رسالت زن در تربیت نسل منتظر

نویسنده: ساجده العبدالخانی

چکیده

زنان به‌عنوان سازنده‌ی نیمی از جامعه و مهم‌تر از آن به‌عنوان عضو سازنده آن، نقش عظیمی در تربیت، رشد و تعالی افراد دارد. در این نوشتار سعی شده در ابتدا جایگاه زن در جامعه‌ی اسلامی و سپس جایگاه او در جامعه‌ی مهدوی بررسی شود؛ سپس به وظایف فردی او در قبال تحقق جامعه آرمانی مهدوی و تشکیل مدینه فاضله و نقش او در تربیت نسلی مهدوی باور و مهدی یاور به‌عنوان وظیفه‌ی اجتماعی او اشاره می‌شود.

واژگان کلیدی: انتظار، نسل منتظر، تربیت، زن.

مقدمه

یکی از باورهایی که در جامعه‌ی اسلامی و آموزه‌های دینی بسیار به آن بها داده شده، باور به ظهور منجی و هدایتگر آخرالزمانی و تشکیل جامعه‌ی آرمانی مهدوی است؛ دراین‌باره به شرایط و زمینه‌های تحقق این اندیشه اشاره‌ کرده است. منظور از انتظار، یک نوع حالت آمادگی، خودسازی و زمینه‌چینی برای هر نوع فداکاری در خدمت امام زمان «ارواحناله فداه» است؛ خانواده‌ی منتظر که مدعی است خود را برای رسیدن به این آرمان آماده می‌کند؛ باید برای تحقق آن، زمینه‌سازی کند. اسلام در این راهگشایی‌ها برای زن به‌عنوان عنصر سازنده‌ی اجتماع ارزش زیادی قائل شده است. در این نوشتار به این پرسش پاسخ داده خواهد شد که وظیفه زن در تحقق مدینه‌ی فاضله چیست و از چه طریقی می‌تواند دراین‌باره نقش‌آفرینی کند؟

زن در اسلام

مقام زن در اسلام

 در دوره‌ای كه تولد دختران، براي خانواده ننگ به شمار می‌رفت و پدر بعد از تولد دختري در خانواده خشمگين و خجالت‌زده می‌شد؛ «متواری من حلقوم من سوء ما بشر به أيمسكه علي هون أم يدسه في التراب ألا ساء ما يحكمون » (نحل، 59)؛ آنگاه كه به يكي از آنها مژده دختر داده می‌شد، چهره‌اش از شدت خشم سياه می‌گشت و از طايفه خويش به دليل اين خبر فاصله می‌گرفت و دچار ترديد می‌شد كه دخترش را با خواري و سرشكستگي نگاه دارد يا او را به دامان خاك سپارد، در اینجا بود که دين اسلام با ظهور خود به روشنگري مردم پرداخت؛ در آن زمان پيامبر اسلام(ص) به‌عنوان معلم بشريت و در راستاي آگاهی بخشي به مردم، تحولی بزرگ و انقلابی عظيم درباره‌ی جايگاه دختران و زنان به وجود آورد و اقدامات گسترده‌ای دراین‌باره در حوزه گفتار و رفتار انجام داد؛ ازجمله‌ی اين اقدامات، برابر دانستن و همتا دانستن مرد و زن است. خداوند در سوره‌ی روم به‌روشنی بيان می‌دارد كه خلقت زن و مرد از یک‌چیز است؛ «و من آياته أن خلقكم من تراب ثم إذا أنتم بشر تنتشرون * و من آياته أن خلق لكم من أنفسكم أزواجا لتسكنوا إليها» (روم، 20 و21) از نشانه‌های او این است .آيات بسيار ديگري نيز در اين رابطه وجود دارد؛ مانند: «يا أيها الناس اتقوا ربكم الذي خلقكم من نفس واحدة و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا كثيرا و نساء» (نساء، 1)؛ «و هو الذي أنشاكم من نفس واحدة» (انعام،98).

در آيات ديگر نیز مرد و زن را در انجام تكاليف شرعي و بهره‌مندی از بهشت و نعمت‌های آن يكسان می‌داند؛ «و من يعمل من الصالحات من ذكر أو أنثي و هو مؤمن فأولئك يدخلون الجنة و لا يظلمون نقيرا» (نساء،124).

«و المؤمنون و المؤمنات، بعضهم أولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و يقيمون الصلاة و يؤتون الزكاة و يطيعون الله و رسوله أولئك سيرحمهم الله إن الله عزيز حكيم * وعد الله المؤمنين و المؤمنات جنات تجري من تحتها الأنهار خالدين فيها و مساكن طيبة في جنات عدن و رضوان من الله اكبر ذالك هو الفوز العظيم» (توبه، 71 و 72).

پيامبر اكرم (ص) درباره‌ی پاداش كسي كه فرق بين فرزندان پسر و دختر خود نگذارد، می‌فرماید: «من ولدت له ابنة فلم يؤذها و لم يهنها و لم يؤثر ولده عليها يعني الذكور ادخله الله بها الجنه. هر كه خداوند به او دختري عطا كند و او دختر خود را آزار ندهد، به او اهانت نكند و هرگز پسر خود را بر دختر ترجيح ندهد خداوند او را داخل بهشت می‌گرداند»(متقی هندی، 1409 ق،16، 452).

يكي ديگر از اقدامات پيامبر اكرم (ص) توجه به ارزشمندي و تكريم دختران بود؛ ايشان می‌فرماید: «خير اولادكم البنات؛ بهترين فرزندان شما دختران هستند» (مجلسی، 1403 ق،101: 91).

پيامبر اكرم (ص) در حديث ديگري می‌فرماید: «بهترين مردم خیرخواه‌ترین آنان در حق زنان است»(پاینده، 1382، حديث1522).

امام صادق (ع) می‌فرماید:« كان رسول‌الله يكثر تقبيل فاطمه؛پيامبر(ص) فاطمه را بسيار می‌بوسید» ( مجلسی، 1403 ق،18: 364). پيامبر اكرم (ص) در آن جامعه‌ای كه زن، عنصري پست و هم چون كالا قلمداد می‌شد، با این‌گونه رفتارها و گفتارها دست به يك انقلاب عظيم سياسي و فرهنگي زد و باکمال صراحت بيان كرد كه زن و مرد داراي يك سرشت و طينت و داراي ارزش يكساني هستند و اين ارزشمندي تا جايي پيش می‌رود كه حضرت مهدي) عج (به‌عنوان منجي عالم بشريت يك زن را مقتداي خويش معرفي می‌کند و می‌فرماید: «في ابنة رسول الله لی اسوة حسنة؛ دختر رسول خدا براي من الگويي نيكوست» (مجلسی، 1403 ق،53: 180).

زنان نمونه در اسلام

تاريخ اسلام شاهد بانوان فداكار و با ايمان بسياري بوده استكه براي دين خدا تلاش کرده‌اند. پيامبر اسلام درباره زنان نمونه می‌فرماید:«سيدات اهل الجنة أربع مريم بنت عمران فاطمه بنت محمد (ص) و خديجه بنت خويلد و آسيه بنت مزاحم إمراة فرعون؛ بانوان بزرگ اهل بهشت چهار نفرند :مريم دختر عمران، فاطمه دختر محمد (ص)، خديجه دختر خويلد و آسيه دختر مزاحم، همسر فرعون» (اربلی، ۱۴۰۵ ق، 2: 450).

خداوند درباره‌ی حضرت مريم می‌فرماید: «و إذ قالت الملائكة يا مریم إن الله اصطفاك و طهرك و اصطفاك علي نساء العالمين؛ و فرشتگان گفتند: اي مريم خداوند تو را برگزيد و پاكيزه ساخت و بر زنان جهان برتري داد» (آل‌عمران،42). حضرت خديجه (س) نيز تمام دارايي خود را صرف ظهور، بروز و پيشرفت اسلام كرد و از امتيازات و موقعیت‌های خود براي اسلام چشم‌پوشی كرد.

فاطمه زهرا (س) دختر گرامي پيامبر نيز از همين بانوان ممتاز است كه آیه‌ی تطهير درباره او و پدر و شوهر و فرزندانش نازل‌شده است: «إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا»(احزاب،33)؛

ايشان در حمايت از ولايت بسيار كوشيد و با شهادت مظلومانه‌اش چهره نفاق را آشكار ساخت. حضرت آسيه (س) نيز باتحمل سخت‌ترین شکنجه‌ها از دين الهي حمايت كرد. خداوند درباره او می‌فرماید: «و ضرب الله مثلاً للذين آمنوا امرأة فرعون إذ قالت رب بن لي عندك بيتا في الجنة خداوند او را الگويي براي همه مؤمنان قرار داده است»(تحريم،11).

زن در جامعه مهدوي

تاريخ زرين فعالیت‌های بانوان در عرصه‌های گوناگون، گواه آن است كه در حكومت جهاني حضرت ولی‌عصر (عج) نيز زنان مؤمن و متعهد داراي جايگاه والايي هستند و برخي از زنان چنان شايستگي و منزلتي پيدا می‌کنند كه جزء اصحاب و كارگزاران ويژه حضرت مهدي (عج) می‌شوند.

در روايتي جابر بن يزيد جعفي از امام باقر (ع) نقل می‌کند: «و يجي و الله ثلاث مأئة و بضعة عشر رجلا فيهم خمسون إمراة يجتمعون بمكة علي غير ميعاد قزعا كقزع الخريف يتبع بعضعهم بعضا؛ به خدا قسم سيصد و اندي مرد می‌آیند كه در میان آنها پنجاه زن وجود دارد و بدون وعده قبلي در مكه اجتماع می‌کنند؛ ابري همانند ابر پاييز، برخي از برخي پيروي می‌کنند»(عیاشی، 1380،1: 65).

 اين روايت و این‌گونه روایت‌ها از نقش مهم زنان حكايت دارد و نشان می‌دهد چگونه بانوان در مراحل اوليه تمام رویدادها حضور دارند.

علاوه بر نقش برجسته بانوان در آغاز قيام امام، در دوران حكومت نوراني امام مهدي (عج) نيز بانوان به مقامات عالیه‌ی علمي دست خواهند يافت. حمران ابن اعين از امام باقر علیه‌السلام نقل می‌کند: «و تؤتون الحكمة في زمانه حتي إن المرأة لتقضي في بیت‌ها به کتاب الله تعالي و سنة رسول‌الله؛ در زمان حكومت حضرت مهدي (عج) حكمت بر مردم ارزاني می‌شود، حتي بانوان در منزل با كتاب الهي و سنت نبوي حكم می‌کنند»(نعمانی، 1422 ق،239).

توجه دختران و بانوان جامعه ما به حضور زنان در آغاز قيام جهاني امام مهدي عج و نقش مهم آنها در دوران حكومت می‌تواند باعث بيداري، خودباوری، خودسازی و آمادگي آنان شود و تلاش سازنده‌ی آنان را براي تربيت نسل مهدي باور و مهدي ياور را در پي داشته باشد.

صفات منتظران

منتظران حضرت حجت دارای ویژگی‌هایی هستند که آنان را از سایر مردم جدا می‌کنند. این ویژگی‌ها از زبان امامان معصوم نقل‌شده است؛ که در این نوشتار به برخي از صفات عمومي منتظران از ديدگاه ائمه اشاره می‌شود.

1. پرهيزكاري و پاک‌دامنی

امام رضا علیه‌السلام يكي از نشانه‌های پيروان اهل‌بیت و حضرت مهدي (عج) را پرهيزکاري و پاک‌دامنی می‌داند: «و أن من دينهم الورع و العفة (مجلسی، 1403 ق،10:361)؛ درست يكي از نشانه‌های پيروان اهل‌بیت پرهيزکاري و پاک‌دامنی است».

در اين زمينه امام صادق (ع) نيز می‌فرماید: «من سر أن يكون من اصحاب القائم فلينتظر و ليعمل بالورع و هو منتظر فان مات و قام القائم بعده كان له من الاجر مثل اجر من ادركه فجدوا و انتظروا هنيئا لكم ايتها العصابه المرحومه»؛ هركس كه بودن در شمار ياران قائم شادمانش سازد، بايد به انتظار باشد و با حال انتظار به پرهيزكاري رفتار كند و او منتظر است؛ پس اگر اجلش برسد و امام قائم پس از درگذشت او قيام كند. بهره‌ی او از پاداش مانند كسي است كه آن حضرت را درك كرده باشد؛ پس بكوشيد و منتظر باشيد گوارا باد شما را اي جماعتي كه مشمول رحمت خدا هستيد(مجلسی، 1403 ق،52: 140)؛ بنابراین تقوا و پرهيزكاري كليد رستگاري و عاقبت‌به‌خیری منتظران است ؛ ازاین‌روست كه امام كاظم (ع) می‌فرمایند:« ليس من شيعتنا من خلا ولم يرع قلبه»؛ كسي كه در خلوت‌ها در قلبش ورع و خداترسی نباشد، او از شيعيان ما نيست (مجلسی، 1403 ق، 48: 45).

 امام باقر (ع) نيز می‌فرماید: «ما شيعتنا الا من اتقي الله و اطاعة)؛ شيعه ما تنها كسي است كه تقوا پيشه و مطيع خداوند باشد (حرّانی، 1404 ق، 295).

2. راست‌گویی و شايستگي

از مهم‌ترین و بارزترین ويژگي مورد انتظار براي شيعيان و مؤمنان، دو صفت والاي راست‌گویی و شايستگي است. امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: «و أن من دينهم ... الصدق و الصلاح»؛ يكي از مشخصات پيروان اهل‌بیت، راست‌گویی و شايستگي است (مجلسی، 1403 ق،10: 361)؛ اين دو خصلت براي انسان منتظر، آنچنان اهميت دارد كه اساس نظم، انسجام و آرامش جامعه مطلوب اسلامي و از جمله آرمان‌شهر مهدوی را می‌توان با تقويت و ترويج آن دو، در ميان فرد فرد منتظران پی‌ریزی نمود و مشكلات را با آن حل كرد و سعادت جوامع را در پرتو انتظار حقيقي تضمين نمود.

3. تلاش و امانت‌داری نسبت به نيكان و بدان

يكي ديگر از ویژگی‌های منتظران از منظر امام رضا (ع)، تلاش و امانت‌داری نسبت به افراد نيك و بد است؛ چنانچه می‌فرماید:«و أن من دينهم ... الاجتهاد و اداء الامانة الي البر والفاجر»؛ يكي از مشخصات پيروان اهل بيت تلاش و اجتهاد و امانت‌داری نسبت به افراد نيك و بد است (مجلسی، 1403 ق،10: 361).

مطابق اين روايت منتظر حقيقي آنچنان در راستاي انجام وظايف عبادي خود تلاش و كوشش می‌کند و نسبت به اداي امانت محافظت دارد كه حتي در برابر افراد فاجر و فاسق نيز از اين خصلت نيكو دست نمی‌شوید؛ به‌عبارت‌دیگر امانت‌داری آنچنان در جان‌ودل منتظر رسوخ كرده كه هیچ‌گاه موجبي براي خیانت‌درامانت نمی‌بیند و خود را ملتزم به آن می‌داند و بديهي است كه يكي از اين امانات حفظ حالت روحي انتظار در تمام شئون زندگي است؛ ازاین‌رو امام صادق (ع) با بياني شيوا بر لزوم استمرار اين ويژگي در منتظران تأکید فرموده و می‌فرماید:« ان الله عزوجل لم يبعث نبيا الا بصدق الحديث و اداء الامانة الي البر و الفاجر»؛ خداي عزوجل هيچ پيامبري را نفرستاد، مگر با راستگويي و اداء امانت به نيكوكار و بدكار (كليني، 1388 ق، 2: 104).

4. سجده طولاني و شب زنده داري

عبادت و راز و نياز با يگانه معبود جهان هستي آن هم در دل تاريك شب، براي اهل ‌دل لذتي فوق‌العاده و غیرقابل وصف دارد و منتظران از چنين ويژگي برخوردارند. چنانچه حضرت رضا (ع) در توصيف ويژگي منتظران می‌فرماید: «و أن من دينهم ... طول السجود و القيام باليل »؛ از نشانه‌های پيروان اهل‌بیت سجود طولاني و شب‌زنده‌داری است ( مجلسی، 1403 ق،10: 361).

5. پرهيزازحرام‌ها

منتظر واقعي بايد از آنچه امام زمانش كراهت دارد، اجتناب ورزد و هر عملي كه در تقرب او مؤثر است به سبب رضاي محبوب و ارتباط روحي با او انجام دهد؛ چنانچه مولايمان صاحب‌الزمان (عج) می‌فرماید: «ليعمل كل امرء علي ما يقرب من محبتنا»؛ هر يك از شما بايد كاري كند كه با آن به محبت ما نزديك شود (طوسی، 1365،1: 38).

امام رضا(ع) نيز درباره اين ويژگي منتظران می‌فرماید:« و أن من دينهم ...اجتناب المحارم »؛ از ویژگی‌های پيروان اهل‌بیت، پرهيز از حرام هاست (مجلسی، 1403 ق،10: 361).

حضرت مهدي (عج) مي فرمايد:« فما يحسبنا عنهم الا ما يتصل بنا مما نكرهه و لا نؤثره منهم»؛ ما را چيزي جز اعمال نكوهيده آنان محبوس نمی‌سازد كه اعمال آنها به ما می‌رسد و ما را اندوهناك می‌نماید ( طبرسي، 1386 ق، 2: 499).

6. انتظار فرج

يكي از مهم‌ترین ویژگی‌هایی كه انسان منتظر را از غير جدا می‌کند، همان صبر بر ظهور است كه ما از آن به‌عنوان انتظار ياد می‌کنیم؛ چنانچه حضرت امام رضا (ع) می‌فرماید: «و أن من دينهم ... انتظار الفرج بالصبر » يكي از ویژگی‌های منتظران صبر بر فرج است (مجلسی، 1403 ق،10 :361). ايشان در روايت ديگري اهميت اين موضوع را متذكر شده و می‌فرماید:« ما احسن الصبر و انتظار الفرج ما سمعتم قول الله تعالي ورتقبوا اني معكم رقيب و فانتظروا اني معكم من المنتظرين فعليكم بالصبر فإنما يجي الفرج علي اليأس» و چه نيكوست صبر و انتظار فرج، مگر نشنیده‌اید گفتار خدا را كه فرموده است که منتظر باشيد كه من نيز همراه شما منتظرم، پس صبر و شكيبايي را پیشه‌ی خود سازيد كه فرج بعد از يأس و نااميدي خواهد آمد ( مجلسی، 1403 ق،52: 110).

وظایف زن منتظر

در اين بخش وظايف زن منتظر بررسي می‌شود كه آيا فردي كه منتظر ظهور مهدي موعود و ايجاد حكومت جهاني ايشان است؛ وظیفه‌ای نيز بر دوش خواهد داشت يا فقط انتظار كافي است و اگر وظیفه‌ای بر دوش دارد، آن وظايف چيست؟

طبق آيات و روايات، ظهور مهدي (عج) بسته به ايجاد زمینه‌هایی است كه تا اين زمینه‌ها فراهم نشود، ظهور محقق نخواهد شد؛ شخص منتظر بايد براي ايجاد اين زمینه‌ها تلاش كند و براي انجام اين رسالت‌ها كمر همت بسته تا انشاء الله زمینه‌های ظهور حضرت فراهم‌ شود. در اين ميان زنان نيز به‌عنوان تشکیل‌دهندگان نيمي از جامعه و به‌عنوان مادران و مربيان نسل آينده رسالت‌هایی بر دوش دارد. رسالت‌های زن منتظر به سه حوزه فردي، خانوادگي و اجتماع تقسيم می‌شود كه سعي بر اين است كه در اين نوشتار به دو حوزه فرد و خانواده اشاره شود.

یک. وظايف زن منتظر در حوزه‌ی فردي

 يك شخص منتظر به‌عنوان يك مسلمان و شيعه رسالت‌هایی بر دوش دارد كه مربوط به عقيده و بينش او می‌شود كه اين عقايد مبناي نظام فكري اوست.

1. خداشناسی

 ازجمله‌ی اين اعتقادات خداشناسي است كه بدون معرفت به آن، سخن گفتن از ديگر وظايف منتظر به‌عنوان اوامر و نواهي خداوند سخني عبث و بيهوده است. خداوند در قرآن می‌فرماید: « و ما خلقت الجن و والانس الا ليعبدون؛ و من جن و انس را فقط براي اين آفريدم كه مرا عبادت كنند » (طور،56).

هدف اصلي خداوند از خلقت جن و انس اين است كه اين موجودات براي رسيدن به قرب الهي، عبادت پروردگار را به‌جای آورند و اين هدف محقق نمی‌شود، مگر با شناخت خداوند و معرفت به او؛ شخص تا خداوند را نشناسد، عبادت وي معنايي ندارد؛ زيرا عبادت الهي بايد با درك عظمت خالق صورت گيرد و اين درك جز با توجه به آيات، نشانه‌های الهي و جمع‌آوری علم، حاصل نمی‌شود، البته شناخت دقيق و صحيح و جامع اين بخش از وظايف منتظر به عهده‌ی كتب كلامي و اعتقادي است؛ اما در آخر كار بايد بداند كه وعده‌های الهي تخلف‌ناپذیر است: « إن الله لايخلف الميعاد» (آل عمران ،9)؛ يكي از اين وعده‌ها برقراري حكومت جهاني صالحان است« ولقد كتبنا في الزبور من بعد الذكر أن الأرض يرثها عبادي الصالحون» ( انبياء، 105).

2. باور به نبوت

شخص منتظر بعد از شناخت خداوند بايد اصل بعدي از اصول اسلامي را شناخته و به آن عقیده‌مند باشد؛

 همان‌طور كه گفته شد هدف از خلقت انسان شناخت و عبادت پروردگار است، ولي اين مهم محقق نمی‌شود، مگر به‌توسط اينكه گروهي از برگزيدگان الهي با تأسي از آموزه‌های خود خداوند، او را به ما شناسانده و به ما معرفي كنند؛ «و لقد بعث‌ها في كل أمة رسولا أن اعبدوا الله؛ و براي هر امتي فرستاده‌ای برگزيديم تا خداوند را عبادت كنند» (نحل،36).

خداوند از زمان خلقت انسان او را بدون راهنما و حجت قرار نداده است و اولين انسان، حضرت آدم (ع)، اولين پيامبر و اولين راهنما براي بشريت بوده و اين سلسله ادامه يافته تا به پيامبر اسلام رسيده است؛ او خاتم‌الانبیا پايان دهنده‌ی پيامبران است «ما كان محمد أبا أحد من رجالكم و لكن رسول الله و خاتم النبيين.» (احزاب،40).

ايشان بعد از نبوت نخستين حكومت اسلامي را در مدينه بنيان نهاد و خود رهبري آن را بر عهده گرفت؛ اما سنت الهي برآن تعلق گرفته بود كه پيامبر اكرم(ص) عمري جاودانه نداشته باشد و ده سال پس از هجرت به مدينه به ديار باقي رحلت كند. حكومتي كه پيامبر در مدينه بنيان نهاد، محدوده‌ای در حدود شبه‌جزیره‌ی عربستان را دربرمی گرفت، اما خداوند در قرآن می‌فرماید: «و هو الذي ارسل رسوله بالهدي و دين الحق ليظهره علي الدين كله و لو كره المشركون »؛ و او كسي است كه پيامبرانش را براي هدايت فرستاد تا دين حق را بر همه دین‌ها برتري بدهد، اگرچه مشركان را خوش نيايد (توبه،33) ؛ بنابراين منظور از ارسال رسل، ايجاد حكومت جهاني است كه دين اسلام بر همه دین‌ها استيلا يافته و بر آنان برتري پيدا كند و اين همان حكومتي است كه پيامبران پيشين و پيامبر اسلام و همه امامان مژده‌ی آن را داده بودند و پرچم آن به‌وسیله‌ی حضرت مهدي (عج) به اهتزاز در خواهد آمد.

3. مهدي باوري

يكي از مهم‌ترین وظیفه‌هایی كه هر شیعه‌ی منتظر بر عهده دارد، كسب معرفت از وجود مقدس امام و حجت زمان خويش است؛ درباره‌ی اهميت اين موضوع همين بس كه می‌فرمایند: «من مات و لم يعرف امام زمانه مات ميتة جاهلية »؛ هركس بميرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلي مرده است (کلینی، 1388 ق، 1: 371).

البته مقصود از معرفت امام را كه در روایت‌های متعدد به آن اشاره شده می‌توان چنين تبيين كرد. بدون ترديد مقصود از شناختي كه امامان ما تحصيل آن را نسبت به امام زمانمان امر فرموده‌اند، اين است كه ما آن حضرت را آن‌چنان‌که هست، بشناسيم به‌گونه‌ای كه اين شناخت سبب در امان ماندن ما از شبهه‌های ملحدان و مایه‌ی نجاتمان از اعمال گمراه‌کننده مدعيان دروغين باشد و این‌چنین شناختي جز به دو امر حاصل نمی‌شود: نخست شناختن مشخص امام به نام و نسب و دوم شناخت صفات و ویژگی‌های او و به دست آوردن اين دو شناخت از اهم واجبات است؛ البته شناخت دوم می‌تواند در زندگي فردي و اجتماعي منتظران منشأ اثر و تحول باشد، زيرا اگر كسي به حقيقت، به صفات و ویژگی‌های امام عصر (عج) و نقش و جايگاه آن حضرت در عالم هستي و فقر و نياز خود نسبت به او واقف شود، هرگز از ياد و نام آن حضرت غافل نمی‌شود؛ البته شناخت و معرفت حقيقي به آن حضرت جز با عنايت خداوند ميسور نيس؛ بنابراين بايد از درگاه الهي توفيق شناخت حجتش را درخواست كرد؛ «اللهم عرف نی حج تک فإنك ان لم تعرفني حجتك ضللت عن ديني اللهم لا تمتني ميتة جاهلية»؛ بار خدايا حجت خود را به من بشناسان كه اگر حجت خود را به من معرفي نكني از دينم گمراه می‌شوم؛ خدايا مرا به مرگ جاهليت نميران (قمي، 1388).

دو. وظیفه‌ی زن منتظر در حوزه‌ی خانواده

در بخش ديگر وظايف زن منتظر بايد مسئولیت‌های او را در حوزه‌ی خانواده متذكر شد.

1. شناختاهميتخانواده

در هيچ ديني به‌اندازه‌ی دين اسلام به خانواده اهميت داده نشده است؛ دين اسلام به‌عنوان دين مورد رضايت الهي به بنيان خانواده بسيار اهميت داده و آن را ارج نهاده تا جايي كه در آموزه‌های ديني تصریح‌شده كه:«مَا بُنِيَ بِنَاءٌ فِي الْإِسْلَامِ أَحَبُ‌ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنَ التَّزْوِيجِ»؛ در اسلام هيچ بنياني در نزد خداوند دوست‌داشتنی‌تر از ازدواج نيست (قمی (شیخ صدوق)، 1404 ق، 3 : 383)؛ از این‌رو تشكيل خانواده نيز در دين اسلام از اهميت بسياري برخوردار است. در فرهنگ اسلامي ازدواج پيوندي الهي و بهترين نهاد سازنده‌ی اجتماع محسوب می‌شود و ازدواج زمینه‌ساز رشد و كمال دانسته شده و بی‌توجهی به آن عامل انحطاط و عقب‌ماندگی برشمرده شده است: «من تسوج فقد احرز نصف دينه فليق الله في النصف الباقي»؛ هركس ازدواج كند، نصف دينش را حفظ كرده؛ پس در نیمه‌ی باقی‌مانده تقواي الهي پيشه كند (مجلسی، 1403 ق،100 :219)؛ «من احب ان يلقي الله طاهرا مطهرا فليلقه بزوجه»؛ هركس كه دوست دارد خداوند را درحالی ‌که پاك و مطهر است، ملاقات كند، بايد در حالي كه زوجي اختيار كرده است به ملاقات خداوند بشتابد (مجلسی، 1403 ق،100،220).

2. شناختکارکردهایخانواده

هدف اصلي خداوند از خلقت انسان، رسيد به كمال است و براي رسيدن به كمال نياز به ابزارهايي است كه رسيدن به كمال را سهل و آسان کند؛ خانواده يكي از اين ابزارهاست كه بهترين مكان به برای تكميل یکدیگر و پيمودن مسير كمال است؛ خانواده‌ی سالم داراي کارکردهای فراواني در رشد و ارتقاي اعضاء و پويايي جامعه است.

الف. ارضاینیازهایفطری

در واقع ازدواج یک نیاز طبیعی را برآورده می‌سازد که این نیاز فقط نیاز جنسی نیست، بلکه زن و مرد هر دو به باهم زندگی کردن و تشکیل خانواده احتیاج دارند و این مهم‌ترین فایده‌ی ازدواج است. بعد از فراورده شدن این احتیاجات فرد از لحاظ روانی ذهنی و اخلاقی به آرامش می‌رسد و در این محیط سرشار از آرامش و محبت، مادر منتظر در تربیت نسل مهدوی بهتر می‌تواند ایفای نقش کند.

ب. محليبرايشکل‌گیریشخصيتفرزندوانتقالارزش‌هابهنسلآينده

میل داشتن فرزند و تداوم نسل از انگیزه‌ها و اهداف مهمی است که همواره در دوره‌های مختلف موجب تشکیل خانواده شده است. ازدواج فرصتی است برای تبادل اندیشه‌ها، رشد اجتماعی و اخلاقی زن و شوهر و انتقال این بالندگی به سایر اعضای خانواده، به‌ویژه فرزندان است؛ زیرا در سازمان خانواده است که افراد تحت تأثیر دانش‌ها، بینش‌ها، مهارت‌ها، تربیت می‌شوند از هم تأثیر می‌گیرند و تأثیر می‌گذارند. تعادل و تعامل حاکم بر این فضا منجر به رشد شخصیت افراد خانواده از جمله فرزندان می‌شود. در سایه‌ی همکاری متقابل، احترام و همدستی، فضای خانواده به فضایی بالنده، رشد یافته و معنوی تبدیل می‌شود و در این میان مادر و زن منتظر، نقش زیادی در ایجاد و بالندگی مهد‌ی باوری در خانواده می‌تواند داشته باشد. خانواده مناسب‌ترین گزينه براي پایه‌گذاری بنيان اجتماع است؛ بنابراین تشكيل و استحكام خانواده در تربيت نسل ولايي بسيار حائز اهميت است.

سه. نقشزندرتربيتنسلولايي

همان‌طور كه بیان شد، دين اسلام با ظهور و بروز خود، جايگاه زن را مشخص كرد و به او ارزش داد؛ البته مانند مردان او را مكلف به اموري كرد و مسئولیت‌های خطيري بر دوش وي نهاد؛ ازجمله‌ی اين مسئولیت‌ها، تربيت نسل ولايت مدار است كه در اين راستا خداوند مسئولیت‌های ديگر مانند جهاد و نفقه را از دوش او برداشت تا با فراغ بال به انجام هر چه‌بهتر و شایسته‌تر اين وظيفه اهتمام كند. امام خميني رهبر انقلاب دراین‌باره می‌فرماید:«همان‌طور كه قرآن انسان‌ساز است، زن نيز انسان‌ساز است (خامنه‌ای، 1367،147)؛ هم‌چنین حضرت فاطمه (س) می‌فرماید: «آنگاه‌که زن در منزل به امور خانه و تربيت فرزند می‌پردازد به خدا نزدیک‌تر است (مجلسی، 1403 ق،43: 92)؛ بنابراین تربيت فرزند از اصیل‌ترین نقش‌های وي است.

رسول خدا (ص) می‌فرماید: «الا كلكم راع و كلكم مسئول عن رعيته و المرأة راعية علي بيت بعلها و ولده و هي مسئولة عنهم؛» آگاه باشيد همه‌ی شما مردمان رهبري گروهي را بر عهده‌دارید و در برابر گروهي كه سرپرستي آن را برعهده‌گرفته‌اید، مسئوليد؛ زنان نيز مسئوليت خانه‌ی همسر خود و رهبري فرزندان خود را بر عهده ‌دارند و نسبت به آنان مسئول‌اند (نوری طبرسی، 1408 ق،14: 418)؛ بنابراين زن منتظر در قبال فرزندان خود و تربيت آنان مسئول است؛ او بايد بداند كه فرزندان خود را بايد بر مبناي اركان اسلام تربيت كند.

تربيتفرزندان

زمانتربيت

1. 1. قبلازازدواج

 زن منتظر اگر بخواهد در تربيت فرزند خود موفق باشد، بايد قبل از ازدواج به اين امر اهتمام ورزد كه از آن به خودسازی تعبير می‌شود؛ او بايد بكوشد ویژگی‌های يك منتظر را در خود ايجاد كند و آن را بپرورد تا به منصه‌ی ظهور برسد و شناخت و معرفت خود را در همه‌ی زمینه‌ها بيافزاي؛ او بايد خود صفات كمال را داشته باشد تا بتواند مربي كسي باشد كه منتظر واقعي حضرت است و پرورش‌دهنده‌ی ياور مهدي باشد؛ زيرا شخصي كه خود برخوردار از عشق و محبت نسبت به امام زمانش نباشد، نمی‌تواند در ايفاي رسالت نسل مهدوي موفق باشد.

2. انتخاب همسر مناسب و شايسته

در قدم بعدي زن منتظر بايد در انتخاب همسر دقت كند و همسري برگزيند كه اولاً مطابق معیارهای اسلامي باشد و ثانیاً شخصي ولايت مدار و محب اهل‌بیت باشد. در روايات بی‌شماری معیارهای همسر شايسته ذكر شده است. زيرا طبق فرمايش پيامبر اكرم (ص) بهترين متاع دنيا همسر پارساست (مجلسی، 1403 ق، 100، 222).

خداوند در قرآن می‌فرماید: «الخبيثات للخبيثين و الخبيثون للخبيثات و الطيبات لطيبين و الطيبون لطيبات اولئك مبرؤن مما يقولون لهم مغفرة و رزق كريم»(نور،26).

 امام معصوم (ع) مي فرمايد:«تزوجوا في الحجر الصالح فأن العرق دساس»؛ با پاكدامن ازدواج كنيد، زيرا صفات والدين به فرزندان مي‌رسد) طبرسی، 1392 ق، 197)؛ بنابراین با توجه به تأثير و نقش پدر در تربيت فرزند زن منتظري كه هدفش تربيت نسل ولايي است، بايد در انتخاب همسر دقت زيادي داشته باشد؛ زيرا پدر در تربيت فرزند بالأخص در تأمين رزق و روزي حلال، بسيار نقش حساس و تأثیرگذاری دارد.

3. هنگام بارداري

دوران بارداری یکی از مهم‌ترین دوران‌ها در تربیت فرزند است. زن باید توجه داشته باشد که موجود زنده را در رحم خود پرورش می‌دهد و در سرنوشت او تا مقدار زیادی تأثیر دارد؛ زیرا ر حم مادر نخستین محیط پرورش کودک است که در شخصیت آینده‌اش تأثیر به‌سزایی دارد. یکی از مسائلی که در دوره‌ی بارداری مهم است، توجه به تغذیه مادر است که اسلام نیز به این موضوع توجه زیادی نشان داده است و راهکارهای زیادی درباره‌ی تغذیه مادر در دوران بارداری بیان شده است؛ برای مثال پیامبر اکرم می‌فرماید:« اطعموا المرأه فی شهرها الی تلد فیها التمر فان ولدها یکون حلیما نقیا»؛ به زن باردار در آخرین ماه‌های بارداری خرما بخورانید تا فرزندش بردبار و پاکیزه باشد (طبرسی، 1392 ق، 192)؛ این‌گونه روایت‌ها حاکی از این است که تغذیه به‌طور مستقیم در تربیت فرزند مؤثر اس؛ بنابراین خانواده برای تربیت فرزند باید به این نکته‌ی مهم توجه داشته باشند تا رزق حلال بر سر سفره‌ی خود و خانواده‌ی خود بیاورند؛نه‌تنها تغذیه، بلکه هیجانات روحی و عاطفی مادر نیز بر جنین تأثیر می‌گذارد و احوالات روانی مادر نیز به جنین منتقل می‌شود؛ ترس، دلهره، ایمان، محبت و ..، در روح جنین تأثیرگذار خواهد بود؛ بنابراین زن منتظر به‌عنوان مادر مهدی یاور، باید به این نکات توجه داشته باشند و به دستورات اسلام مبنی بر تغذیه‌ی حلال و آموزه‌هایی که در حین باداری مانند تلاوت قرآن و...، توصیه شده، عمل کنند.

4. هنگام تولد

اسلام در هنگام تولد فرزند نیز دستوراتی ارائه کرده که توجه به آنها نقش به سزایی در تربیت اسلامی دارد؛ از جمله اینکه کام نوزاد با آب فرات و تربت کربلا برداشته شود، در گوش راست او اذان و در گوش جپ او اقامه گفته شود؛ دستوراتی از، قبیل نام‌گذاری نیکو، عقیقه کردن، ختنه کردن و ...، همه‌ نشان ‌دهنده‌ی این است که نوزاد در روزهای اول زندگی نیز از محیط اطراف تأثیر می‌پذیرد و هر حرکت والدین و اطرافیان در تربیت او مؤثر خواهد بود.

5. هنگام شیردهی

شیر غذایی کامل و از لحاظ مواد غذایی غنی‌ترین غذاهاست. اسلام نوع شیر را نیز در کیفیت تربیت کودک مؤثر می‌داند. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید:«ایاکم ان تسترضعوا الحمقاء فان اللبن ینشئه علی ذالک»؛ مواظب باشید برای شیر دادن فرزندانتان از زن‌های احمق و کم‌عقل استفاده نکنید؛ زیرا شیر کودک را بر همین حال پرورش می‌دهد... (نوری طبرسی، 1408 ق، 2: 624).

امام باقر (ع) می‌فرماید: برای شیر دادن فرزندانتان از زنان پاکیزه و دائم الوضو استفاده کنید؛ زیرا شیر سرایت دهنده است (مجلسی، 1403 ق، 103: 324)؛ بنابراین مادری که علاوه بر توجه به این نکات، علاقه به ولی خدا و حجت او بر خلق را در دل می‌پرورد، قطعاً انتقال‌دهنده‌ی این صفت مقدس به نوزاد و فرزند خود نیز خواهد بود.

6. هنگامكودكي

دوران کودکی شامل دوران بعد از تولد تا سن هفت‌سالگی می‌شود. که آموزه‌های دینی به تربیت فرزند در این سنین نیز اشاره کرده و تلاش کرده تا مسلمانان با این دستورات آشنا شده و به آن عمل کنند تا کودک بر مبنای ایمان کامل، عقیده‌ی استوار، دوستی و محبت پیامبر(ص) و اهل‌بیت او تربیت شود.

امام صادق (ع) می‌فرماید: «الْغُلَامُ يَلْعَبُ سَبْعَ‌ سِنِينَ‌ وَ يَتَعَلَّمُ الْكِتَابَ سَبْعَ‌ سِنِينَ‌ وَ يَتَعَلَّمُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ سَبْعَ‌ سِنِينَ‌»؛ کودک هفت سال بازی می‌کند؛ هفت سال خواندن و نوشتن یاد می‌گیرد و هفت سال مقررات زندگی و حرام و حلال را می‌آموزد (کلینی، 1388 ق،6 : 47).

کودک در هفت سال اول زندگی موجودی ظریف، ناتوان و وابسته است که در تأمین نیازهای خود شدیداً نیازمند مراقبت و پرستاری، آرامش جسمانی، روانی و تغذیه مناسب دارد تا در آن محیط جسم او پرورش‌یافته و استعدادهایش شکوفا شود. بهترین وسیله برای پرورش و تربیت او در این مرحله، بازی کردن و سرگرمی است. کودک به‌وسیله‌ی بازی استعدادهای نهفته‌ی خود را شکوفا می‌کند، اما پدر و مادر منتظر، باید هوشمندانه در لابه‌لای بازی‌های کودکانه، معارف عمیق و پایه‌ای اسلام و دین را به او بیاموزند و حب اهل‌بیت پیغمبر را در دل کودک نهادینه سازند.

7. دوراننوجوانیوجوانی

دوره‌ی نوجوانی و جوانی دوران بسیار مهم و حیاتی در شکل‌گیری شخصیت فرزند است. او در این دوره قدم به دنیایی دیگر می‌گذارد که تاکنون تجربه نکرده و داری ویژگی‌هایی است که قبلاً آنها را درک نکرده است؛ یکی از این ویژگی‌ها، استقلال‌طلبی و آزادی‌خواهی است. نوجوان در این دوران سعی می‌کند خود را از محدودیت‌های کودکی برهاند، خود بیندیشد و خود تصمیم بگیرد .اسلام برای این دوره از تربیت نیز برنامه‌ریزی کرده است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «الولد سید سبع سنین و عبد سبع سنین و وزیر سبع سنین؛» فرزند آدمی در هفت سال اول زندگی آقا و بزرگ است و در هفت سال دوم بنده وفرمانبردار و در هفت سال سوم وزیر و مشاور خانواده است (طبرسی، 1392 ق،225).

عمل به این گفتار نبوی سبب می‌شود فرزند احساس شخصیت کرده و اعتمادبه‌نفس پیدا کند و دیگر اینکه این احساس سرکشی و خودبینی در او کنترل شود؛ مادر منتظر در این دوران نیز باید از دستورات الهی پیروی کرده و بداند که قلب نوجوان مانند زمین آماده‌ی کشتی است که هرچه در آن بکاری پذیرا می‌شود و بارور می‌کند؛ چه خوب است محبت مولایمان نهالی باشد که در قلب نوجوان کاشته می‌شود.

جمع‌بندی

 از منظر اسلام، نهاد خانواده، از جایگاه و قداست ویژه‌ای برخوردار است؛ به‌گونه‌ای که هیچ نهاد دیگری قابل قیاس با آن نیست که رکن اصلی آن را زن تشکیل می‌دهد. زن به‌عنوان مهد رشد و تربیت نسل منتظر بدون آشنایی و اجرای اصول تربیت فرزند، قادر به تربیت نسل منتظر نخواهد بود؛ بنابراین یک زن به‌عنوان یک عضو سازنده‌ی اجتماع و به‌عنوان یک منتظر وظیفه‌ی سنگین و خطیری برعهده‌ گرفته دارد که باید هم برای خود اصلاح‌کننده باشد و هم در تربیت نسلی مهدی یاور و مهدی باور با توجه به مراحل زندگی فرزند خود از هیچ کوششی فروگزار نباشند.