شد علم جدید با تمامی مساعی خود توانسته است قسمت کوچکی از رموز و تاثیر دین و مذهب را بر رفتار انسان مشخص نماید؛ به‌طوری‌که هر یک از فیلسوفان –روان‌شناسان و جامعه‌شناسانی که به اظهار عقیده در باب مذهب و دین پرداخته‌اند به یکی از تأثیرات این مهم بر رفتار پرداخته‌اند،  درصورتی‌که چنانچه به مناسک و شعائر مذهبی از نگرش مذهب نگاه کنیم، دیدی جامعه‌تر کامل‌تر و عمیق‌تر به دست خواهیم آورد.

 در این تحقیق مشخص شد که تأثیر نماز جماعت بر رشد اجتماعی دختران بیشتر از پسران است. پایه‌هایی که جهت تبیین چنین پدیده‌ای می‌توان عنوان کرد،  همان‌هایی است که در علوم فیزیولوژی و یا روان‌شناسی به‌عنوان اصول مسلم و بدیهی در نزد همگان پذیرفته‌شده است. شروع بلوغ دختران زودتر از پسران صورت می‌گیرد (تمایل سن بلوغ در دختران و پسران نیز در نگرش مذهبی با تفاوت در سن تکلیف آنها مشخص  شده  است)؛ بنابراین مشخص است دختران نوجوان بلوغ را زودتر از پسران به اتمام می‌رسانند و به مرحله جوانی که مرحله‌ای مستحکم‌تر است پا می‌گذراند. از دیگر نتایج تحقیق  این است که رشد اجتماعی دخترانی که در نماز جماعت شرکت می‌کنند از پسرانی که در نماز جماعت شرکت می‌کنند، بیشتر است و به آنان امکان بهره‌وری بیشتر از فعالیت‌هایشان را می‌دهد؛ بنابراین دخترانی که در یک فعالیت مذهبی – اجتماعی شرکت می‌کنند، بهره‌مندی اجتماعی را به‌مراتب از پسرانی که هنوز درگیر مسائل بلوغ خود هستند و به‌طور کامل موفق به حل کلاف نوجوانی خود نشانده‌اند را کسب می‌کنند. یکی دیگر از نتایج تحقیق حاضر این است که نوجوانانی که در پایه‌های تحصیلی بالاتری هستند، چنانچه در نماز جماعت شرکت نمایند، نسبت به نوجوانان شاغل به تحصیل در پایه‌های پایین‌تر از رشد اجتماعی بالاتری برخوردار هستند؛ به بیانی دیگر، سن و افزایش آنمی‌تواند در تأثیرگذاری نماز در رشد اجتماعی مؤثر باشد. این مهم می‌تواند طراحان نظام آموزشی – تربیتی کشور را نسبت به توجه بیشتر به سطوح بالاتر تحصیلی و اقامه نماز جماعت در آن سطوح هدایت کند.

مسلماً نتایج تحقیق حاضر از یک‌سو نقش نماز جماعت وتاثیرگذاری آن را در ابعاد گوناگون به مسئولین و دست‌اندرکاران فرهنگی – آموزشی وتربیتی کشور اسلامی‌مان،  یادآوری می‌نماید و از سوی دیگر می‌تواند با دقت نظر خاص به نماز جماعت از سوی مسئولین و اقامه آن در مدارس، مساجد و اماکن عمومی، نوید یک جامعه سالم و عاری از تعصبات خشک فردی را به نسل حاضر جامعه اسلامی ایران بدهد.

تبیین مسئله

در احادیث و روایات متعددی تأکید فراوانی به اهمیت نماز شده است. به‌طوری‌که در یکی از آنان از نماز به‌عنوان ستون دین یاد شده است و ازآنجاکه یکی از رموز پیروزی‌های مکرر پیامبر عظیم الشان اسلام، وحدت و همبستگی بین مسلمین جهان بوده و از راه‌های ایجاد وحدت والفت بین مسلمین، برپایی نماز به‌صورت جماعت است، ضرورتی بود که پژوهش نظام‌دار در این خصوص به عمل آید.

در این میان رشد اجتماعی به‌عنوان یکی از آثار این تأثیرگذاری و از دیدگاه روان‌شناسی اجتماعی و ادیان مورد بررسی قرار خواهد داد.

یکی از عوامل رشد شخصیت گسترش جنبه‌های اجتماعی فرد است. توجه به رشد اجتماعی به‌عنوان یکی از جنبه‌های رشد تضمین‌کننده، یک ارتباط سالم بین فردی در اولویت اساسی است. نظر به حساسیت و اهمیت نسل نوجوان جامعه و اینکه اکثریت جمعیت کشور ما را جوان و نوجوانان تشکیل می‌دهند و نیز با توجه به اینکه رشد اجتماعی در این قشر می‌تواند نوید از یک جامعه سالم در بعد روابط بین فردی و اجرای دقیق نظم و قانون در آینده را بدهد بررسی این شاخه از رشد در نوجوان بسیار مهم و اساسی است. رشد اجتماعی نوجوان تا حد زیادی از چگونگی ارائه الگو از سوی خانواده، کیفیت گروه همسالان که نوجوان در آن عضویت دارد و در نهایت مذهب متأثر است؛  از این‌رو توجه به مذهب و در آن میان نماز جماعت به‌عنوان عالی‌ترین چهره از وحدت مذهبی و همچنین نقش آن در رشد اجتماعی نوجوانان نیازمند یک بررسی دقیق و همه‌جانبه است تا با توجه به عواملی که زمینه‌ساز ایجاد رشد می‌شوند، سطح پختگی اجتماعی نوجوان را بتوان ارتقاء داد و دستیابی به اهداف فرهنگی و اجتماعی اسلام را ممکن ساخت که اگر صرفاً یک ارتباط یک‌طرفه‌ای بین نماز جماعت و رشد اجتماعی نوجوان برقرار نمایم، بی‌شک نمی‌توانیم به عوامل متعدد آن بپردازیم؛  از این‌رو است که در این تحقیق به جنبه‌های جنسیت و مقطع سنی نیز توجه شده و فرضیه‌هایی که تدوین شده‌اند  نیز بر اساس چنین نگرشی هستند.

در میان نهادهای گوناگون اجتماعی که در برگیرنده اقشار متفاوت جامعه است، آموزش‌وپرورش به دلیل اینکه بیشترین طیف نوجوانان را در دل خود جای داده و به دلیل نقش حساسی که در ارتباط با این قشر عظیم جامعه دارد از اهمیت و ویژگی خاصی برخوردار است؛ اولاً توجه به امر نوجوانان از یک‌سو و عنایت ویژه به قشر نوجوان تحصیل‌کرده از سوی دیگر، ضامن توسعه نسبی هر جامعه‌ای است.

توسعه هر جامعه مستلزم توجه و توسعه نظام آموزش‌وپرورش آن جامعه است؛ از این‌رو که در این تحقیق بر آن شدیم که آزمودنی‌های خود را از نوجوانان شاغل به تحصیل انتخاب نماییم و از آنجاکه در نظر گرفتن طیف سه‌ساله، مستلزم صرف هزینه و وقت و همچنین گستردگی ابعاد تحقیق می‌ شد؛ از این جهت نوجوان را محدود به پایه‌های دوم و سوم مقطع متوسطه نمودیم. مسلماً نتایج پژوهش‌هایی از این دست می‌توانند نارسایی‌هایی موجود در برپایی این فرضیه الهی را مشخص نماید و در جهت حمایت‌های لازم اجرایی از سوی طراحان سیستم‌های مذهبی-فرهنگی و اجتماعی کشور رافع مشکلات ناشناخته آنان باشد. همچنین تفسیر نتایج می‌تواند راه‌حل‌هایی را جهت ایجاد زمینه‌ای مناسب‌تر برای رشد اجتماعی فزاینده‌ای در اختیار مسئولان قرار دهد.

با عنایت به مسائلی که عنوان شد هدف کلی از اجرای این پژوهش شناخت عوامل مؤثر در رشد اجتماعی است و برای حصول به این هدف رابطه بین نماز جماعت با عواملی چون جنسیت و مقطع تحصیلی (به‌عنوان نمودی از سن تقویمی) مشخص و مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد؛ بنابراین با اجرای این پژوهش اطلاعات منظم و سازماندهی شده،  در زمینه برخی از عوامل تسهیل کننده رشد اجتماعی نوجوانان جمع‌آوری می‌ شود و با توجه به یافته‌های پژوهش، راه‌حل‌های مناسب و منطقی برای حل مشکلات آنان ارائه  می‌شود.

مسئولین و سیاست‌گذارانی که درصدد افزایش حضور قشر نوجوان در نماز جماعت هستند با توجه به یافته‌های پژوهشی حاضر قادر خواهند بود با به‌کارگیری شیوه‌های انگیزشی درصدد تحرک و پویایی نوجوان برآیند و از این عوامل به‌عنوان راهکاری در جهت افزایش حضور نوجوانان در فریضه الهی نماز جماعت استفاده نمایند.

ضرورت و اهمیت تحقیق

امروزه ما بیش از هر زمان دیگر نیازمند تفکر و اندیشه درباره اتخاذ مناسب‌ترین وموثرترین روش‌های پرورش و تقویت احساس مذهبی و رفتارهای خداجویانه در میان شکوفه‌های حیات و سرمایه‌های راستین جامعه فردای کشور اسلامی‌مان هستیم. قرآن مجید نماز را عامل جلوگیری از فحشا و منکرات معرفی می‌کند (اِنَّ الصَّلـاَةَ تَنهَی عَنِ الفَحشاءِ وَ المُنکَرِ)؛[2]به راستی که نماز عامل بازدارنده انسان از فحشاء و منکرات است. در کتاب آسمانی قرآن تقریباً در یکصد و چهارده مورد، کلمه صلاه با مشتقاتش آورده شده است و در پانزده مورد امر به آن شده است. نماز به انسان نفی شرک و کفر را می‌آموزد و صفا، آرامش قلب و روان و رهایی از تزلزل را به ارمغان می‌آورد. در همین راستا است که دشمن تنها راه غلبه بر مسلمین را سست نمودن این فرضیه می‌داند و برای خارج کردن نیروهای فعال و جوان جامعه از صحنه، تمامی تلاش خود را در جهت کاستن از حساسیت آنان در قبال نماز به‌کار می‌بندد و به دنبال شکست این سد تقوی است؛ اینجاست که قرآن مقابله با هجوم همه‌جانبه جنود شیطانی را اقامه نماز دانسته و (صلاه) را تنها سد مقاومی معرفی می‌کند که مسلمین با تمسک به آن می‌توانند از شر وسواسان خناس رهایی یابند.

هرچند که از بدو پیروزی انقلاب اسلامی در ایران اقامه نماز در مدارس مورد عنایت مسئولین و دست‌اندرکاران آموزش‌وپرورش بوده است؛ اما هجوم همه جانبه و تلاش بی‌وقفه دشمن در جهت مقابله باارزش‌های اسلامی ایجاب می‌کند تا برای برپایی و اقامه نماز جماعت در مدارس تمامی امکانات به کار گرفته شود تا جوانان و نوجوانان کشور اسلامی که مسئولیت حفظ و حراست از شریعت و کشور را در آینده به عهده می‌گیرند،  بتوانند در انجام رسالت خویش موفق شوند؛ از سویی یکی از مسائل عمده که نوجوانان با آ روبه‌رو می‌شوند، مسئله شکل‌گیری رشد اجتماعی آنان است. نوجوانان می‌بایست معمای (من کیستم) را در بعد اجتماعی نیز حل نماید. اکثر روان‌شناسان معتقدند که رشد اجتماعی نوجوانان به‌تدریج و بر پایه همانندسازی‌های گوناگون دوران کودکی تکوین می‌یابد. با ورود به دنیای وسیع‌تر دبیرستان کودکان به‌صورت فزاینده‌ای به ارزش‌های گروه همسال خود و همچنین به ارزیابی‌های معلمان و سایر بزرگ‌سالان نیز ارج می‌نمایند. هر اندازه که ارزش‌هایی که از سوی والدین، معلمان و همسالان ابراز می‌شود، همخواهی بیشتری با هم داشته باشند به همان نسبت کار هویت‌یابی و رشد اجتماعی نوجوانان آسان‌تر پیش می‌رود (هیگارد 1367).

در جامع ساده‌ای که در آن الگوهای همانندسازی و نقش‌های اجتماعی محدودند، رشد اجتماعی تا حدود زیادی به‌آسانی صورت می‌گیرد؛ اما در جوامع پیچیده امروزی که به‌سرعت رو به تغییر است، رشد اجتماعی برای بسیاری از نوجوانان کاری دشوار و طولانی است. در چنین جامعه‌ای برای اینکه بداند که از نظر اجتماعی چگونه رفتار کند، باید تقریباً شق‌های مختلفی را در نظر داشته باشد.

روان‌شناسان تشخیص داده‌اند که مرحله نوجوانی، همان مرحله صمیمیت است؛ صمیمیت در نظر این گروه، یعنی ارتباطی عمیق، صمیمی، مخلص و باز با فرد دیگری که این ارتباط بر اساس اعتماد  و احترام طرفینی باشد. صمیمیت استعدادی است که نوجوان را به مبارزه می‌طلبد، صمیمیت استعداد بالقوه‌ای است که در درون روان انسان نهفته شده است و انسان باید بتواند با کمک امداد و تعاون محیط خود این مبارزه را پذیرفته و از عهده این تکلیف و تعهد برآید و این استعداد را از درون روان خود خارج کرده و از قوه به فعل درآورد وآن را شکوفا نماید. در مرحله نوجوانی کناره‌جویی نقطه مقابل صمیمیت است. در کشور ما که اکثر جمعیت آن را جوانان و نوجوانان زیر 30 سال تشکیل می‌دهند 29 % برای ادامه حیات معنوی و فرهنگی جامعه نیازمند پرورش روحانی این قشر آینده‌ساز هستیم تا بدین ترتیب نسل نوجوان جامعه را برای حضور در عرصه فرهنگی جهان آماده ساخته تا بتوانند در جریان برخوردهای فرهنگی که روزبه‌روز بر دامنه آن افزوده می‌شود در مقابل از خودباختگی و جذب شدن به جریان‌های فرهنگی بیگانه در امان باشیم؛ یعنی علم را به ایمان تبدیل کنند و دین آموزی را قرین تدین سازند. باید برای عقل‌ها را اقناع کنند، بتوانند دل‌ها را نیز ارضاء کنند؛ یعنی به‌موازات حضور در ذهنیت نوجوانان، در دل‌های آنان نیز رسوخ نمایند و این مهم‌ترین و ظریف‌ترین وظیفه طراحان تربیتی – فرهنگی است.

گروه نمونه از طریق فرمول زیر به دست می‌آید: (اقتباس فرمول از آمار استنباطی دکتر حیدر علی هومن – 1373 و نیز کتاب روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تألیف دکتر زهره سرمد صورت گرفته است).

z = ضریب اطمینان

ρ = توزیع نسبت یک صفت در جامعه

q = ρ -1

d = سطح حساسیت یا برآورد فاصله‌ای

a= میزان اشتباه

و از آنجا که مقدار (ρ) در دو نمونه آزمایشی  هر بار با (5/0) بوده است و مقدار فوق را به (ρ) در فرمول اختصاص می‌دهیم و نیز به لحاظ ارتقاء توان آزمون فرضیه‌ها (z را در سطح 2/58) )در نظر می‌گیریم و n) را در سطح (05/0 = a ) محاسبه می‌کنیم.

و به لحاظ تشکیل گروه‌های معادل رقم فوق را به 672 نفر افزایش می‌دهیم؛ بنابراین 672 نفر نیاز است تا نسبت به تصمیم نتایج طوری برآورد کنیم که اشتباه برآوردش با احتمال 99% کمتر از 1% باشد.

ابراز پژوهش

در این پژوهش، ابزارهای جمع‌آوری اطلاعات عبارت‌اند از:

الف. رشد اجتماعی و ایلند؛[3]

ب. پرسشنامه محقق ساخته.

تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

چون در این پژوهش متغییر شرکت در نماز جماعت به‌صورت طبیعی وجود داشته و پژوهشگر آنها را به‌هیچ‌وجه اعمال یا دستکاری ننموده است، بلکه فقط آنها را انتخاب کرده است؛ لذا برای بررسی اثرات این متغیر بر متغیر رشد اجتماعی، طرح پژوهش توصیفی انتخاب شده است.

در تجزیه‌وتحلیل اطلاعات نیز به‌منظور مقایسه دو گروه شرکت کننده نماز جماعت آموزشگاه و کسانی که در نماز جماعت آموزشگاه شرکت نمی‌کنند؛ از آمار استنباطی غیر پارامتریک (مجذور کا) استفاده شده است. اطلاعات گرد آوری شده ابتدا کد گذاری و به کامپیوتر داده شده و عملیات آماری با استفاده از نرم افزار SPSS انجام گرفت. همچنین در بخش توصیفی اطلاعات به دست آمده با استفاده از شاخص‌های آمار توصیفی خلاصه و طبقه بندی شده است و اینها اقدامی برای ارائه یک  نگاه کلی از مشخصات جمعیت شناختی آزمودنی‌هاست.

بررسی توصیفی داده‌ها

بررسی توصیفی داده‌ها یکی از گام‌های اساسی داده‌های پژوهش است که در این بخش انجام شده است. توصیف داده‌ها در سه قسمت، ارائه و بررسی شده است. ابتدا به بررسی توصیفی داده‌های مربوط به وضعیت اجتماعی – اقتصادی آزمودنی‌ها پرداخته ‌شده است. در این قسمت مشخص شد که بیشترین گروه نوجوانان شرکت کننده در نماز جماعت پدرانشان کارمند و یا کارگر بوده‌اند. پدران تعداد کمی از آنها (17 نفر) جرء گروه بیکاران بوده‌اند. بالاترین میزان شغلی مربوط به مادران، اختصاص به گروه خانه‌دار داشته است.

یافته‌ها نشان می‌دهند که والدینی که درآمد بالا و یا بالاترین حد آن قرار دارند، فرزندانی دارند که کمتر در نماز جماعت شرکت می‌کنند، به بیانی دیگر، ارتباطی بین فقر و غنای بیش از حد و عدم شرکت نوجوانان در نماز جماعت پیدا شده است. همچنین مشخص  شد که نوجوانان دختری که در نماز جماعت شرکت می‌کنند از رشد اجتماعی بالاتری در مقایسه با یکدیگر برخوردارند. دخترانی بیشتر از خود رشد اجتماعی نشان می‌دهند که مادرانشان تحصیلات بالاتری نسبت به دیگران دارند و پسرانی نیز رشد اجتماعی بالایی از خود بروز می‌دهند که پدرانشان از تحصیلات بالاتری برخوردارند؛ لذا رشد اجتماعی نوجوانان به تحصیلات والد هم‌جنس آنان وابسته است. یافته‌ها همچنین نشان می‌دهند که پسران با افزایش یا کاهش در آمد خانواده از انجام اقامه نماز جماعت دور شده اند و بیشترین آنان در خانواده‌هایی هستند که درآمد میانه‌ای دارند. این در حالی است که دختران با توجه به اینکه درآمد خانواده کم می‌شود تمایلشان به اقامه نماز تغییر نمی‌کند. همچنین رشد درآمد خانواده در دختران موجب دوری آنان از اقامه نماز جماعت نمی‌شود؛ بنابراین مشخص می‌شود که رشد اجتماعی دختران نه‌تنها بالاتر از پسران است، بلکه از ثبات بیشتری نسبت به پسران برخوردار است. همچنین یافته‌ها نشان می‌دهند که به مراتبی که سن (پایه تحصیلی) افزایش می‌یابد رشد اجتماعی بالاتری برای نوجوانان حاصل می‌شود. دختران و پسران در شرایط تساوی در پایه تحصیلی در مقایسه با یکدیگر، دختران از رشد اجتماعی بالاتری برخوردارند و این پدیده به دلیل شکل‌گیری زودتر در خصوص بلوغ است. پسران هنوز درگیر مسائل بلوغ خود هستند، درحالی‌که دختران آن را پشت سر گذاشته‌اند و یا در مراحل انتهایی آن بسر می‌برند.

در ادامه بررسی توصیفی داده‌ها به شاخص‌های مرکزی و پراکندگی نمرات کل نمونه مورد مطالعه و دختران و پسران به تفکیک پرداخته شده است. میانگین کل نمرات در 672 نفر آزمودنی 85/54 است که نشان دهنده رشد اجتماعی متعادل نوجوان است. حداقل نمره و مقایسه آنها با حداکثر نمره دامنه‌ای را به وسعت 55 نشان می‌دهند که نمرات رشد اجتماعی نوجوانان نسبت به یکدیگر اختلاف زیادی دارند.

قسمت سوم از بررسی توصیفی داده‌ها به تحلیل آماره‌های به دست آمده در خصوص فرضیات تحقیق پرداخته است. فرضیه یک به بررسی ارتباط بین نماز جماعت و رشد اجتماعی می‌پردازد و با استفاده از روش مقایسه انحراف استانداردهای دو گروه شرکت‌کننده و عدم شرکت‌کننده در نماز جماعت بررسی شده است. متعاقب ارائه جدول مربوط، فرضیه اول از این طریق تائید شد. هرچند که داده‌های دیگر نشان می‌دهند که نما، مد و میانگین در گروهی که نماز جماعت اقامه می‌نمایند، اعدادی نزدیک به هم هستند که نشان‌دهنده گرایش به مرکز و ثبات بیشتر گروه نماز جماعت خوان است؛ بنابراین مشخص  شد که گروهی که در نماز جماعت شرکت می‌کنند از رشد اجتماعی بالاتری برخوردارند.

فرضیه دوم از طریق بررسی ضریب پراکندگی نمره رشد اجتماعی در دو گروه پسران و دختران و مقایسه آنها با یکدیگر انجام شد. با مقایسه ضرایب محاسبه شده مشخص شد که پراکندگی نمره رشد اجتماعی دخترانی که در نماز جماعت شرکت می‌کنند، بیشتر از پراکندگی نمره رشد اجتماعی پسرانی است که در نماز جماعت شرکت می‌کنند. افزایش پراکندگی رشد دختران نسبت به پسران به میزان 218/2 نشان‌دهنده رشد اجتماعی بالاتر دختران است؛ بنابراین فرضیه دوم نیز مورد تائید قرار گرفت و نتیجه گرفته می‌شود که بین جنسیت و رشد اجتماعی ارتباط مثبتی وجود دارد.

فرضیه سوم به بررسی ارتباط بین رشد اجتماعی و پایه تحصیلی می‌پردازد. با استفاده از یافته و طبقه‌بندی آنها در جداول مربوط مشخص شد که انحراف استاندارد داده‌های مربوط به رشد اجتماعی نوجوانان سال سوم کمتر از نوجوانان پایه دوم است. به عبارتی، پراکندگی داده‌ها در دو گروه با یکدیگر تفاوت دارد. به‌نحوی‌که پراکندگی فوق در گروه سال سوم کمتر بوده و تمرکز بیشتری داشتند و این پدیده نشان دهنده این است که پایه تحصیلی بالاتر رشد اجتماعی بیشتری را به ارمغان می‌آورد.

بررسی استنباطی داده‌ها

در بررسی استنباطی داده‌ها از دو روش مجذور (کا) و تحلیل واریانس یک‌طرفه استفاده شده است. فرضیه یکم با استفاده از روش مجذور (کا) مورد تائید قرار گرفت؛ و ازآنجاکه  محاسبه‌شده (95/62) بزرگ‌تر از  جدول (0/0) است، فرضیه تحقیق مورد تائید قرار گرفت. فرضیه فوق از طریق تحلیل واریانس یک‌طرفه نیز به دلیل اینکه نسبت F محاسبه شده، بزرگ‌تر از F جدول بود مورد تائید واقع شد.

فرضیه دوم تحقیق با استفاده از تکنیک مجذور کا مورد تائید قرار گرفت. در این روش  محاسبه شده (12/18) بزرگ‌تر از  جدول (116711-0/0) بود که بدین طریق فرضیه تحقیق مورد تائید قرار گرفت؛ همچنین فرضیه فوق از طریق تحلیل واریانس یک‌طرفه به دلیل اینکه F محاسبه‌شده بزرگ‌تر از F جدول در دو سطح 05/0 و 01/0 (16/3. 07/6) بود؛ فرض استقلال دو متغییر رد شد و فرضیه تحقیق مورد تائید قرار گرفت. فرضیه سوم از طریق روش مجذور کا به دلیل اینکه  محاسبه شده بزرگ‌تر از  جدول بود مورد تائید قرار گرفت و در تحلیل واریانس ازآنجاکه F جدول بود فرضیه سوم تحلیل میز مورد تائید قرار گرفت.

منابع

*قرآن کریم

1. استادی، رضا و انصاری، ناصرالدین؛ هزار کتاب و رساله پیرامون نماز؛ تهران: ستاد اقامه نماز ،
2. براهنی، محمدتقی؛ روان آزمایی؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1364.
3. بست، جان،‌ روش تحقیق در علم تربیتی و رفتاری؛ ترجمه: شریفی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی، 1367.
4. بلالاک، هربرت،مقدمه‌ای بر تحقیقات اجتماعی، ترجمه پاشا. ابراهیم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌های (سمت)، 1372.
5. جوادی آملی، عبدالله؛ اسرار نماز، تهران: انتشارات الزهرا، 1373.
6. --------–؛ نماز و نمازگذاران، تهران: موسسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی (ره)؛ 1372.
7. خامنه‌ای، علی؛ در ژرفای نماز،تهران: موسسه انتشارات بعثت،
8. خمینی، روح‌الله؛ سرالصلاه (معراج السالکین و صلوه العارفین)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)،1372.
9. دورانت، ویل؛ تاریخ تمدن، ترجمه: شایگان، داریوش؛ جلد چهارم، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی،1371.
10. دهخدا، علی‌اکبر؛ فرهنگ لغات، ج چهاردهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1326.
11. شولتش، دوان؛ روان‌شناسی، کمال، ترجمه: خوش‌دل، گیتی، تهران: انتشارات نی،
12. شیوسون، ریچارد؛ استدلال آماری در علوم رفتاری، جلد دوم (استنباط آماری)- ترجمه: کیانمنش، علیرضا؛ تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی تهران، 1370.
13. قرائتی، محسن؛پرتویی از اسرار نماز؛ تدوین: محدثی، جواد؛  تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی – 1369

1 – cherian. v. i. (1999). Relationship between parental aspiratron and academic achievement of xhosa from broken and intact familes. peschologyical report ) vol 79 (3 pt 1).

2 – coronbach. Lee. j. 1983. education. peschology (n. y: hantcourt. brace and co)

3 – hagman. jale. (1997). parent _ relegin communication clarity and peschology.

پی‌نوشت‌ها

[1]کارشناس ارشد دانشگاه پیامبر اکرم (ص). Email:rtabrrizi@ymail.com

[2] سوره عنکبوت آیه 45.

[3] Vincland social Maturity scale