آسیب‌های نوپدید شبکه‌های اجتماعی مجازی و خانواده‌ ایرانی

نویسنده: علی دژبانی

چکیده

 فضای مجازی در کنار مزایای بسیار، معایبی نیز دارد که عدم آشنایی کامل در استفاده از آن می‌تواند آسیب‌هایی را برای خانواده‌ها به بار آورد. این مقاله درصدد آن است تا برخی از معایب و تهدیدات موجود در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی را معرفی و راهکارهایی جهت پیشگیری و کاهش این‌گونه آسیب‌های نوپدید ارائه نماید. در این مقاله پس از طرح مراحل شاخص‌های عمده اعصار گوناگون مدیریتی، جایگاه خانواده به‌عنوان مهم‌ترین واحد اجتماعی، تعریف و ویژگی‌ها و کارکرد‌های شبکه‌های اجتماعی، ظهور اینترنت، رشد و گسترش فراگیر شبکه‌های اجتماعی مجازی و طرح آنها در قالب فرصت‌ها و تهدیدها به آسیب‌های نوپدید ناشی از اینترنت و فضای مجازی پرداخته شده است.

در این پژوهش ضمن برجسته ساختن اهمیت نهاد خانواده و مورد تهدید قرار گرفتن آن از سوی شبکه‌های اجتماعی مجازی، پیشنهاد‌هایی به‌منظور آشنایی هرچه بیشتر خانواده‌ها با تهدیدات فضای مجازی و استفاده صحیح از فضای مجازی و نیز راهکارهایی جهت پیشگیری و کاهش تهدیدات اینترنتی در ابعاد فرهنگی، آموزشی و خانواده با توجه به هنجارهای جامعه ارائه شده است.

واژگان‌کلیدی: آسیب‌های نوپدید، اینترنت، خانواده، فضای مجازی.

مقدمه

میلیون‌ها سال از اختراع آتش و ابزار گذشته است. انسان‌ها با ابزار به شکار پرداخته و روزگار گذرانده‌اند. در ادامه بشر به کشت و زرع روی آورده و عصر کشاورزی (موج اول) شکل گرفته است و زمین نماد اقتدار در این دوره بوده است. بعد از هزاران سال، فکر و اندیشه بشری رشد کرده و دست به اختراع و اکتشافات زد و عصر صنعت (موج دوم) شروع شد و با ورود صنایع و تکنولوژی به زندگی، موجبات راحتی و آسایش انسان‌ها را فراهم آورد و سرمایه و پول مشخصه اصلی آن شد؛ پس با توجه به نیاز انسان به اطلاعات و دانش در زمینه‌های مختلف، عصر اطلاعات و ارتباطات یا دوره فرا صنعتی (موج سوم) آغاز شد و تغییرات و دگرگونی‌های شگفت‌انگیزی را در ابعاد مختلف بشری به وجود آورد.  موج سوم با کامپیوتر و اینترنت شروع شد و سرعت توسعه علم، دانش و فناوری اطلاعات به شدت افزایش پیدا کرد؛ کسب اطلاعات، آگاهی و دانایی مشخصه اصلی موج سوم است.

با توجه به رشد سریع تکنولوژی و فناوری اطلاعات (IT)[1] و سرعت بالای ارتباطات و تبادل اطلاعات عصر چهارمی در دنیا شروع شد که چهارمین موج تغییر در جهان بود و به فضای مجازی[2] یا زندگی دوم[3] یا زندگی مجازی[4] شهرت دارد و به عصر مجازی معروف شده است.

عصر مجازی (موج چهارم)، یعنی زندگی در وایبر[5]، لاین[6]، واتس آپ[7]، تانگو[8]، بیتالک[9]، فیس‌بوک[10]، توئیتر[11]، لینکدین[12]، مای اسپیس[13]، نینگ[14]، تلگرام[15] و دیگر شبکه‌های مجازی ... عصر مجازی در واقع شکل توسعه و تکامل یافته عصر اطلاعات و دانش است و در آینده نزدیک ظهور کرده و فضای سه‌بعدی را در اختیار بشر قرار خواهد داد تا تخیّل انسان بتواند به حقیقت نزدیک شده و فضای بسیار توسعه‌یافته‌تر و متفاوت‌تری با جهان امروز را فرا روی بشر قرار دهد.

نوجوانان و جوانان ایرانی روزبه‌روز به استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی[16] گرایش پیدا می‌کنند. اگر نگاهی به آمار جمعیت عضو در شبکه‌های اجتماعی بیندازیم، می‌توان دریافت که این فضا، مکانی برای زندگی مجازی[17] و هویت‌یابی[18] جوانان تبدیل شده است. فضای مجازی بستری مناسب برای دریافت اطلاعات است. این فضا محل ارتباط‌گیری روزمره، گذراندن اوقات فراغت و سایر فعالیت‌های جوانان است. شبکه‌های اجتماعی یکی پس از دیگری، ظهور پیدا  کرده و این شبکه‌ها با به وجود آوردن پدیده نوینی به نام «زندگی دوم» به دنبال ایجاد تغییرات بنیادین در طرز تلقی، نگرش[19] و سبک زندگی[20] جوانان است. این شبکه‌ها می‌توانند بر فرهنگ‌پذیری افراد جامعه تأثیر گذاشته، ادبیات و پوشش آنها و همچنین روابط با همجنس و جنس مخالف را دگرگون کنند و کلیه شئون زندگی را با سرعت بالا و توان نفوذ و تأثیرگذاری بیشتر تحت سیطره خود قرار دهند (نظریه تزریقی یا گلوله جادویی).[21]

در این میان سبک زندگی بشری، ارزش‌های معنوی و دینی، اخلاق و انسانیت که در عصر ارتباطات[22] و اطلاعات[23] زندگی کرده و در چند قدمی ورود به عصر مجازی است، پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد. امروزه فراگیری اینترنت و فناوری‌های جدید ارتباطی و اطلاعاتی موجب ظهور «فضای مجازی» در کنار جهان واقعی شده که این امر معادلات و الگوهای ارتباطات سنتی، تولید، انتقال و مصرف اطلاعات[24] را به هم زده و موجب تغییر در آن شده است.

مسئله مهمی که در برنامه‌ریزی فرهنگی جوانان جلب توجه می‌کند، همان پدیده نوین عصر مجازی[25] است که با توجه به ظهور عرصه‌ نوین برای زندگی بشر به‌‌ویژه نسل جوان، برنامه‌ریزی و اتخاذ استراتژی‌های مناسب با این فضا برای پرورش جوانان با الگوهای ایرانی و اسلامی اهمیت و ضرورت پیدا می‌کند.

 مفهوم‌شناسی

آسیب‌های نوپدید

 با پیشرفت روزافزون علم و تکنولوژی، جوامع مختلف درگذر از جامعه سنتی به یک جامعه پیشرفته علاوه بر حفظ بسیاری از آسیب‌های اجتماعی که از قبل موجود بوده است، با آسیب‌های اجتماعی جدید روبه‌رو می‌شوند که به خاطر نداشتن سبقه و پیشینه در جوامع انسانی به آنها آسیب‌های اجتماعی نوپدید می‌گویند.

آسیب‌های نوپدید، آسیب‌های مرتبط بابا فناوری جدید ارتباطی است که آسیب‌های ناشی از استفاده از ماهواره، بازی‌های رایانه‌ای، فضاهای مجازی، تلفن همراه و اینترنت می‌تواند در این مجموعه قرار گیرد.

اینترنت  

اینترنت به نحو آشکار به زیرساخت‌ها تکنولوژیک کامپیوترهای شبکه‌ای اشاره دارد که ارتباطات دیجیتالی را در سطح دنیا ممکن می‌سازند. اینترنت سیستمی جهانی از شبکه‌هایی از کامپیوترهای به هم‌پیوسته است که از پروتکل اینترنتی استانداردی (TCP/IP) برای خدمت‌رسانی به میلیاردها کاربر در سراسر جهان استفاده می‌کند. اینترنت محدوده وسیعی از منابع اطلاعاتی و سرویس‌ها نظیر صفحات به هم گره‌خورده اینترنتی در شبکه جهانی وب[26] و یا ایمیل‌های الکترونیکی را در خود جای داده است.

خانواده

خانواده پایه‌ بنیادین اجتماع، سلول سازنده‌ زندگی انسان، خشت بنای جامعه، کانون اصلی حفظ سنت‌ها، هنجارها و ارزش‌های اجتماعی است و شالوده‌ استوار پیوندهای اجتماعی و روابط خویشاوندی و کانونی برای بروز و ظهور عواطف انسانی و پرورش اجتماعی است. خانواده واحدی است که بر اساس ازدواج پدید می‌آید و از آغاز پیدایی خود، همچون حریمی امن، زندگی انسان را در برگرفته و موج تازه‌ای در درون شبکه‌ خویشاوندی ایجا می‌کند که شمار زیادتری از خویشاوندان را نیز به هم پیوند می‌دهد. آنچه در خانواده از اهمیت برخوردار است، توجه به ارزش‌ها، به‌ویژه ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی است.

شبکه‌های اجتماعی

یکی از مهم‌ترین رسانه‌های اجتماعی، شبکه‌های اجتماعی است. شبکه اجتماعی مجازی زنجیره‌ای از ارتباطات و گروه‌های شبکه اجتماعی یا حضور غیر فیزیکی افراد در یک محل مجازی است. شبکه‌های اجتماعی به‌مثابه راه‌های مختلفی می‌مانند که مردم در زمان عبور از آن می‌توانند در مورد مسائل مختلف باهم صحبت کنند، اطلاعات عمومی یا خصوصی خود را در قالب‌های مختلف اعم از عکس، ویدئو، واژه‌ها، دست نوشته و ... با فرد خاص یا گروه خاصی به نمایش و اشتراک بگذارند. اخیراً بحث ارتباط شبکه‌های اجتماعی با آموزش مورد توجه متخصصین و کارشناسان آموزش الکترونیکی قرار گرفته است.

فضای مجازی

فضای سایبر به مجموعه‌هایی از ارتباطات درونی انسان‌ها از طریق کامپیوتر و وسایل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می‌شود. یک سیستم آنلاین، نمونه‌ای از فضای سایبر است که کاربران آن می‌توانند از طریق ایمیل با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. فضای مجازی، مکان‌های مجازی هستند که در آنها افراد با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و این ارتباط توسط فناوری‌های اینترنتی ممکن شده است. به‌بیان‌دیگر، فضای سایبر یا مجازی محیط الکترونیکی واقعی است که ارتباطات انسانی به شیوه‌ای سریع، فراتر از مرزهای جغرافیایی و با ابزار خاص خود در آن زنده و مستقیم روی می‌دهد.

ویژگی‌های فضای سایبری (شبکه‌های اجتماعی مجازی)

1 ـ جهانی و فرامرزی بودن: از ویژگی‌های منحصربه‌فردی که فضای سایبر را از دیگر رسانه‌ها ممتاز می‌سازد، جهانی بودن آن است. هر فردی در دو نقطه از جهان می‌تواند از طریق آن به‌آسانی به جدیدترین اطلاعات دست یابد. مرزهای جغرافیایی تاکنون نتوانسته از گسترش روزافزون فضای سایبر جلوگیری کند؛ ازاین‌رو  هر نوع فیلتر و مرزبندی در برابر آن بسیار دشوار می‌نماید.

2 ـ دستیابی آسان به آخرین اطلاعات: چنانچه بخواهید به آخرین مقاله، کتاب و یا خبری که در زمینه تخصصی در سطح جهان منتشر شده، دست یابید، ساده‌ترین و سریع‌ترین راه استفاده از فضای سایبر است.

3 ـ جذابیت و تنوع: رسانه‌ها از فیلم، عکس، متن و یا هر هنر دیگری برای جذاب کردن مخاطب خویش استفاده می‌کنند و این ابزارها در فضای سایبر قابل دستیابی است؛ به‌ویژه آنگاه‌ که هیچ نظارت و فیلتری توان محدود کردنش را نداشته باشد. از ویژگی‌های منحصر به فردی که در تنوع و جذابیت فضای سایبر تأثیر بسزایی دارد، مشتری محوری محض است. در متون نوشتاری ارتباطی تنگاتنگ میان خوانندگان و نویسندگان وجود دارد که خواننده به‌راحتی می‌تواند نظر خود را با شخص نویسنده در میان بگذارد؛ از سوی دیگر، امکان نظرسنجی و ارزیابی در این فضا بسیار آسان‌تر و روزآمدتر است و این توانایی را به داده پردازان، فروشندگان و عرضه‌کنندگان محصولات اینترنتی می‌دهد که از آخرین خواسته‌های مشتریان و مخاطبان خود مطلع  شوند.

4 ـ آزادی اطلاعات و ارتباطات: معنای واقعی آزادی اطلاعات در فضای سایبر محقق شده است؛ ازاین‌رو شما هر نوع اطلاعاتی را که بخواهید اعم از فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، بدون محدودیت‌های حاکم بر دیگر رسانه‌ها در فضای سایبر قابل‌دسترسی است. آزادی ارتباطی نیز از ویژگی‌های دیگر فضای مجازی است که در دیگر وسایل ارتباطی تا این حد قابل‌دستیابی نیست.

 ویژگی‌ها و عملکرد شبکه‌های اجتماعی

1 ـ ارائه خدمات، مانند چت، وبلاگ نویسی، ایمیل، پیام‌های فوری، ویدئو، اشتراک‌گذاری فایل، اشتراک‌گذاری عکس و غیره؛

2 ـ ساخت یک پایگاه داده از کاربران که باعث می‌شود تا کاربران دوستان خود را بیابند و در عین حال اجتماعات مختلفی هم‌شکل می‌گیرند؛

3 ـ آزاد و بدون هزینه هستند؛

4 ـ به اشتراک‌گذاری علاقه‌مندی‌ها (دیدگاه‌های سیاسی و یا فعالیت‌های تجاری، مذهبی، ملیت و مبتنی بر هویت و ...)؛

5 ـ ترکیب‌سازی‌های جدید برای گرفتن اطلاعات و ارتباطات از قبیل اتصال به تلفن همراه؛

6 ـ اضافه کردن ویژگی‌های جدید را بر اساس نظرات کاربران؛

7 ـ اجازه دادن به کاربران برای دسترسی و تنظیم قوانین و حفظ حریم خصوصی؛

8 ـ ایجاد جوامع و گروه‌های مختلف؛

9 ـ فراهم کردن زمینه‌ای برای ملاقات با افراد غریبه یا کسانی که به زمینه‌های مختلف مورد نظر افراد، نزدیک هستند.

انسان در خانواده، فرایند جامعه‌پذیری را می‌آموزد که مجموعه‌ای از بایدها و نبایدها است و نقش‌هایی را در روابطش با دیگران یاد می‌گیرد. آنچه در خانواده از اهمیت برخوردار است، توجه به ارزش‌ها، به‌ویژه ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی است. ارزش‌های اجتماعی از اساسی‌ترین عناصر نظام اجتماعی هستند که از طریق آنها می‌توان جامعه را کنترل کرد و به‌سوی زوال یا تعالی سوق داد؛ بنابراین خانواده‌ها باید عواملی را که موجب پیدایش، شکل‌گیری و تقویت ارزش‌ها و ارتباطات خانواده و جامعه می‌شوند، بشناسند (کفاشی، 1389).

مفهوم خانواده در کشور ما از معنایی وسیع‌تر برخوردار است، زیرا صمیمیتی که در خانواده ایرانی حاکم است در خانواده‌های بسیاری از کشورها از جمله غرب دیده نمی‌شود؛ امروزه شیوه‌های ضربه زدن به فرهنگ و هویت ملی یک کشور تغییر یافته و دشمنان سعی می‌کنند از طریق جنگ نرم‌افزاری به فروپاشی بنیان خانواده و آرا و عقاید جوانان آن مرزوبوم نائل آیند. در دنیای ماشینی و شهری امروز که والدین فرصت چندانی برای صرف وقت با فرزندانشان ندارند و از طرف دیگر تک‌فرزندی بودن خانواده‌ها، والدین ساده‌ترین راه را برای سرگرم نمودن فرزندانشان انتخاب می‌نمایند، بدین‌صورت که ابزارهایی همچون تلفن همراه، لپ‌تاپ، رایانه شخصی و اینترنت را در اختیار فرزند دلبندشان قرار می‌دهند تا او در اتاق خود به کار با آنها مشغول شود؛ حال ‌آنکه فرزند تنها از نظر فیزیکی در محیط امن خانه به سر می‌برد، ولی در عمل از طریق این وسایل، به‌ویژه اینترنت به دنیایی به‌مراتب بزرگ‌تر از محیط پیرامونش قدم می‌نهد و با چیزهایی مواجه می‌شود که بسیاری از پدران و مادران از وجود آنها آگاه نیستند.

گسترش فناوری‌های نوین در عرصه‌ الکترونیک و رایانه در چند دهه گذشته، موجب پدیدار شدن انواع و اقسام لوازم و برنامه‌های الکترونیکی و رایانه‌ای از جمله اینترنت، تلفن همراه، ماهواره و ...، در جهان شده است. انکارناپذیر است که این تحولات و پیشرفت‌ها، زندگی بشری را چندین برابر آسان‌تر نموده است؛ اما در آن‌سوی سکه، نمی‌توان از آسیب‌های ناشی از این فناوری‌های نوین غافل ماند؛ به‌طورکلی گسترش اينترنت و شبکه‌های مجازی در جامعه موجب بروز فرصت‌هایی جهت افزايش آگاهي افراد و حتي ايجاد اشتغال براي برخي از افراد شده است، ولي تهديداتي نيز به همراه دارد. با وجود اينترنت، علاوه بر وجود دنياي واقعي و الگوهاي ارتباط سنتي در آن، فضاهاي مجازي نيز ايجاد شده‌اند كه نحوه‌ي توليد، انتقال و مصرف اطلاعات در آنها ديگر به شیوه سنتي صورت نمي‌پذيرد و اين الگوها، کاملاً دگرگون شده‌اند. گسترش فضاهاي مجازي مانند ساير انواع ديگر تحولات و پیشرفت‌ها، پيامدها و آثار مثبت و منفي گوناگوني را در جامعه و زندگي كاربران این‌گونه فضاها ايجاد كرده است. مثبت‌ترین پيامد آن را مي‌توان تسهيل و تسريع ارتباطات و تبادل اطلاعات دانست. منفی‌ترین پيامد آن را مي‌توان به خطر افتادن حريم خصوصي افراد، منزوي شدن آنها و از هم پاشيدگي بنيان خانواده معرفي نمود. اصلی‌ترین علتي كه مي‌توان براي بروز اين پيامدهاي منفي بيان داشت، اين است كه در فضاي مجازي افراد نمی‌توانند به شناخت صحيح و كافي از هم دست يابند. كودكان و نوجوانان عصر حاضر مانند كودكان و نوجوانان نسل‌هاي گذشته نيستند كه تنها با بازي كردن با همسالانشان و تماشاي كارتون‌هاي تلويزيوني سرگرم شوند. تقريباً تمامي اين كودكان و نوجوانان از همه‌ اين فناوري‌ها يا برخي از آنها برخوردارند. صرف‌نظر از كاربرد وسيع اين ابزارها، آنچه امروزه كاربرد وسيعي يافته و بخش وسيعي از فعالیت‌های روزمره‌ی افراد را پوشش مي‌دهد، اينترنت و به‌تبع آن فضاي مجازي است.

کشور ما از نظر بهره‌مندی از اینترنت در بین 187 کشور جهان رتبه 87 را دارد که بر اساس طبقه‌بندی اتحادیه جهانی مخابرات جزء کشورهای متوسط به شمار می‌رود. 35 درصد استفاده‌کنندگان اینترنت را قشر جوان تشکیل می‌دهند و میانگین صرف شده برای اینترنت 52 دقیقه در هفته است (صادقیان، 1384).

شبکه‌های دوست‌یابی در کشور ما به‌سرعت در میان جوانان ایرانی محبوب شده است و ایرانی‌ها رتبه سوم را در این شبکه‌ها کسب کرده‌اند (ستارزاده،1386). فرهنگ رسانه‌ای اینترنت، فضای ذهنی جوانان را اشغال کرده و از آن مهم‌تر، نمایانگر نقش خانواده در کنار این ابر رسانه است که والدین روی فرزندان خود تا چه حد کنترل تربیتی و نظارت اخلاقی دارند.

نتیجه تحقیقات انجام شده در کشور، نشان می‌دهد که بیشترین استفاده‌کنندگان از اینترنت جوانان هستند و 35 درصد از آنها به  سبب حضور در چت روم[27] (اتاق گفت وگو)، 28 درصد برای بازی‌های اینترنتی، 30 درصد به‌منظور چک کردن پست الکترونیکی و 25 درصد نیز به دلیل جستجو، در شبکه جهانی هستند (بیابانگرد،1387).

اینترنت شکاف میان نسل‌ها را بیشتر کرده است و اکنون شکاف میان نسل دوم و سوم علاقه‌مند به اینترنت نیز آشکار شده، به‌گونه‌ای که هیچ یک زبان دیگری را نمی‌فهمند. امروزه با ورود وسايل و تکنولوژي‌هاي جديد به عرصه خانواده‌ها، شاهد اين هستيم که والدين و فرزندان ساعت‌هاي متمادي در کنار يکديگر مي‌نشينند، بدون آنکه حرفي براي گفتن داشته باشند. ما ديگر کمتر نشانه‌هايي از آن نوع خانواده‌هايي را داريم که والدين و فرزندان دور هم نشسته و درباره موضوعات مختلف خانوادگي و کاري با هم گفت وگو کرده و نظرات همديگر را راجع به موضوعات مختلف جويا شوند. در شرايط فعلي روابط موجود ميان والدين و فرزندان به سردي گرایيده و دو نسل به دليل داشتن تفاوت‌هاي اجتماعی و تجربه‌هاي زيسته مختلف، زندگي را از ديدگاه خود نگريسته و مطابق با بينش خود آن را تفسير مي‌کنند. نسل ديروز (والدين)، احساس دانايي و با تجربگي مي‌کند و نسل امروز (فرزندان) که خواهان تطابق با پيشرفت‌هاي روز است، در برابر آنها واکنش نشان مي‌دهد و چون از پس منطق و نصيحت‌هاي ريشه‌دار و سرشار از تجربه آنها بر نمي‌آيد به لجبازي روي مي‌‌آورد (رحیمی،1390).

امروزه سرعت تکنولوژي شکاف بين نسل فرزندان و والدينشان را بسط داده است. بر اساس اظهارات معاون سازمان بهزيستي کشور، ميزان گفت وگو در بين اعضاي خانواده در کشور تنها حدود 30 دقيقه است که اين مي‌تواند آسيب‌زا باشد. فرزندان در مقايسه با والدين با وجود اينکه در يک فضاي فرهنگي زندگي مي‌کنند، اطلاعات، گرايش‌ها و رفتارهاي متفاوتي دارند، عوامل متعددي نظیر سرعت تحولات و بسط ارتباطات با جهان توسعه‌يافته، توجه بيشتر جوانان به برنامه‌هاي جهاني‌شدن فرهنگ، رسانه‌ها، گسترش روزافزون انجمن‌ها و کانون‌هايي غير از کانون خانواده براي پيوستن و تعلق يافتن جوانان به آنها و غيره بر اين پديده تأثيرگذارند و اين شکاف را روزبه‌روز بيشتر مي‌کنند (رحیمی،1390).

شبکه‌های اجتماعی موجب افزایش ارتباطات اجتماعی شده است. نگرانی در مورد تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر روابط خانوادگی ازجمله ارتباط همسران و ارتباط والدین با فرزندانشان وجود دارد. استفاده از شبکه‌های اجتماعی توسط جوانان ایرانی، سبک زندگی آنان را تغییر داده است. خودنمایی و زندگی ویترینی از نتایج منفی شبکه‎‌های اجتماعی است. «سایت الکسا» اعلام کرده است که ایرانیان بزرگ‌ترین گروه مخاطبان «وایبر» را در جهان تشکیل می‌دهند. بحث‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، جوک، لطیفه، عکس، فیلم، موسیقی، قصه‌خوانی، نقد و بررسی داستان و ...، مهم‌ترین موضوعات در فضای مجازی است. تغییرات بنیادین تحت تأثیر شبکه‌های اجتماعی در ارزش‌ها، ساختار، سبک زندگی و نگرش‌های ایرانیان ایجاد شده است. زمانی عکس‌های خصوصی و خانوادگی و روابط حریم مشخصی داشت و ورود افراد غریبه به خانه را بد تلقی می‌کردند، اما حالا، حتی خصوصی‌ترین مسائل زندگی و لحظه‌های خودمانی نیز در شبکه‌های اجتماعی انتشار می‌شود. جامعه ایران در نتیجه گسترش و بسط شبکه‌های اجتماعی «برون‌گرا» شده است. شبکه‌های اجتماعی مجازی تصویر شفاف‌تر از زندگی ایرانیان ارائه می‌دهد. ایجاد سوءتفاهم و سرد شدن روابط زوجین از نتایج و تبعات منفی شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک و وایبر است. طلاق و افزایش آن نیز نتیجه شبکه‌های مجازی است. به‌طوری‌که از هر پنج پرونده طلاق در آمریکا یکی مربوط به شبکه‌های اجتماعی است؛ (وایبر) شبکه‌های اجتماعی همسران ناراضی یا ناخشنود را وسوسه می‌کند تا در جستجوی افراد دیگری مانند دوستان، همکلاس‌های سابق، دوستان صمیمی دوران کودکی یا دوستان جدیدی برآیند که بالقوه زمینه خیانت به همسران فعلی را فراهم می‌کند. شبکه‌های اجتماعی فاصله‌ها را برداشته است و افراد دوست و آشنا را در اقصی نقاط جهان به فاصله چند کلیک با نگاه‌داشتن میکروفن موبایل نزدیک کرده است. زندگی افراد را هم در معرض دیدن هم گذاشته است و افراد بیش از گذشته امکان مقایسه دارند وضعیت زندگی، ماشین، خانه و ....

شبکه‌های اجتماعی اگرچه با گرد هم آوردن دوستان می‌توانند به افزایش ارتباطات انسانی کمک کنند، اما تجربه نشان می‌دهد این شبکه‌ها روابط دوستی افرادی را که در فاصله‎‌های جغرافیایی دور هستند، مستحکم‌تر می‌کند، اما بر روابط دوستی افرادی که در فواصل جغرافیایی نزدیک هستند، تأثیر منفی دارد.

بلوتوث‌های مخرب، پیامک‌های مستهجن، دوستی‌های خیابانی، تزلزل ارزش‌ها و ارتباطات غیر مناسب، ارتباطات نامشروع، عشق‌های مجازی، فرقه‌های نوظهور انحرافی، عشق‌های مثلثی، از بین رفتن قبح روابط نامتعارف، مصرف مشروبات الکلی، چت روم‌ها، کلاه‌برداری و سوءاستفاده از دختران و پسران، ارائه شخصیت‌های دروغین، ازدواج‌های اینترنتی، طلاق، هرزه‌نگاری، هم‌جنس‌گرایی، فرار از منزل، فساد و فحشاء، ایجاد شبهه در عقاید افراد، سرقت اطلاعات و اخاذی و ...، از پیامدهای منفی گسترش و رواج شبکه‌های اجتماعی در بین نوجوانان و جوانان است.

نتایج یک تحقیق، نشان می‌دهد که حدود 20 درصد از طلاق‌های فعلی به دلیل شکل‌گیری این‌گونه روابط (در فضای مجازی بعد در فضای واقعی) رخ می‌دهد. فیس‌بوک و سایر شبکه‌های اجتماعی بر کیفیت رابطه زناشویی و طلاق تأثیر معناداری دارد.

تعداد کاربران اینترنت در ایران در سال 1384، 7 میلیون نفر و در سال 1392، 36 میلیون نفر بوده است؛ که رشد قابل‌توجهی - بیش از 500 درصدی- را نشان می‌دهد؛ که در همین بازه زمانی، افزایش نسبت طلاق به ازدواج نیز از 10 درصد به 18 درصد بوده است. شبکه‌های اجتماعی مجازی میهمان ناخوانده خانواده‌های ایرانی شده و زندگی دوم ایرانیان را تشکیل داده است. دیگر خبری از جمع شدن اعضای خانواده‌ها و میهمانی‌ها دور هم نیست، بلکه دوری اعضای خانواده‌ها به‌ویژه زن و شوهر از یکدیگر و به دنبال آن طلاق، نتیجه حضور شبکه‌های اجتماعی، گوشی‌های تلفن همراه، تبلت‌ها و لپ‌تاب‌ها است؛ و افرادی که گوشی به دست در احوال خودشان سیر می‌کنند.

فضای مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند، با اینکه عمر خیلی زیادی ندارند، اما به‌خوبی توانسته‌اند در زندگی مردم جا باز کنند. مردم بسیاری در سنین مختلف و از گروه‌های اجتماعی متفاوت در فضای مجازی کنار هم آمده‌اند و از فاصله‌های بسیار دور در دنیای واقعی از این طریق باهم ارتباط برقرار می‌کنند. امروزه خانواده ایرانی در سبد فرهنگی خود با شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی، رسانه‌های مدرن و ... مواجه است که هر کدام به‌نوبه خود بخشی از فرآیند تأثیرگذاری در خانواده را هدف گرفته‌اند. عادی‌سازی خیانت همسران به یکدیگر، عادی جلوه دادن روابط جنسی دختر و پسر پیش از ازدواج، ترویج خانواده‌های بی‌سامان ولجام گسیخته در مقابل ساختار خانواده، ترویج فرهنگ ازدواج سفید و ...، پیام‌های مشترک این شبکه‌های اجتماعی است (شکربیگی، 1391).

گسترش فضای مجازی در حوزه رابطه فرزندان و والدین نیز تغییراتی به وجود آورده است که از جمله آن، می‌توان به این موارد: کاهش نقش خانواده به‌عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزند، شکاف نسلی به دلیل رشد فنّاوری، از بین رفتن حریم بین فرزندان و والدین و ایستادن در برابر یکی از والدین یا هر دو و ... اشاره کرد.

در بحث ازدواج، رشد و گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی مسائلی، مانند ناپایداری ازدواج‌ها، تغییر الگوی همسرگزینی، افزایش روابط دختر و پسر در زمان نامزدی بدون عقد، بالا رفتن سن ازدواج و افزایش تنوع‌طلبی جنسی مردان و زنان  و غیره، را به وجود آورده است. تغییراتی که ناشی از بسط و رواج استفاده از شبکه‌های اجتماعی در حوزه دینی در جامعه رخ داده، کاهش آموزه‌های دینی در خانواده، دوری خانواده از شریعت، کم‌رنگ‌شدن حریم‌های دینی در روابط خانوادگی و ...، است.

میزان استفاده از اینترنت و شبکه‌های مجازی چنان رو به گسترش است که نسل کنونی را نسل شبکه یا نسل اینترنت یا نسل وب سایت نام نهاده‌اند. نسل اینترنت تماس با دوستان و سرگرمی را نسبت به تماس با خانواده به‌عنوان دلیل عضویت در شبکه‌های اجتماعی مجازی ذکر می‌کنند. جذابیت‌ها و ویژگی‌های خاص فضای مجازی آن را به محیطی برای تعاملات اجتماعی مبدل کرده است. جهان مجازی شکل دیگری از جهان واقعی است. فضای مجازی به‌عنوان یکی از ویژگی‌های زندگی مدرن امروزی تعریف شده است که همانند هر پدیده دیگری دارای جنبه‌ها و اثرات مثبت و منفی است. در پس این جامعه‌ی شبکه‌ای یا مجازی، تغییر ماهیت مراودات اجتماعی به شکل جوامع مجازی و معاشرت‌های الکترونیکی از طریق متون الکترونیک و سیستم چندرسانه‌ای به‌عنوان محیط نمادین پدید آمده است که باعث پیدایش نوعی ناامنی اجتماعی و آسیب‌های نوپدید در فضاهای مجازی شده است.

به نظر می‌رسد گذار از سنت به مدرنیته، شرایط آنومیکی[28] (نابسامانی اجتماعی یا فقدان هنجار) در جامعه تولید کرده که این شرایط به رشد و گسترش آسیب‌ها کمک می‌کند. در حال حاضر در جامعه ایران رشد آسیب‌های نوپدید با توجه به وسعت حجم کاربران سریع بوده و نگران کننده است. سیستم‌های جدید ارتباطی (شبکه‌های مجازی) آسان‌تر، ارزان‌تر و در دسترس‌تر است و به همین دلیل، استفاده از این فناوری‌های نوین برای کاربران جذاب‌تر است؛ علاوه بر این، کمبود ارتباطات میان فردی در جامعه به‌راحتی از طریق این سیستم جبران می‌شود. از مهم‌ترین دلایل گسترش رو به افزون آسیب‌های جدید و نوپدید ناشی از فناوری‌های نوین و شبکه‌های مجازی، نبود آموزش از سوی خانواده و نظام آموزشی (مدارس و دانشگاه‌ها) به کودکان، نوجوانان و جوانان و عدم فرهنگ‌سازی صحیح است.

یکی از زمینه‌های اصلی در بروز مشکلات خانوادگی و اصولاً نارضایتی از زندگی مشترک، فضای مجازی و رویاگونه است که تحت تأثیر تولیدات که تحت تأثیر تولیدات رسانه‌ای به وجود آمده و باعث آن شده تا سطح توقع و ارضاء از زندگی مشترک را  به ویژه در میان نسل جوان بالا ببرد. تحت تأثیر این فضا، آنچه جوان باید از زندگی مشترک انتظار داشته باشد، به‌نوعی تحریف می‌شود. نارضایتی از زندگی طرفین به سردی گراییدن روابط عاطفی و سرانجام خیانت و طلاق می‌انجامد. جذابیت و فریبندگی اینترنت و شبکه‌های مجازی در محیط خانواده باعث ازهم‌گسیختگی ازدواج، روابط زناشویی و روابط والدین – فرزندی شده است. شبکه‌های اجتماعی نقش گفت وگو را کم‌رنگ کرده و زنگ خطر جدی را برای ارتباطات انسانی به صدا درآورده است. معاشرت‌های اجتماعی تبدیل به معاشرت‌های الکترونیکی شده است. استفاده زیاد از اینترنت و فضای مجازی با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط است. استفاده و تکیه بیش‌ازحد به فضای مجازی مشکلات روانی از قبیل تشویش، افسردگی، عدم اعتمادبه‌نفس، اعتیاد اینترنتی، اضطراب، منفی کاری، پنهان‌کاری، جدایی از جامعه، طلاق عاطفی، شکست‌های تحصیلی، مشکلات مالی و ...، را به وجود می‌آورد. استفاده مفرط از اینترنت، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، فرد را به‌صورت کامل از زندگی واقعی و روابط فردی واقعی منزوی می‌سازد و این امر باعث می‌شود فرد زندگی شخصی خود را نادیده گرفته و از آن غفلت نماید. احساسات رو به تزاید افسردگی، نومیدی، سرخوردگی، ازخودبیگانگی، گناهکاری، شرمساری و خشم می‌تواند از علائم هشدار دهنده استفاده آسیب‌زا از فضای مجازی باشد؛ که فرد ممکن است این احساسات را با فضای زندگی اینترنتی و یا زندگی واقعی پیوند دهد و به دوگانگی شخصیتی منجر شود که این مسئله در نوع چگونگی روابط با اعضای خانواده تأثیر می‌گذارد.

عدم توجه کافی والدین به فرزندانشان می‌تواند یکی از دلایل روی آوردن آنها به شبکه‌های مجازی باشد. آسان‌ترین، در دسترس‌ترین و در عین حال محرمانه‌ترین فضا جهت ایجاد رابطه بین دو جنس، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی است. پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم است. اکثر والدین به دلیل عدم آشنایی با اینترنت و ظرفیت‌های آن و شبکه‌های اجتماعی مجازی و فناوری‌های نوین ارتباطی از رفتارهای آنلاین فرزندانشان در فضاهای مجازی اطلاعی ندارند. همین مسئله راه را برای شکارچیان اینترنتی باز می‌کند تا راحت‌تر بتوانند طعمه‌های خود را از میان افرادی انتخاب کنند که به‌نوعی دچار انواع آسیب‌های اجتماعی هستند و بدون در نظر گرفتن تهدیدات و معایب این فضا به دنبال گشت‌وگذار و تفریح در آن هستند. صیادان اینترنتی افرادی آگاه و آشنا با فناوری‌های نوین هستند که با هنرمندی تمام خود را افرادی موجه معرفی می‌کنند و چون در فضای مجازی امکان شناسایی آنها وجود ندارد، از کاربران ساده و ناآشنا به این محیط سوءاستفاده می‌نمایند.

به‌طور خلاصه، پیامدها و اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی مجازی بر فرد و خانواده عبارتند از:

1 ـ شکل‌گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذب؛

2 ـ تبلیغات ضد دینی و القای شبهات در عقاید افراد؛

3 ـ نقض حریم خصوصی افراد؛

4 ـ انزوا و دور ماندن از محیط‌های واقعی اجتماع؛

5 ـ تأثیرات منفی رفتاری که فرد با عضویت در هر شبکه اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می‌شود نظیر برخورد، تکیه‌کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تیپ شخصیتی و ظاهری و ...؛

6 ـ مصنوعی شدن ارتباطات و از بین رفتن روابط صحیح اجتماعی؛

7 ـ تضعیف نهاد خانواده و صله ارحام؛

8 ـ بی‌هویتی، بحران هویت و اختلال شخصیت در بین نوجوانان و جوانان؛

9 ـ جرئت و جسارت ارتکاب جرم به  سبب ناشناخته بودن در محیط سایبری؛

10 ـ اعتیاد رفتاری به اینترنت، چت و شبکه‌های اجتماعی که نتیجه آن افسردگی، اضطراب، بی‌خوابی، کاهش روابط اجتماعی با اطرافیان، انزوا، مختل شدن فعالیت‌های روزمره، رها کردن شغل (بیکاری) و ...، است؛

11 ـ فریب و بهره‌کشی جنسی؛

12 ـ تلف شدن وقت جوانان و فاصله گرفتن آنها از واقعیت؛

13 ـ سوءاستفاده از پروفایل‌ها و سایت‌های دوست‌یابی؛

14 ـ آسیب‌های سوءاستفاده از اطلاعات داخل رایانه‌های خصوصی مردم؛

15 ـ دوستی‌های بدون مرز و ضابطه؛

16 ـ قرار دادن فایل‌های مبتذل در دسترس عموم کاربران؛

17 ـ انتقال هنجارها و نرم‌های ارزشی و اخلاقی غربی؛

18 ـ وابستگی شدید روانی و فکری به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی؛

19 ـ آسیب‌های جسمانی از قبیل فشارهای عصبی، چاقی، انزوا، چشم درد و ...؛

20 ـ گسست فکری و عاطفی که با ورود اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به درون خانواده‌ها بین والدین و فرزندان جدایی فکری، عاطفی و فیزیکی رخ می‌دهد و پیشرفت خیره‌کننده فناوری تأثیرات محسوس و نامحسوس زیادی را بر زندگی خانواده‌ها به‌ویژه دختران و بانوان گذاشته است؛

21 ـ تهدید بنیان‌های خانواده و نارضایتی‌های خانوادگی، مانند افزایش سن ازدواج، تجرّد جوانان، طلاق، فرار از منزل، فحشا، سردی روابط زن و شوهر و سایر مسائل و مشکلات خانوادگی ...؛

22 ـ گسترش ارتباطات نامتعارف بین نوجوانان و جوانان؛

23 ـ تعارض ارزش‌ها؛

24 ـ تغییر سبک زندگی و ذائقه جوانان؛

25 ـ شکل‌گیری خرده فرهنگ‌های مختلف؛

26 ـ تضعیف اعتقادات و گسترش شبهات فکری؛

27 ـ رواج سطحی‌نگری فکری؛

28 ـ انحرافات جنسی و اختلالات جنسی؛

29 ـ گسترش اباحه گری عملی؛

30 ـ گریز از واقعیت و ... .

به‌منظور پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی نوپدید فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی راهکارهایی به شرح ذیل پیشنهاد می‌شود که در صورت اجرای به‌موقع و مناسب می‌تواند ثمربخش واقع شود:

1 ـ ریشه آسیب‌های نوپدید فضای مجازی در مدیریت این فناوری‌هاست که در این حوزه نیازمند مدیریت کارآمد برای هدایت و شناسایی این فناوری‌ها هستیم؛

2 ـ در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین برخورد مقابله‌ای و قهری چاره کار نیست و نیاز به فرهنگ‌سازی دارد و مانند کشورهایی مثل کانادا و استرالیا نحوه استفاده مناسب و صحیح از فضای مجازی به کاربران در گروه‌های مختلف سنی آموزش داده شود؛

3 ـ برگزاری جلسات آموزشی از سوی مصادر امور فرهنگی به‌منظور آشنا نمودن و اطلاع‌رسانی به والدین و خانواده‌ها در مورد فناوری‌های جدید به‌ویژه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی؛

4 ـ برگزاری کلاس‌های آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها در جهت آگاهی دادن به کودکان، نوجوانان و جوانان در مورد مزایا و معایب فناوری‌های جدید و نحوه‌ی استفاده صحیح از آنها؛

5 ـ تشویق فرزندان و ایجاد جذابیت در نوجوانان جهت شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و تقویت این‌گونه رفتارها توسط والدین؛

6 ـ استفاده از ظرفیت‌هایی، مانند رسانه‌های دیداری و شنیداری، روزنامه‌ها، مجلات و نشریات برای نهادینه شدن فرهنگ سایبری؛

7 ـ آموزش‌وپرورش با گنجاندن موارد پیشگیری در برنامه‌های درسی به نوجوانانی که در معرض مخاطرات اجتماعی هستند، توجه نماید؛

8 ـ فراهم نمودن مکان‌های تفریحی و ورزشی سالم و کم‌هزینه برای نوجوانان و جوانان جهت گذراندن اوقات فراغت در محلات شهر؛

9 ـ ساخت و پخش فیلم‌ها و سریال‌ها و برنامه‌هایی با موضوع فضای مجازی و بررسی معایب و مزایای آن؛

10 ـ پخش آگهی‌های آموزنده از سوی ترجمان‌های فرهنگی نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی در رادیو و تلویزیون در جهت افزایش آگاهی خانواده‌ها در خصوص خطرات ناشی از اینترنت و فضای مجازی؛

11 ـ گذراندن اوقات بیشتری با فرزندان در فضای بیرون از خانه به‌طوری‌که فرزندان از نظر عاطفی و روانی، احساس خلاء نکنند و جهت جبران این کمبود به فضای مجازی پناه نبرند؛

12 ـ طراحی و تدوین بخشی در کتاب‌های درسی در ارتباط با آشنایی دانش‌آموزان با فناوری‌های جدید، اینترنت و خطرات بالقوه‌ی آنها؛

13 ـ استفاده از آموزه‌های دینی از جمله امربه‌معروف و نهی از منکر به‌عنوان نوعی کنترل اجتماعی توسط هر شخص؛

14 ـ هنجارسازی‌های مثبت و ترویج فرهنگ استفاده از اینترنت و فضای مجازی؛

15 ـ آگاهی‌رسانی و آشنا نمودن نوجوانان و خانواده‌ها درباره قانون، حقوق و مسئولیت‌هایی که در لوای قانون دارند؛

16 ـ وضع قوانین سخت‌گیرانه‌تر جهت برخورد با مجرمان و جرائم اینترنتی و اجرایی نمودن این قوانین؛ به‌عنوان‌مثال «قانون حفاظت از دانش‌آموز امی هستیر»،[29] معروف به «قانون میسوری فیس‌بوک»، هرگونه گفت وگوی خصوصی بین معلمان و دانش‌آموزان را در فیس‌بوک منع می‌کند؛

17 ـ والدین باید تا حدودی به فناوری‌های روز دنیا مسلّط بوده و نسبت به شیوه‌های جدید ارتباط فرزندان خود، تهدیدات و آسیب‌های ناشی از اینترنت و فضای مجازی آگاهی و شناخت کافی و لازم را داشته باشند تا از انجام بسیاری از جرائم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل آید؛

18 ـ پخش برنامه‌های کوتاه آموزشی درباره مزایا و معایب اینترنت و فضای مجازی از زبان هنرمندان و ورزشکاران محبوبی که عموماً جوانان آنها را الگوی خود قرار می‌دهند؛

19 ـ آگاهی بخشی و آگاه کردن مردم از طریق بسیج کردن همه امکانات موجود؛

20 ـ استفاده از امکانات دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه برای برگزاری همایش‌های تخصصی؛

21 ـ استفاده از ظرفیت‌های مساجد و شبکه تبلیغ اعم از روحانیون، مبلغین، ائمه جماعات مساجد و ...؛

22 ـ تحکیم و تقویت مبانی اعتقادی، فکری و عقیدتی جامعه،  به‌ویژه جوانان از طریق نهادهای فرهنگی؛

23 ـ برنامه‌ریزی برای آموزش تخصصی مردم جوانان، به‌ویژه برای ورود به فضای مجازی و ابراز وجود و ارائه برنامه‌های دینی و ملی جذاب؛

24 ـ ایجاد اشتغال برای جوانان بیکار، به‌ویژه تحصیل‌کردگان دارای مهارت و تخصص؛

25 ـ انجام تحقیقات کاربردی و یافتن مشکلات با توجه به فرهنگ بومی هر استان جهت ارائه راه‌حل‌های لازم در خصوص رفع مشکلات موجود ضرورت دارد؛

26 ـ تشکیل «شورای آینده‌نگری» در استان‌ها به‌منظور رصد، آسیب‌شناسی، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی در خصوص ورود و سیمای مصرف فناوری‌های جدید ارتباطی؛

27 ـ قانون‌گذاری به‌منظور تعیین وظایف نهادها و دستگاه‌های فرهنگی و غیرفرهنگی در فضای سایبر و احیاناً تشکیل نهادهای ضروری برای پیشگیری و مبارزه با آسیب‌های نوپدید مرتبط با فناوری‌های اطلاعات؛

28 ـ آگاهی و هوشیاری پلیس سایبری در مورد انواع جدید جرائم رایانه‌ای و گشت در فضای مجازی و کمک به افرادی که در معرض خطر هستند؛

29 ـ والدین، مربیان، معلمان و مسئولان فرهنگی، تربیتی و آموزشی می‌توانند نقش مهمی در جلوگیری از تهدیدات سایبری و ایجاد جهان آنلاینی مهربان‌تر یا آنچه به‌اصطلاح «مهربانی سایبری» خوانده می‌شود، ایفا نمایند.

جمع‌بندی

ارتباط از طریق فضای مجازی در سال‌های اخیر جایگاه قابل‌توجهی در بین نسل جوان جامعه ما پیدا کرده است. شبکه‌های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد (فردی و اجتماعی) تأثیرگذارند. در شکل‌دهی به هویت نقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جوامع هم تأثیرگذارند. امروزه با توجه به نقشی که تاکنون در ابعاد مختلف زندگی داشته‌اند، نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. در حال حاضر اينترنت ابزاري مناسب براي توسعه‌ افكار و انديشه‌هاي بشري محسوب مي‌شود، به‌شرط آنکه در راه صحيح استفاده شود. افراد بايد براي ورود به دنياي مجازي اطلاعات كافي در اختيار داشته باشند تا دچار مشكلات مالي و اجتماعي نشوند. ارتباطات سالم در فضاي مجازي و لزوم هوشياري جوانان و خانواده‌ها نسبت به تهديدات فضاي سايبري در درجه‌ي نخست اولويت قرار دارد. پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي و توجه والدين به رفتار فرزندان بسيار مهم است و براي جلوگيري از هم پاشيدگي خانواده‌ها، والدين بايد تا حدودي به فناوری‌های روز دنيا مسلط باشند و آگاه باشند كه تغيير در رفتار فرزندان به معناي ايجاد تغيير در طرز فكر آنهاست و هنگامی‌که بنيان فكري و شخصيت آنها به‌صورت ناصحيح شكل گيرد، راه نفوذ شيادان به حريم خصوصي افراد و محيط امن خانواده باز مي‌شود.؛ لذا، چنانچه خانواده‌ها نسبت به شیوه‌های جديد ارتباط فرزندان خودآگاهی و شناخت كافي و لازم را داشته باشند، از انجام بسياري از جرائم و ارتباطات پنهاني آنان جلوگيري به عمل مي‌آيد.

منابع

1. ساروخانی، باقر، (1385)، جامعه شناسی ارتباطات، تهران: اطلاعات، چاپ هفدهم.
2. اسلامی، مروارید، (1391)،« بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی و تأثیرات آنها بر ابعاد مختلف زندگی»، نخستین کنگره ملی فضای مجازی و آسیب‌های نوپدید.
3. مک کوایل، رنیس، (1385)، نظریه ارتباطات جمعی، ترجمه پرویز اجلالی، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه، چاپ دوم.
4. ابراهیم‌پور کومله، سمیرا و خزایی، کامیان، (1390)، «آسیب‌های نوپدید، شبکه‌های اجتماعی مجازی در کمین خانواده ایرانی»، نخستین کنگره ملی فضای مجازی و آسیب‌های اجتماعی نوپدید.
5. زنجانی‌زاده، هما، (1384)، «بررسی تأثیر اینترنت بر ارزش‌های خانواده در بین دانش‌آموزان»، مجله انجمن جامعه شناسی ایران، دوره ششم شماره دوم.
6. جلالی، علی‌اکبر، (1382)، آسیب شناسی فناوری اطلاعات در خانواده. بی‌تا.
7. ساروخانی، باقر، (1385)، «اینترنت و خانواده در ایران معاصر، مجموعه مقالات همایش زنان و اینترنت در هزاره سوم»، تهران: دفتر امور زنان سپاه.
8. سلیمانی‌پور، روح‌الله، (1389)، «شبکه‌های اجتماعی، فرصت‌ها و تهدیدها»، نشریه اطلاع‌رسانی و کتابداری ره‌آورد نور، شماره 31.
9. رحیمی، محمد و پرنده، رادبه، (1392)، «آسیب شناسی فضای مجازی و خانواده، تهدیدها و چالش‌ها»، سایت علوم اجتماعی.
10. امیری، مصطفی، (1387)، «گفتمان بی‌مرز (چت، آسیب‌ها و کاربردها)»، نشریه میان رشته‌ای پیام، شماره 91.
11. توحیدنیا، لیلا و مهدوی، صفا و عباس‌نیا، شهناز، (1391)، «آسیب‌شناسی فردی و اجتماعی کاربران اتاق‌های گفت وگو (چت روم در ایران)»، نخستین کنگره ملی فضای مجازی و آسیب‌های اجتماعی نوپدید.
12. کشتی آرای، نرگس و اکبریان، اکرم، (1390)، عصر مجازی و چالش‌های پیش رو، اولین کنفرانس بین‌المللی شهروند مسوول.
13. صادقیان، عفت، (1384)، «تأثیر اینترنت بر کودکان و نوجوانان»، تهران: مجله الکترونیکی نما، شماره 4.
14. عاملی، سعیدرضا و حسنی، حسین، (1391)، «دو فضایی شدن آسیب‌ها و ناهنجاری‌های فضای مجازی، مطالعه تطبیقی سیاست‌گذاری‌های بین‌المللی»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره پنجم، شماره اول.
15. رحیمی، محمد، (1390)، «عوامل اجتماعی موثر بر شکاف نسلی، مطالعه موردی شهر خلخال»، پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
16. ستارزاده، داود، (1386)، «بررسی عوامل اجتماعی موثر بر اعتیاد به اینترنت و پیامدهای آن»، فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی، شماره چهاردهم.
17. بیابانگرد، اسماعیل، (1387)، فرزند من و رسانه، مرکز امور زنان و خانواده.
18. کفاشی، مجید، (1389)، «آثار نظم و تضاد خانواده بر خشونت علیه کودکان»، فصلنامه پژوهشی اجتماعی، سال سوم، شماره 6.
19. tebyan.net.
20. pajohe.ir.
21. isna.ir.
22. aviny.com.
23. askdln.com.
24. itna.ir.

پی‌نوشت‌ها

[1] . Information Technology

[2]  . Cyber Space

[3] . Second Life

[4].  Cyber Life

[5].  Viber

[6] . Line

[7] . Whats App

[8].  Tango

[9] . Bee Talk

[10]. Facebook

[11] .  Twitter

[12] .  Linkedin

[13] .  My Space

[14] .  Ning

[15] .  Telegram

[16]  . Cyber Social Networking Sites

[17].  Virtual Life

[18]. Identity Formation

[19] . Attitude

[20] . Life Style

[21] . Magic Bullet

[22] . Communication

[23] . Information

[24] .  Transmission And Consumer Information

[25] .  Cyber Space

[26] . WWW  یا  World Wide Web

[27]  Chat Room

[28]  Anomie

[29]  The Amy Hestire Student Protection Act