کتاب نگرشی در مسئله سبک زندگی

کتاب «نگرشی در مسئله سبک زندگی» سومین مجموعه از سری کتابک‌های نشر «تمدن نوین اسلامی»، حاصل ترکيب و بازنويسي دو سخنراني استاد سید محمدمهدی ميرباقري در موضوع سبک زندگي است که در آبان 1391 و ارديبهشت 1393 ارائه‌شده است. در اين اثر آسيب‌شناسي سبک زندگي موجود و طراحي سبک زندگي اسلامي مدنظر بوده و توجه به سبک زندگي در نقشه کلان تمدن نوين اسلامي و مقياس اين مسئله ازجمله موضوعاتي است که بدان پرداخته‌شده است.

در مقدمه کتاب آمده است: یکی از موضوعات مهمی که مقام معظم رهبری حفظه­الله بر آن تأکید کرده­اند، آسیب­شناسی سبک زندگی موجود و طراحی سبک زندگی اسلامی بوده است. از نگاه معظّم له پیشرفت همه‌جانبه و تمدن سازی نوین اسلامی، از دو بخش ابزاری (صنعت، سیاست، اقتصاد، اقتدار سیاسی و نظامی، اعتبار بین‌المللی و…) و حقیقی (موضوعات سبک زندگی از قبیل سبک ازدواج، نوع مسکن، الگوی مصرف، نوع خوراک، نوع تفریحات و …) تشکیل می‌شود.

انقلاب اسلامی در بخش ابزاری پیشرفت‌های زیادی داشته است؛ ولی در بخش اصلی تمدن سازی اسلامی یعنی سبک زندگی، موفقیت چشمگیری نداشته و اگر انقلاب اسلامی در این بخش، پیشرفت جدی نکند، نمی‌تواند رستگاری به ارمغان بیاورد و امنیت و آرامش روانی به ملت مسلمان ببخشد؛ همچنان که در دنیای غرب علیرغم پیشرفت‌های ظاهری چنین اتفاقی نیفتاده و رستگاری و امنیت روانی ایجاد نشده است.

این درس گفتار سعی دارد با مثال زدن از الگوهایی که غرب در رفتارهای شخصی آن‌ها را اجرا کرده به خواننده نشان دهد که چگونه ناخواسته مدل‌های غربی در سبک زندگی ما تأثیر می‌گذارد و ازآنجاکه ما هیچ مدلی برای مقابله نداریم اغلب موضع منفعل در برابر آن اتخاذ می‌کنیم.

در دنیای امروز، مسکن هم الگوی خاصی پیداکرده است؛ در مدل‌های جدید آپارتمانی، هرکس واحد مجزایی دارد و معاشرت‌های قدیمی و روابط ارحام، کم‌فروغ شده و روابط اقشار، انضباط درستی ندارد. در سبک قدیم، خانواده‌ها بزرگ و عشیره‌ای بودند و یک پدر با فرزندانش در یک‌خانه زندگی می‌کردند و فرهنگ معاشرت خاصی در آنجا حاکم بود و اخلاق خاصی بین ارحام شکل می‌گرفت. در خانه‌های قدیمی که هنوز هم در بعضی شهرها وجود دارد، غیرازاینکه دارای بخش‌های اندرونی و بیرونی بودند، درب آن‌ها دو کوبه، یکی مخصوص آقایان و دیگری مخصوص بانوان داشت که معلوم می‌شد آن‌کسی که درب خانه را می‌زند زن است یا مرد و چه کسی باید پشت در به استقبال برود، یعنی نوعش انضباط و دقت در مواجهه اقشار وجود داشت و ارزش و اخلاقی خاصی رعایت می‌شد.

در معماری هم دو سبک وجود دارد: معماری برون‌گرا و معماری درون‌گرا. در معماری درون‌گرا مناسبات معماری به‌گونه‌ای تنظیم می‌شود که روابط انسان هم تحت تأثیر آن تنظیم می‌شود. در معماری درون‌گرا رابطه اقشار محدود مِی‌شود و مراعات روابط عفیفانه بین زن و مرد آسان است و اگر کسی بخواهد در چنین خانه‌ای عفیف نباشد باید خیلی زحمت بکشد و آبروی خود را به خطر بیندازد و بی‌عفتی کند! ولی در معماری جدید و برونگرا که ساختمان (open) بنا می‌کنند، پنجره‌ها به‌گونه‌ای است که از بیرون به داخل خانه اشراف وجود دارد؛ در داخل خانه هم آشپزخانه باز است و در سالن پذیرایی این خانه محرم و نامحرم رفت‌وآمد می‌کنند؛ در این حال، بستر بی‌عفتی فراهم می‌شود؛ یعنی رعایت حجاب و عفت برای بانوی خانه که می‌خواهد پذیرایی کند، دشوار می‌شود.

این کتاب در نظر دارد تا ضرورت طراحی مدلی متناسب بافرهنگ ایرانی اسلامی را برای سبک زندگی به‌منظور رسیدن به یک جامعه پیشرفته را گوشزد کند و خواننده را نیز هوشیار کند تا بتواند در حد ممکن از ذوب شدن در نظام فرهنگی غرب مدرن جلوگیری کند.

البته استاد میرباقری نشان داده که برخی راه را در طراحی مدل به‌اشتباه پیموده و مسیری اشتباه را پیش روی جامعه قرار داده‌اند. «شکاف ارزشی اسلام و تجدد با جمع ارزش‌ها رفع نمی‌شود و باید نظام حقوقی و اجتماعی خود را مبتنی بر مجموعه ارزشی دینی قرار دهیم. اینکه بدون توجه به یکپارچگی غرب، علم و تکنولوژی را وارد کنیم و بکوشیم که صرفاً جلوی ورود اخلاق و فرهنگ غربی را بگیریم و به‌اصطلاح بخواهیم «ژاپن اسلامی» به وجود آوریم، نوعی ساده‌انگاری و غفلت از سیستم و پیوستار سبک زندگی و تأثیر و تأثر ابعاد آن بر یکدیگر است و در عمل هم شدنی نیست، وقتی بیدار شویم خواهیم دید که نظریه «ژاپن اسلامی» همه هویت ما را فروپاشیده سن ازدواج را افزایش داده و زادوولد را کاهش داده، اخلاق معاشرت و سبک ازدواج و تشکیل خانواده، الگوی تفریح اجتماعی و ... را آشفته کرده و بحران‌های عدیده‌ای را رقم‌زده که می‌خواهیم آن را درمان کنیم!»