در کشور ایران میانگین مطالعه روزانه کمتر از یک دقیقه است. این در حالی است که کتاب خواندن والدین حتی باعث رشد و تکامل ذهنی و رفتاری کودکان می‌شود. خوب است فرهنگ کتاب خواندن را در خود و کودکمان گسترش دهیم و با آگاهی بیشتر درباره نوع کتاب و تناسب آن با سن فرزندمان تصمیم‌گیری کنیم.
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های توسعه توانمندی‌های کودک، کتاب خواندن برای وی است. شاید پیش خود فکر کنید کودکان با خواندن کتاب فقط مدتی را در کنار مادر یا پدر به آرامش سپری می‌کنند و تنها فایده آن خوب به خواب رفتن کودک است. شاید هم از اینکه کودکتان از شما می‌خواهد که مدام برایش کتاب بخوانید، خسته شده‌اید اما اشتباه نکنید. این کار نه‌تنها برای امروز کودک مفید است بلکه روی شخصیت آینده وی نیز تأثیر مستقیم دارد.
تکوین شخصیت کودک
خواندن داستان و قصه نقش بسیار مهمی در تکوین شخصیت کودک دارد. در سنین زیر سه سال به‌ویژه در زمینه‌های زبان‌آموزی و آموختن کلمات تازه، نقش بسیار مهمی دارد. در سنین بالاتر، گنجینه لغات کودک به‌سرعت وسیع و اطلاعاتش غنی می‌شود. کودک به کمک قصه و شعرخوانی، یا گوش دادن به آن و یا بازگو کردن قصه‌هایی که شنیده است، چگونگی بیان احساسات، عواطف و افکار را آموخته و یاد می‌گیرد که چگونه در برخورد با مشکلات شخصی اعتمادبه‌نفس داشته باشد.
تفکر، تخیل و اخلاق
داستان‌ها و اشعاری که کودکان می‌خوانند و می‌شنوند، اثر عمیقی در فکر و روحیه، تخیل و قوت تصور آنان می‌گذارد و ایشان را برای شیوه معاشرت با دیگران آماده می‌سازد. در ضمن از طریق قصه‌ها و داستان‌های خوب، کودک به بسیاری از ارزش‌های اخلاقی مانند مقاومت در برابر زور، راست‌گویی، امیدواری، جوانمردی، طرفداری از حق و حقیقت و نتایج آن پی می‌برد و تلاش می‌کند خود را در دنیای واقعی مشابه شخصیت‌های موجه داستان جلوه بدهد.
آموزش احترام به نظر جمعی
آموختن مشارکت در حل مسئله و احترام به نظر جمعی، از نتایج مستقیم کتاب‌خوانی برای کودکان است. پشت سر هم بودن و پیوستگی منطقی صحنه‌های کتاب، کودک را سرگرم می‌کند و به ذهن او نظم منطقی می‌دهد. آن دسته از کودکان که در دوره پیش از دبستان به قصه‌ها گوش‌داده‌اند و با صداها و واژه‌ها و معنای آنها به‌صورت شنیداری آشنا شده‌اند، در سنین مدرسه و با برخورد با شکل نوشتاری کلمات معنی آنها را سریع‌تر درک می‌کنند. یکی از راه‌های کنترل هیجانات کودکان، خواندن کتاب داستان‌هایی است که به کودکان یاد می‌دهد ابتدا هیجانات خود را بشناسند و سپس به‌درستی حالت خود را بیان و آن را کنترل کنند.
انتخاب کتاب برای کودکان
مسئله انتخاب کردن کتاب مناسب، با توجه به انبوه کتبی که در اختیار شماست، مشکلی اساسی است. سعی کنید کتابی را برای فرزند خود انتخاب کنید که: حتماً در گذشته آن را خوانده و محتوای آن را پسندیده باشید، احتمال می‌دهید برای کودک جالب توجه است و از خواندن آن لذت می‌برد، اطلاعات عمومی مناسبی را درباره جهان اطراف به کودک می‌دهد، به کودک کمک می‌کند تا احساس کند که توانایی‌هایی دارد که تاکنون به آنها توجه نکرده است و در سایه تلاش و کوشش می‌تواند آنها را به دست آورد، به کودک کمک می‌کند که بداند در دنیای اطراف او کودکان دیگری هم هستند که شرایط مشابهی با او دارند و با آن مشکل به‌خوبی کنار آمده‌اند یا آن را حل کرده‌اند.
کتابی مفید است که با تحریک حس کنجکاوی، کودک را به سؤال کردن بیشتر تشویق می‌کند، گاهی اصلاح رفتارهای ناشایستی که کودک دارد و نمی‌توانید یا نتوانسته‌اید بابیان مستقیم در رفع آنها بکوشید، در قالب خواندن کتاب با همان مفهوم راحت‌تر است. به‌طور مثال اگر کودک از شستشوی دست و صورت یا به حمام رفتن امتناع می‌کند، کتاب «حسنی نگو یه دسته‌گل» پیام مناسبی برای این کودک دارد. خواندن این کتاب برای کودک که با توجه وی نیز همراه باشد، به شما کمک می‌کند که آنچه در ذهن خود دارید، در قبال پیام داستان به کودک بفهمانید. در سنین زیر دو سال، از کتاب‌های نرم، پارچه‌ای و مقاوم که در هر صفحه، یک تصویر کامل و مشخص دارند و داستان آنها بسیار کوتاه است، استفاده کنید. در این سنین توجه به بزرگی قطع کتاب و زیاد بودن تصاویر آن مهم‌تر از متن کتاب است. شما می‌توانید در خواندن هر صفحه از کودک نیز کمک بگیرید تا آنچه می‌بیند توضیح بدهد یا از وی درباره تصاویر سؤال کنید. در دوره دو تا چهارسالگی، داستان‌های کوتاه هدفمند و کتاب‌های حاوی اشعار ساده و داستان‌هایی که از زندگی روزمره کودک سرچشمه گرفته‌اند (غلبه بر ترس از تاریکی، دور نشدن از والدین به هنگام خروج از منزل، سلام کردن، نظم و انضباط و...) کتاب‌هایی که مضمون واحدی دارند (درباره شکل‌های هندسی، رنگ‌ها، حیوانات، آب‌وهوا و.) مناسب‌ترند. به‌طورمعمول کودکان تمایل زیادی به تکرار این نوع داستان‌ها دارند که بد نیست گاهی از ایشان بخواهید برای شما آنچه درباره تصاویر می‌دانند، بازگو کنند. برای کودکان پیش‌دبستانی کتاب‌هایی با داستان بلند، لطیفه، قصه‌های محلی و سنتی که ترسناک نباشند، با مضمون مسائل زندگی روزمره (راست‌گویی، کنترل خشم، کنار آمدن با هم‌سن‌وسالان و...) سودمندند. از انتخاب کتاب‌هایی که واقعه‌ای ترسناک را یادآوری می‌کنند یا در انتها نکته آموزشی مناسبی را القا نمی‌کنند، خودداری کنید.
کی کتاب بخوانیم؟
هر وقت کودک تقاضای گوش دادن به کتاب‌خوانی را داشت یا تا زمانی که کودک با حوصله به سخنان شما گوش می‌دهد، کتاب‌خوانی را ادامه دهید. هیچ‌گاه بیش‌ازحد به مطالعه کتاب اصرار نکنید چون این امر نتیجه معکوس دارد و کودک را از کتاب گریزان می‌سازد. فراموش نکنید اگر خودتان ساعاتی از روز را به مطالعه نپردازید، توجه کودک را به مطالعه به‌سختی می‌توانید جلب کنید. گاهی مطالعه در حضور کودک، تمایل وی را به آوردن کتاب‌هایش و خواندن آنها بیشتر می‌کند. پیش از خواب، زمان مناسبی برای گوش کردن به کتاب‌خوانی شماست.
چگونه کتاب بخوانیم؟
لزوماً نیاز نیست که کتاب را برای کودک از روی آن بخوانید بلکه می‌توانید داستان آن را با توجه به تصاویر بیان کنید. بهتر است تمام داستان را پیش‌تر خوانده و مرور کرده باشید. یک قصه گوی خوب نباید تمام حوادث را با عباراتی صریح و روشن‌بیان کند بلکه بهتر است به اشاره از آن بگذرد تا کودک مجال تفکر و تخیل پیدا کند که این خود برای کودکان نشاط‌آور است.
در برنامه کتاب‌خوانی باید به کودکان اجازه داد که وسط صحبت بدوند و با طرح نظر یا سؤال چیزی را که متوجه نشده‌اند، دوباره بپرسند تا بهتر بفهمند. به‌طورمعمول، بچه‌ها دوست دارند که قصه‌های شنیده شده را دوباره بشنوند. بازگویی قصه‌های شنیده شده به‌وسیله خودشان یا شما فایده‌های بسیاری دارد زیرا علاوه بر پرورش قدرت حافظه، تمرین مناسبی برای تقویت قدرت بیان بچه‌ها نیز هست. رفتار، به‌ویژه چهره شما کمک بسیار مؤثری به برداشت مفاهیم کتاب می‌کند. او ضمن اینکه به کلمه‌هایی که به تصاویر داستان جان می‌بخشد توجه دارد، در تمام مدت به اخم و لبخند، ترس و بیم و سایر عواطف شما نیز چشم می‌دوزد. به هر شیوه‌ای که برای کودک خود کتاب بخوانید، همراهی شما به او کمک می‌کند که به‌تدریج مهارت‌های فردی خود را گسترش داده و تکامل بخشد. فراموش نکنیم که اغلب برای سنین بالاتر از دو سال برنامه مشخصی برای تقویت توانایی‌های کودک در خانواده‌ها پیگیری نمی‌شود و همین سال‌هاست که شالوده موفقیت در آینده را پایه‌ریزی می‌کند.
منبع: روزنامه سلامت