برکات اجتماعی ظهور حضرت مهدی (عج) در روایات فریقین

محمد باغچیقی[1]

چکیده

به گواه روایات متعددی که در مصادر اسلامی (اعم از کتب روایی شیعیان و یا اهل سنت) نقل شده اند، عصر ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، را می توان عصری بی نظیر و آرمانی خواند که عموم آحاد بشریت در آن دوران، از برکات و ثمرات فراوانی متنعم خواهند بود. در این میان، آثار اجتماعی عصر ظهور را می توان یکی از مهم ترین جلوه های نزول برکات الهی در آن روزگار قلمداد کرد که بی تردید بیان و یادآوری روایات موجودی که محدثین مسلمان در این باره نقل کرده اند، نقش بسزایی در راستای تقویت فرهنگ انتظار در جامعه اسلامی خواهد داشت. از این رو نگارنده در نوشتار پیش رو با نیم نگاهی به روایاتی که شیعه و سنی در رابطه با برکات اجتماعی عصر ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل کرده اند، به برخی از این برکات اشاره می کند. شایان ذکر است نابودی ظلم، توسعه رفاه اجتماعی، از بین رفتن نا امنی، شکل گیری رضایت عمومی و تحقق وحدت از جمله مهم ترین برکات اجتماعی عصر ظهور هستند که نویسنده در این نوشتار، آن ها را بیان کرده است.

کلیدواژه ها: ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، برکات اجتماعی ظهور، مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در روایات شیعه، مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در روایات اهل سنت.

مقدمه

اعتقاد به منجی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را می توان از جمله نقاط مشترک میان پیروان ادیان و مذاهب مختلف قلمداد کرد. بدین سان که در تمامی ادیان و مذاهب اسلامی، خبر از ظهور شخصی در آخرالزمان مطرح شده است. در این میان آنچه خودنمایی می کند این است که طبق روایات فراوانی که علاوه بر شیعیان، محدثین اهل سنت نیز آن روایات را نقل کرده اند، ظهور منجی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) موجب نزول برکات فراوانی از جمله برکات اجتماعی بر بشریت خواهد شد. از آنجایی که تبیین وتذکر برکات اجتماعی عصر ظهور، ثمرات فراوانی نظیر تقویت فرهنگ انتظار به همراه دارد، لذا بسیاری از محققین و پژوهشگران مسلمان به ویژه شیعه، مقالاتی را در این باره نگاشته اند. به عنوان نمونه می توان به مقاله ای کوتاه با عنوان «برکات و نعم فراوان در عصر ظهور» اشاره کرد که پایگاه اطلاع رسانی حوزه آن را منتشر کرده است. نکته حائز اهمیت در مورد مقاله مذکور و مقالات دیگری که در این باره نوشته شده اند این است که معمولا نویسندگان محترم این مقالات، برای اثبات مباحث خود، صرفا به روایات مصادر شیعی استناد کرده و از روایاتی کتب روایی اهل سنت بی بهره بوده اند. حال آنکه نگارنده در مقاله پیش رو، افزون بر منابع روایی شیعیان، به کتب روایی اهل سنت نیز رجوع کرده است و لذا برکات اجتماعی عصر ظهور را با عنایت به روایات محدثین شیعه و سنی نقل می کند که بدون شک این مهم، موجب تقویت مبلغین محترم مناطق تلفیقی خواهد شد بدین سان که ایشان می توانند حتی در محافلی که برادران اهل سنت نیز حضور دارند، از ثمرات اجتماعی عصر ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) سخن به میان آورند چرا که بیان این ثمرات و برکات، مورد عنایت محدثین سنی مذهب نیز بوده است.

به هر حال، نگارنده در نوشتار حاضر5 مورد از برکات اجتماعی عصر ظهور را بیان کرده است که در ادامه این برکات با استناد به روایات فریقین نقل می شوند.

برکات اجتماعی ظهور حضرت مهدی (عج)

همچنانکه در مباحث مقدماتی اشاره شد ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، افزون بر آنکه در زندگی فردی انسان ها برکاتی را به دنیال دارد، همچنین در زندگی اجتماعی مردم نیز موجب بروز برکات متعددی خواهد شد. چنانکه پاره ای از برکات اجتماعی عصر ظهور در کتب روایی شیعیان و اهل سنت ذکر شده اند. مسلما ذکر تمامی این برکات، در این نوشتار میسر نمی باشد لذا نگارنده در ادامه، صرفا به 5 برکت اجتماعی حکومت جهانی حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اشاره می کند.

1: نابودی ظلم و فراگیری عدالت

به جرات می توان یکی از مشکلات اساسی جوامع بشری در عصر حاضر را «ظلم و تبعیض» تلقی کرد. ظلم و تبعیضی که بشریت را آزرده خاطر کرده است.[2] با نگاهی به روایات اسلامی بر می آید که ظلم و تبعیض، در سال های منتهی به ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به اوج خود می رسد چنانکه ابوسعید خدری به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) چنین روایت می کند: در آخر الزمان بلايى بزرگ بر امّت من از ناحيه سردمدارانشان نازل مى‌شود كه سابقه ندارد و شديدتر از آن را كسى نديده و نشنيده است، به گونه‌اى كه زمين براى زندگي مومنین تنگ (ناامن) مى‌شود و ظلم و ستم همه جا را فرا می گیرد در آن دوران، انسان با ايمان جايى را نمى‌يابد كه برای در امان ماندن از ظلم، بدانجا پناه ببرد. [3]

شایان ذکر است  حدیث شناس مطرح اهل سنت جناب حاکم نیشابوری (321 -405ق) این روایت را روایتی صحیح قلمداد کرده است.[4]

حال آن نکته ای که نیاز به توجه دارد این است که طبق روایات فریقین، با ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظلم ها و ستم ها به پایان رسیده و جای خود را به عدالت خواهند داد. بدیگر سخن، هنگامی که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور بفرماید، جهان مملو از عدل و داد خواهد شد و اساسا ظلمی باقی نمی ماند. در این راستا به 2 روایت زیر که در کتب محدثین شیعه و اهل سنت ذکر شده اند، اشاره می شود.

شیخ صدوق (305 – 381 ق) در کتاب «کمال الدین و تمام النعمه» چنین روایت کرده است: پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از فرزندان من است اسم او همچون اسم من و كنيۀ او نیز همانند كنيۀ من است، او از نظر خَلق و خُلق شبيه‌ترينِ مردم به من است، براى او غيبت و حيرتى است كه امّتها در آن گمراه شوند، سپس مانند شهاب ثاقب خواهد آمد و زمين را پر از عدل و داد نمايد همان گونه كه پر از ظلم و جور شده باشد. [5]

در صحیح ابن حبان (270 – 354 ق) نیز چنین روایت شده است: پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: از امت من شخصی ظهور می کند که همنام من است، و اخلاقش همانند اخلاقیات من است، و جهان را مملو از عدل و داد می کند همچنانکه پر از ظلم و جور شده است. [6]

نکته قابل ذکر در این بخش آن است که افزون بر شیخ صدوق (305 – 381 ق) و ابن حبان (270 – 354 ق)، علمای دیگری نظیر شیخ مفید (336 – 413 ق)[7]، ملا محسن فیض کاشانی (1007 – 1090 ق)[8]، علامه مجلسی (1037 – 1110 ق) [9] ابن ابی شیبه (159 – 235 ق)[10]، ابو داود سجستانی (202 – 275 ق)[11]و سلیمان بن احمد طبرانی (260 – 360 ق)[12] روایاتی شبیه 2 روایت فوق را در آثار روایی خود ذکر کرده اند.

نکته حائز اهمیت دیگر آن است که حاکم نیشابوری (321 – 405 ق) نیز شبیه این روایت را نقل کرده و آن را روایتی صحیح دانسته است.[13]

 بنابراین یکی از مهم ترین برکات ظهور حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که در روایات فریقین بدان اشاره شده است، گسترش عدالت و از بین رفتن مظاهر ظلم می باشد. شایان ذکر است بی تردید حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در راستای گستراندن چنین عدالتی، اقدامات متعددی انجام خواهند داد. یکی از مهم ترین این اقدامات که در روایات فریقین به آن نیز اشاره شده است، تقسیم مساوی اموال بین مردم است. بدین سان که در حکومت جهانی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، مردم به صورت مساوی از بیت المال سهم دریافت خواهند کرد. چنانکه جلال الدین سیوطی (849 – 911 ق) روایتی را از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نقل کرده است که طبق این روایت، یکی از ویژگی های عصر ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، تقسیم اموال به صورت مساوی، شمرده شده است.[14]

2: ریشه کَن شدن فقر و توسعه رفاه اجتماعی

طبق روایات فراوانی که شیعه و سنی نقل کرده اند خداوند متعال در عصر ظهور، برکات آسمانی و زمینی را به صورت بی سابقه ای بر مردم کره زمین نازل می فرماید. چنانکه ابن ابی شیبه (159 – 235 ق) از عالمان مطرح اهل سنت از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) چنین روایت می کند: (در عصر ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف) زمین گیاهانش را عرضه می کند و آسمان نیز بارانش را می بارد. از این رو امتم در عصر ولایت او، به طور بی سابقه ای متنعم خواهند شد. [15]

محمد بن جریر طبری از علمای مطرح شیعه نیز شبیه این روایت را در کتاب «دلائل الامامه» نقل کرده است.[16] به هر حال مسلما هنگامی که نعمات الهی به صورت بی سابقه ای مردم را در بر می گیرد و همچنانکه در بخش قبل نیز بیان شد، در عصر ظهور، اموال بیت المال نیز به صورت عادلانه ای میان مردم تقسیم می شود، پس مشخص می شود مشکل فقر نیز مرتفع شده و لذا در حکومت جهانی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، فقیری وجود نخواهد داشت. چنانکه در روایات متعددی نیز به این مسئله اشاره شده است. به عنوان نمونه جلال الدین سیوطی (849 – 911 ق) روایتی از حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) بیان کرده است که بر ریشه کَن شدن فقر در عصر ظهور دلالت دارد. در این روایت چنین می خوانیم: در عصر ظهور منادی ندا كند كه: هان، اى مردم! هر كس نياز مالى دارد بيايد و هر چه مى خواهد بگيرد. و جز يك نيازمند، كسى نمى آيد. آن يك نفر مى آيد و حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به او مى فرمايد: نزد خزانه دار برو تا آنچه مى خواهى به تو بدهد. نزد خزانه دار مى رود و مى گويد: من از سوى حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده ام، تا به من كمك كنى و ثروتى به من بدهى. خزانه دار مى گويد: آنچه مى خواهى برگير! و او آنقدر زر و سيم برمى دارد كه نمى تواند بِبَرَد، لذا مقدارى از آن را برمى گرداند تا بتواند حمل كند و بقيه را مى برد. اما وقتى از خزانه دار دور مى شد پشيمان شده و مى گويد: گويى من حريص ترين فرد از امت محمد (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) هستم. همه براى دريافت مال دعوت شده اند اما جز من كسى نيامد. از اين رو نزد خزانه دار برمى گردد و زر و سيم را پس مى دهد اما خزانه دار نمى پذيرد و مى گويد: ما چيزى را كه بخشيديم، ديگر پس نمی گیریم. [17]

نظیر این روایت در مصادر شیعی نیز نقل شده است به عنوان نمونه علامه مجلسی (1037 – 1110 ق) در بحارالانوار شبیه این روایت را بیان می کند.[18]

بنابراین یکی دیگر از برکات اجتماعی ظهورحضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که در روایات شیعه و سنی بدان تصریح شده است این است که فقر ریشه کَن شده و رفاه اجتماعی حاکم خواهد شد.

3: امن شدن جهان و از بین رفتن نا امنی

با نگاهی به برخی از روایات موجود، مشخص می شود امنیت در آخرالزمان، روز به روز کمتر شده و لذا مومنین در پی آن می گردند ولی بدان دست نمی یابند.[19] به جرات می توان، اصلی ترین دلیل وجود این ناامنی را سلطه جباران و کفار تلقی کرد. برهمین اساس از آنجایی که یکی از مهم ترین اتفاقات عصر ظهور که در روایات اسلامی بدان نیز اشاره شده است، درهم شکستن سلطه زورگویان و منافقین است[20] بنابراین می توان گفت: در حکومت جهانی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) جهان، در امنیت کامل به سر می برد. در این میان، آنچه می تواند این ادعا را اثبات کند، روایاتی هستند که در مصادر شیعی و سنی نقل شده اند. در ادامه به 2 نمونه از این روایات که نشان دهنده امنیت کامل کره زمین در عصر ظهور است، اشاره می شود.

نمونه اول

در برخی از روایات تصریح شده است در حکومت جهانی حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، امنیتی بر جهان حکمفرما می شود که حتی هنگامی که بانوان بخواهند از شهری به شهر دیگر سفر کنند، هیچ چیزی آنان را هراسان نمی کند و لذا به راحتی و در امنیت کامل، سفر خود را انجام می دهند. چنانکه شیخ صدوق (305 – 381 ق) در خصال، بدین صورت از امیرالمومنین علی (علیه السلام) روایت کرده است: اگر قائم ما (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قيام كند، آسمان بركات خود را فرو مى ريزد و زمين گياهانش را مى روياند و كينه و دشمنى از دلهاى بندگان رخت برمى بندد و درندگان و چرندگان با هم مى سازند؛ تا آنجا كه زنی که دارای زیور آلات است عراق را تا شام مى پيمايد و جز بر سبزه ها گام نمى نهد و هيچ درنده اى او را آشفته و هراسان نمى كند. [21]

نمونه دوم

در عصر ظهور افزون بر امنیت انسان ها که در روایت پیشین بدان اشاره شد، حیوانات نیز زندگی مسالمت آمیزی را تجربه خواهند کرد و لذا آنان نیز در امنیت به سر می برند. چنانکه حاکم نیشابوری (321 – 405 ق) از ابن عباس چنین روایت می کند: مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) همان کسی است که زمین را پر از عدل می کند و (در عصر ظهورش) چهارپایان و حتی درندگان نیز در امنیت خواهند بود. [22]

شایان ذکر است حاکم نیشابوری (321 – 405 ق) این روایت را نیز صحیح الاسناد تلقی کرده است.[23] بنابراین یکی دیگر از زیبایی های بی نظیر عصر حکومت مهدوی این است که جهان مملو از امنیت خواهد بود تا جایی که علاوه بر انسان ها، حیوانات نیز در امنیت کامل زندگی خواهند کرد.

4: شکل گیری رضایت عمومی

پر واضح روشن است وقتی عدالت و امنیت به طور کامل برقرار شود، فقر نیز ریشه کَن شود، مطمئنا رضایت عمومی بدست خواهد آمد. از این رو با نگاهی به روایات موجود مشخص می شود تحصیل رضایت عمومی یکی دیگر از برکات اجتماعی عصر ظهور قلمداد می شود. بدین سان که افزون بر اهل زمین، حتی اهل آسمان نیز از حکومت مهدوی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) رضایت کامل داشته و لذا همگان، آرامش و آسایش بی نظیری را تجربه خواهند کرد. چنانکه شیخ طوسی (385 – 460 ق) به نقل از ابوسعید خدری چنین روایت کرده است: بشارت می دهم شما را به مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)؛ او در میان امتم، آن هنگام که مردم در اختلاف باشند و زلزله ها رخ بدهد، ظهور خواهد کرد و زمین را پر از عدل و داد می کند. در چنین شرایطی ساکنان زمین و آسمان از او راضی خواهند بود. [24]

احمد بن حنبل (164 – 241 ق) نیز شبیه این روایت را در کتاب مسندش ذکر کرده است.[25]

5: از بین رفتن اختلافات و تحقق اتحاد بر محور ولایت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)

یکی از بلایای امروز جهان اسلام، تفرقه و اختلافات فراوانی است که میان مسلمانان وجود دارد. و باید توجه داشت طبق روایات متعددی که در این باره وجود دارد، هرچه به عصر ظهور نزدیکتر می شویم، اختلافات موجود در امت اسلامی نیز بیشتر می شوند.[26] تا اینکه حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور کرده و اتحاد بی نظیری را در امت اسلامی، بلکه در جوامع بشری، رقم خواهد زد. چنانکه در روایتی از امیرالمومنین (علیه السلام) اینگونه می خوانیم: (در عصر ظهور) مردمان عرب و عجم، و اهل روم و غیرآنها بدون هیچگونه قتالی، تحت ولایت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) درخواهند آمد. [27]

در روایت دیگری که ابن صباغ مالکی (784 – 855 ق) از علمای مطرح اهل سنت آن روایت را ذکر کرده است نیز چنین وارد شده است: امیرالمومنین (علیه السلام) می فرماید: از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) پرسیدم: يا رسول اللّه! آيا مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از ماست يا از غیر ما؟ حضرت فرمود: از ماست، (با ما) خداوند پايان مى بخشد همچنانکه با ما آغاز کرد و همگان با ما از شرك، رهايى مى يابند و خداوند با ما، دلها را پس از خصومتى آشكار، الفت مى بخشد، چنان كه پس از دشمنى شرك، دل هايشان را با يكديگر مأنوس ساخت. ^[28]

ابن صباغ (784 – 855 ق) درباره سند این روایت که از الفت مومنین در عصر ظهور سخن به میان آورده است، می نویسد: این حدیث، حدیثی حسن و عالی است که حافظان حدیث در کتب خود آن را روایت کرده اند. ^[29]

جهانگیر‌خان محبی ملقب به ناظم‌الملک (1275 – 1352 ق)، شاعر خوش قریحه ایرانی در قرن چهاردهم هجری شمسی نیز ایام ظهور حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را اینگونه توصیف می کند:

« به یمنش نه فلک گردیده پویا            به نورش تابناک این خاک مُظلَم
به جودش بسط روزی بر خلایق        به احسانش دو گیتی شد مُنَعِّم
اساس اختلافات مذاهب                  براندازد ز بیخ و بن به عالم»^[30]

بنابراین مشخص می شود در عصر ظهور، همگان تحت ولایت بقیه الله الاعظم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با یکدیگر متحد خواهند بود. شاید یکی از مهم ترین دلایلی که موجب بروز چنین اتحادی می شود، این است که طبق روایات موجود، در دوران ظهور، کینه مردم نسبت به هم از بین می رود.[31]

نکته دیگری که تذکر آن نیز حائز اهمیت است این است که در برخی از روایات درباره عصر ظهور از عبارت «تعظم الامه»[32] استفاده شده است. بدین سان که در آن روزگار، امت اسلامی به شکوه و قدرت می رسد. که در این باره نیز باید توجه داشت شاید عمده ترین علت چنین شوکتی، این باشد که در آن روزگار (همچنانکه گفته شد)، مسلمانان متحد می شوند. چراکه یکی از مهم ترین ثمرات اتحاد مسلمین، قوی شدن امت اسلامی است. چنانکه مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در این باره چنین فرموده اند: «اگر مسلمانها متّحد باشند، هم‌افزایی می کنند و همه قوی می شوند.»^[33]

به هر حال، اتحاد امت را نیز می توان یکی دیگر از برکات اجتماعی در عصر ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قلمداد کرد.

جمع بندی

با مشاهده روایات اسلامی مشخص می شود که خداوند متعال در هنگامه ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، برکات مادی و معنوی فراوانی را به سوی بشریت نازل می کند. برکات اجتماعی نیز از جمله این برکات است که به گواه روایات محدثین شیعه و سنی، این برکات عالَم را در بر می گیرند. چنانکه گسترش عدالت و نابودی ظلم، ریشه کَن شدن فقر و ایجاد رفاه اجتماعی، امن شدن جهان و رفع ناامنی، شکل گیری رضایت عمومی و همچنین تحقق اتحاد امت اسلامی را می توان از جمله برکات اجتماعی عصر ظهور قلمداد کرد که نگارنده با استناد به روایات فریقین، این برکات را در این مقاله بیان کرده است.

فهرست منابع

1. ابن ابی شیبه، المصنف في الأحاديث والآثار، ریاض، مكتبة الرشد، چاپ اول، 1409ه‌ق.
2. ابن بابویه، محمد بن علی، خصال، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1362ه‌ش.
3. ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، 1395ه‌ق.
4. ابن حبان، صحیح ابن حبان، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، 1414ه‌ق.
5. ابن حنبل، احمد، مسند احمد بن حنبل، بیروت، موسسه الرساله، چاپ اول، 1421ه‌ق.
6. ابن صباغ مالکی، علی بن محمد، الفصول المهمه فی معرفه الائمه (علیهم السلام)، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1422ه‌ق.
7. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی).
8.  حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار الكتب العلمية، چاپ اول، 1411ه‌ق.
9.  سجستانی، ابو داود، سنن ابی داود، بیروت، المكتبة العصرية، بی تا.
10.  سیوطی، جلال الدین، الحاوي للفتاوي، بیروت، دار الفكر، 1424ه‌ق.
11. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، قاهره، دار الحرمين، بی تا.
12. طبری (ره)، محمد بن جریر، دلائل الامامه، قم، بعثت، چاپ اول، 1413ه‌ق.
13. طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، قم، دارالمعارف الاسلامیه، چاپ اول، 1411ه‌ق.
14. فیض کاشانی (ره)، محمد محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمومنین (علیه السلام)، چاپ اول، 1406ه‌ق.
15. مجاهدی، محمدعلی، سیمای مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در آیینه شعر فارسی، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، چاپ دوم، 1384ه‌ش.
16. مجلسی(ره)، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ه‌ق.
17. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، قم، کنگره شیخ مفید (ره)، چاپ اول، 1413ه‌ق.
18. مقدسی شافعی، یوسف بن یحیی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر (عجل الله تعالی فرجه ااشریف)، اردن، مكتبة المنار، چاپ دوم، 1410ه‌ق.

پی‌نوشت‌ها:

1. پژوهشگر گروه امت و تمدن پژوهشکده حضرت باقرالعلوم (علیه السلام) قم Moha43150@jmail.com  09366140491

2. چنانکه مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در این باره چنین تصریح فرموده اند: «امروز بشریت از سلطه‌ى قدرتهاى طاغوتى، از ظلم، تبعیض، فساد و تسلط هوسهاى گروههاى خاص بر زندگى مردم رنج مى‌برد.» پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی)، بیانات در دیدار کارگزاران نظام، تاریخ انتشار: 2 مهر 1382.
3. «يَنْزِلُ بِأُمَّتِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ بَلَاءٌ شَدِيدٌ مِنْ سُلْطَانِهِمْ لَمْ يُسْمَعْ بَلَاءٌ أَشَدُّ مِنْهُ، حَتَّى تَضِيقَ عَنْهُمُ الْأَرْضُ الرَّحْبَةُ، وَحَتَّى يُمْلَأَ الْأَرْضُ جَوْرًا وَظُلْمًا، لَا يَجِدُ الْمُؤْمِنُ مَلْجَأً يَلْتَجِئُ إِلَيْهِ مِنَ الظُّلْمِ» مقدسی شافعی، یوسف بن یحیی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر (عجل الله تعالی فرجه ااشریف)، ص113.
4. حاکم نیشابوری (321 – 405 ق) در مورد این روایت چنین تصریح کرده است: «هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الْإِسْنَادِ، وَلَمْ يُخْرِجَاهُ» این حدیث، صحیح است هرچند در صحیح بخاری و صحیح مسلم ذکر نشده است. حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج4، ص512.
5. «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله):‏ الْمَهْدِيُّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنْ وُلْدِي اسْمُهُ اسْمِي وَ كُنْيَتُهُ كُنْيَتِي أَشْبَهُ النَّاسِ بِي خَلْقاً وَ خُلْقاً تَكُونُ بِهِ غَيْبَةٌ وَ حَيْرَةٌ تَضِلُّ فِيهَا الْأُمَمُ ثُمَّ يُقْبِلُ كَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ يَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.» شیخ صدوق (ره)، کمال الدین و تمام النعمه، ج1، ص286.
6. «قَالَ النَّبِيُّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآله وسَلَّمَ):"يَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أُمَّتِي يُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِي، وَخُلُقُهُ خُلُقِي، فَيَمْلَؤُهَا قِسْطًا وَعَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْمًا وَجَوْرًا"» ابن حبان، صحیح ابن حبان، ج15، ص237.
7. شیخ مفید (ره)، الارشاد، ج2، ص340.
8. فیض کاشانی(ره)، محمد محسن، الوافی، ج2، ص312.
9. مجلسی(ره)، محمدباقر، بحارالانوار، ج36، ص309.
10. ابن ابی شیبه، المصنف في الأحاديث والآثار، ج7، ص512.
11. سجستانی، ابو داود، سنن ابی داود، ج4، ص107.
12. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، ج2، ص15.
13. «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآله وسَلَّمَ): "تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُمْلَأَ الْأَرْضُ ظُلْمًا وَجَوْرًا وَعُدْوَانًا، ثُمَّ يَخْرُجُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي مَنْ يَمْلَأَهَا قِسْطًا وَعَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْمًا وَعُدْوَانًا" هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحٌ عَلَى شَرْطِ الشَّيْخَيْنِ وَلَمْ يُخْرِجَاهُ» حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج4، ص600.

14: در این روایت نبوی (صلی الله علیه وآله) چنین می خوانیم: «لو لم يبق من الدنيا إلا ليلة لطول الله تلك الليلة حتى يملك رجل من أهل بيتي، يواطئ اسمه اسمي، واسم أبيه اسم أبي، يملؤها قسطا وعدلا كما ملئت ظلما وجورا، ويقسم المال بالسويه»  سیوطی، جلال الدین، الحاوي للفتاوي، ج2، ص76 و 77.

15. «وَتُخْرِجُ الْأَرْضُ نَبَاتَهَا وَتُمْطِرُ السَّمَاءُ مَطَرَهَا, وَتَنْعَمُ أُمَّتِي فِي وِلَايَتِهِ نِعْمَةً لَمْ تَنْعَمْهَا قَطُّ» ابن ابی شیبه، المصنف في الأحاديث والآثار، ج7، ص514.
16. «وَ تُنَعَّمُ‏ أُمَّتِي‏ فِيهَا نِعْمَةً لَمْ يَتَنَعَّمُوا مِثْلَهَا قَطُّ، يُرْسِلُ اللَّهُ السَّمَاءَ عَلَيْهِمْ مِدْرَاراً، فَلَا تَدَّخِرُ الْأَرْضُ شَيْئاً مِنَ النَّبَاتِ وَ الْمَأْكَلِ» طبری (ره)، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص477.
17. «فَيُنَادِي: مَنْ لَهُ حَاجَةٌ إِلَيَّ؟ فَمَا يَأْتِيهِ أَحَدٌ إِلَّا رَجُلٌ وَاحِدٌ، يَأْتِيهِ فَيَسْأَلُهُ، فَيَقُولُ: ائْتِ السَّادِنَ حَتَّى يُعْطِيَكَ، فَيَأْتِيهُ فَيَقُولُ: أَنَا رَسُولُ المهدي (عجل الله تعالی فرجه الشریف) إِلَيْكَ لِتُعْطِيَنِي مَالًا، فَيَقُولُ: احْثُ، فَيَحْثِي وَلَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَحْمِلَهُ، فَيُلْقِي حَتَّى يَكُونَ قَدْرَ مَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَحْمِلَهُ، فَيَخْرُجُ فَيَنْدَمُ، فَيَقُولُ: أَنَا كُنْتُ أَجْشَعَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه وآله) نَفْسًا، كُلُّهُمْ دُعِيَ إِلَى هَذَا الْمَالِ فَتَرَكَهُ غَيْرِي، فَيَرُدُّهُ عَلَيْهِ، فَيَقُولُ: إِنَّا لَا نَقْبَلُ شَيْئًا أَعْطَيْنَاهُ» سیوطی، جلال الدین، الحاوي للفتاوي، ج2، ص70.
18. «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله)‏ أُبَشِّرُكُمْ بِالْمَهْدِيِّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) يُبْعَثُ فِي أُمَّتِي عَلَى اخْتِلَافٍ مِنَ النَّاسِ وَ زَلَازِلَ يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً يَرْضَى عَنْهُ سَاكِنُ السَّمَاءِ وَ سَاكِنُ الْأَرْضِ يَقْسِمُ الْمَالَ صِحَاحاً فَقَالَ رَجُلٌ مَا صِحَاحاً قَالَ بِالسَّوِيَّةِ بَيْنَ النَّاسِ وَ يَمْلَأُ اللَّهُ قُلُوبَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه وآله) غِنًى وَ يَسَعُهُمْ عَدْلُهُ حَتَّى يَأْمُرَ مُنَادِياً يُنَادِي يَقُولُ مَنْ لَهُ فِي الْمَالِ حَاجَةٌ فَمَا يَقُومُ مِنَ النَّاسِ إِلَّا رَجُلٌ وَاحِدٌ فَيَقُولُ أَنَا فَيَقُولُ ائْتِ السَّدَّانَ يَعْنِي الْخَازِنَ فَقُلْ لَهُ إِنَّ الْمَهْدِيَّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) يَأْمُرُكَ أَنْ تُعْطِيَنِي مَالًا فَيَقُولُ لَهُ احْثُ حَتَّى إِذَا جَعَلَهُ فِي حَجْرِهِ وَ أَبْرَزَهُ نَدِمَ فَيَقُولُ كُنْتُ أَجْشَعَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه وآله) نَفْساً أَعْجَزَ عَمَّا وَسِعَهُمْ فَيَرُدُّهُ وَ لَا يَقْبَلُ مِنْهُ فَيُقَالُ لَهُ إِنَّا لَا نَأْخُذُ شَيْئاً أَعْطَيْنَاهُ» مجلسی (ره)، محمد باقر، بحارالانوار، ج51، ص92.
19. چنانکه حاكم نيشابوري چنین روایت می کند: قال رسول الله (صلي الله عليه وآله): «يَنْزِلُ بِأُمَّتِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ بَلَاءٌ شَدِيدٌ مِنْ سُلْطَانِهِمْ لَمْ يُسْمَعْ بَلَاءٌ أَشَدُّ مِنْهُ، حَتَّى تَضِيقَ عَنْهُمُ الْأَرْضُ الرَّحْبَةُ، ... لَا يَجِدُ الْمُؤْمِنُ مَلْجَأً يَلْتَجِئُ إِلَيْهِ مِنَ الظُّلْمِ» در آخر الزمان بلايى بزرگ بر امّت من از ناحيه سردمدارانشان نازل مى‌شود كه سابقه ندارد و شديدتر از آن را كسى نديده و نشنيده است، به گونه‌اى كه زمين براى زندگي مومنین تنگ (ناامن) مى‌شود.. در آن دوران، انسان با ايمان جايى را نمى‌يابد كه بدانجا پناه ببرد. المستدرک علی الصحیحین، ج4، ص512.
20. «فعند ذلك ينادي مناد من السماء: يا أًيها الناس، إن الله عز وجل قد قطع عنكم مدة الجبارين والمنافقين وأشياعهم، وولاكم خير أمة محمد (صلى الله عليه وآله وسلم)، فالحقوا به بمكة، فإنه المهدي (عجل الله تعالی فرجه الشریف)» در هنگامه ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ندایی از آسمان می آید که ای مردم همانا خداوند متعال دست زورگویان و منافقین را از شما قطع کرد و بهترین فرد در امت اسلامی را بر شما ولی قرار داد. پس به او در مکه ملحق شوید. همانا آن شخص، مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. شافعی، یوسف بن بحیی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ص151.
21. «قَدْ قَامَ قَائِمُنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف) لَأَنْزَلَتِ السَّمَاءُ قَطْرَهَا وَ لَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ نَبَاتَهَا وَ لَذَهَبَتِ الشَّحْنَاءُ مِنْ قُلُوبِ الْعِبَادِ وَ اصْطَلَحَتِ السِّبَاعُ وَ الْبَهَائِمُ حَتَّى تَمْشِيَ الْمَرْأَةُ بَيْنَ الْعِرَاقِ إِلَى الشَّامِ لَا تَضَعُ قَدَمَيْهَا إِلَّا عَلَى النَّبَاتِ وَ عَلَى رَأْسِهَا زِينَتُهَا لَا يُهَيِّجُهَا سَبُع» شیخ صدوق (ره)، خصال، ج2، ص626.
22. «وَأَمَّا الْمَهْدِيُّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) الَّذِي يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْرًا، وَتَأْمَنَ الْبَهَائِمُ وَالسِّبَاعُ» حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج4، ص559.
23. «هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الْإِسْنَادِ، وَلَمْ يُخْرِجَاهُ» المستدرک علی الصحیحین، ج4، ص559.
24. «قال رسول الله (صلی الله علیه وآله): أُبَشِّرُكُمْ بِالْمَهْدِيِّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) يُبْعَثُ فِي أُمَّتِي عَلَى اخْتِلَافٍ مِنَ النَّاسِ وَ زِلْزَالٍ يَمْلَأُ الْأَرْضَ‏ عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً يَرْضَى‏ عَنْهُ سَاكِنُ السَّمَاءِ وَ سَاكِنُ الْأَرْض» شیخ طوسی(ره)، الغیبه، ص178.
25. «عن أبي سعيد الخدري قال: قال رسول الله (صلى الله عليه وآله وسلم): " أبشركم بالمهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، يبعث في أمتي على اختلاف من الناس وزلازل، فيملأ الأرض قسطا وعدلا، كما ملئت جورا وظلما، ويرضى عنه ساكن السماء، وساكن الأرض، ويملأ الله قلوب أمة محمد (صلي الله عليه وآله) غنى، فلا يحتاج أحد إلى أحد» ابن حنبل، احمد، مسند احمد بن حنبل، ج18، ص61.
26. چنانکه در روایتی (که پیش تر بدان اشاره شد)، رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرموده اند حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در شرایطی ظهور خواهند کرد که امت اسلامی غرق در اختلافات باشند. «يُبْعَثُ فِي أُمَّتِي عَلَى اخْتِلَافٍ مِنَ النَّاسِ» شیخ طوسی(ره)، الغیبه، ص178.
27. «ويدخل العرب والعجم وأهل الحرب والروم وغيرهم في طاعته من غير قتال» سیوطی، جلال الدین، الحاوي للفتاوي، ج2، ص87.
28. «عن علی بن ابی طالب (علیهماالسلام) قال قلت: یا رسول الله اَمِنّا آل محمد (صلی الله علیه وآله) المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ام من غیرنا؟ فقال رسول الله (صلی الله علیه وآله): لا، بل مِنّا یختم الله به الدین کما فتح بنا، و به ینقذون من الفتن کما انقذوا من الشرک و بنا یولف الله بین قلوبهم بعد عداوه الفتنه اخوانا کما الّف الله قلوبهم بعد عداوه الشرک، و بنا یصبحون بعد عداوه الفتنه اخوانا فی دینهم.» ابن صباغ مالکی، علی بن محمد، الفصول المهمه فی معرفه الائمه (علیهم السلام)، ج2، ص1117.
29. «و هذا حدیث حسن عال رواه الحفاظ فی کتبهم» همان.
30. مجاهدی، محمدعلی، سیمای مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در آیینه شعر فارسی، ص129 و 130.
31. چنانکه در روایتی چنین آمده است: «قَدْ قَامَ قَائِمُنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف).... وَ لَذَهَبَتِ الشَّحْنَاءُ مِنْ قُلُوبِ الْعِبَادِ» شیخ صدوق (ره)، خصال، ج2، ص626.
32. «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ (رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ)، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآله وسَلَّمَ،) قَالَ: "يَخْرُجُ فِي آخِرِ أُمَّتِي الْمَهْدِيُّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) يَسْقِيهِ اللَّهُ الْغَيْثَ، وَتُخْرِجُ الْأَرْضُ نَبَاتَهَا، وَيُعْطِي الْمَالَ صِحَاحًا، وَتَكْثُرُ الْمَاشِيَةُ وَتَعْظُمُ الْأُمَّةُ"
    هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الْإِسْنَادِ، وَلَمْ يُخْرِجَاهُ» حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج4، ص601.
33. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی)، بیانات رهبر انقلاب اسلامی (مدظله العالی) در دیدار میهمانان کنفرانس وحدت اسلامى‌ و جمعی از مسئولان نظام در تاریخ 2 آبان ماه 1400.