نویسنده کتاب سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن، حجتالاسلام دکتر محمّد کاویانی است. این کتاب توسط انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه منتشر شده است. مفهوم سبک زندگی (به انگلیسی Lifestyle و به عربی السنه) توصیف شرایط زندگی و عملکردهای روزانه هر فرد است و مجموعه ایست از طرز تلقی، ارزشها، شیوههای رفتار، حالتها و سلیقهها در هر چیزی. سبک زندگی هر فرد نشاندهنده جایگاه اجتماعی، نظام ارزشی و هنجارهای درونی شده اوست.
در سالهای اخیر مفهوم سبک زندگی، مورد توجه اندیشمندان و صاحبنظران علوم انسانی مخصوصاً علوم اجتماعی و روان شناسی قرار گرفته است که در پی آن راهکارهایی برای آن، تولید و عرضه شده است. در این میان اساتیدی از حوزه و دانشگاه مانند حجتالاسلام دکتر محمد کاویانی نیز علاقهمند به پژوهش در این زمینه شدهاند که حاصل آن کتاب " سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن " است که در واقع پایاننامه دوره دکتری نویسنده است.
این کتاب مقدمهای است برای نظریهپردازی در سبک زندگی تجویزی اسلام و متأسفانه کارهای زیادی در این جهت انجامنشده است.
در بخش اول که حاوی سه فصل است درباره کلیات این پژوهش و ضرورت و اهمیت آن بحث شده است. اصطلاحاتی نظیر سبک زندگی، آیین زندگی، کیفیت و استاندارد زندگی و همچنین سبک زندگی اسلامی و اخلاق اسلامی و ... تعریفشده است. درباره آزمون سبک زندگی اسلامی و شاخصهایی که در این آزمون بکار رفته مانند شاخص اجتماعی، عبادی، باورها، اخلاق و ... توضیحاتی داده شده است.
در ادامه این بخش در فصل دوم و سوم دیدگاههای جامعهشناختی در باب سبک زندگی از دانشمندانی چون: توریستین وبلن، گئورگ زیمل، مارکس وبر و نیز دیدگاههای روانشناختی آلفرد آدلر و پیروانش همچون: کرت آدلر، سوفیا دوریس، لیدا سیچر، آنتونی بروک، هنری استین و ... بیان شده است.
در انتهای این فصل (صفحه 84 کتاب) درخت سبک زندگی برگرفته از نظریه آدلرکه توسط پیروانش ترسیم شده است، نمایش داده میشود. آنها چند ویژگی برای این درخت قائل میشوند. این درخت مثل همه درختان دارای ریشه، ساقه، شاخه و سرشاخههایی است که تمام ریشهها، آوندهای موجود در ساقه و شاخه و سرشاخهها در تعامل با یکدیگر و با محیط خود هستند تکتک آوندها از تکتک ریشهها اثر پذیرفته و بر تکتک شاخهها و سرشاخهها اثر میگذارند. درخت سبک زندگی دارای ریشههایی در کودکی است (سلامتی و ظاهر فرد، وضعیت اقتصادی – اجتماعی خانواده، نگرشهای والدین، شکل جمعی خانواده، نقش جنسیتی). ساقه درخت سبک زندگی همان نگرشهای کلی حاکم بر سبک زندگی با الگوهایی نسبتاً ثابت از تفکر، احساس و عمل است (نحوه نگرش به خود، نحوه نگرش به مشکلات، نحوه نگرش به دیگران، نحوه نگرش به جنس دیگر، نحوه نگرش به زندگی) و در انتها شاخهها و سرشاخههای درخت سبک زندگی که شامل وظیفه اجتماعی، وظیفه شغلی و وظیفه عشقی- جنسی است.
بعد از توضیح مدل درخت سبک زندگی، در بخش دوم کتاب، نویسنده به ترسیم مدل درخت سبک زندگی اسلامی پرداخته است. او با استناد به درخت سبک زندگی آدلر که به چارچوب زندگی توده مردم نزدیک است و همچنین منسوب به یک روانشناس معروف است، توانسته این مدل را بازسازی کامل کندو نظریات جدیدی برگرفته از اسلام و قرآن و روایات به آن اضافه کند. بهطور مثال در ریشههای این درخت به سبک اسلامی میتوان مؤلفههای زیر را دید: تربیت کودک قبل از تولد، توجه به نیازهای ماههای اولیه، توجه عاطفی به فرزند در تمام دوران زندگی، نگرشهای حاکم بر خانواده، سلامتی و ظاهر فرد، نقش جنسی از دیدگاه اسلام، وضعیت اقتصادی – اجتماعی خانواده و نگرشهای تربیتی والدین.
دکتر محمد کاویانی برای ساقه، شاخهها و سرشاخههای این مدل گزینههای دیگری با نگرش اسلامی عنوان کردهاند و برای هر کدام از آنها با استفاده از آیات قرآن، احادیث و روایات معتبر توضیحات مبسوط و ملزومی را ذکر کردهاند. این مدل را در صفحه 128 کتاب میتوانید مشاهده و توضیحات کامل آن را در بخش دوم کتاب مطالعه کنید.
در بخش سوم این کتاب درباره ساخت آزمون سبک زندگی اسلامی و روش اجرا و تحلیل آن مفصل بحث شده است. تعیین اهداف ساخت آزمون، خزانه سؤالات، سنجش روایی محتوایی و صوری، ساخت کلید، جامعه آماری، روش نمونهگیری و هر آنچه لازم است خواننده درباره این آزمون و ساخت آن بداند، در این بخش گردآوری شده است.
در فصل هشتم از بخش سوم یافتههای تحقیق ارائه و تحلیلشده است. تمام سؤالات پژوهش، پاسخهای داده شده و یافتههای توصیفی و استنباطی تحقیق در نمودارها و جداول عرضه شده است. در فصل پایانی کتاب بحث و نتیجهگیری این محقق را شاهد هستیم.
نویسنده: زهره یزدی