ساجده العبدالخانی
چكيده
امروزه اينترنت يكى از رسانه‌هاى قدرتمند، مطرح و مورد توجه همگان است كه همراه با آثار مثبتى، مانند توانمندى اطلاع‌رسانى سريع و آسان در سطح جهانى، ايجاد ارتباطات علمى، فرهنگى و اجتماعى و ...، بوده است؛ همچنين به دليل عدم استفاده مناسب و نقش ابزارى آن در دست قدرت‌هاى بزرگ و عدم نظارت مسئولان و مردم بر عملكرد كاربران، پيامدهاى منفى را نيز به دنبال داشته است؛ درحالی‌که در فرهنگ دينى، استفاده از هر نوع امكانات يا فن‌آورى‌هاى جديد نيازمند قرار گرفتن در چارچوب‌هاى پذيرفته شرعى است تا از آسيب‌هاى احتمالى آن پيشگيرى شود تا بتواند در خدمت جامعه اسلامى و مسير سلامت روانى و جسمى افراد اجتماع به‌كار گرفته شود. اين نوشتار در پى آن است تا ضمن بر شمردن آثار مثبت اينترنت در جامعه به برخى از آسيب‌هاى آن نيز اشاره و راهكارهاى دينى را در مقابله با اين آسيب‌ها و پيامدهاى منفى آن را بيان نمايد.
واژگان‌کلیدی: اينترنت، فرهنگ دينى، كاركردهاى مثبت، كاركردهاى منفى، تبليغات.
مقدمه
عصر حاضر را عصر اطلاعات مى‌نامند؛ چراكه انقلاب اطلاعات و ارتباطات در حال ايجاد تغييرات شگرفى در جهان معاصر است و مرزهاى سنتى اجتماعى، فرهنگى و سياسى را به‌سرعت درمی‌نوردد؛ اينترنت نيز كه از جمله فناورى‌هاى نوين ارتباطى است، در رأس اين جريان قرار دارد. با توجه به رشد سريع استفاده از اينترنت بين مردم جهان مى‌توان گفت: استفاده از اين فناورى، جزء مهمى از زندگى مردم شده است؛ بر اساس تحقيقات انجام شده تعداد كامپيوترهاى شخصى متصل به اينترنت در سراسر جهان از سال 1996 سه برابر شده (سالارى‌فر، 1389، 533) كه اين امر موجب تغييرات فرهنگى، اجتماعى، سياسى و ...، زيادى در جهان شده است؛ در ضمن بايد توجه داست كه تأثيرپذيرترين حوزه‌ها در اين توسعه ارتباطى، فرهنگ است.
اينترنت، جهان را به‌مثابه دهكده كوچكى درآورده كه ارتباطات در آن آن‌قدر آسان است كه کم‌کم دنيا را به‌سوی فرهنگ و تفكرى واحد به نفع دنياى غرب مى‌كشاند؛ به‌صراحت مى‌توان گفت كه شبكه اينترنت فارغ از جنبه‌هاى مثبت آن به ابزارى مؤثر در گسترش استيلاى فرهنگى دنياى غرب در كشورهاى درحال‌توسعه و جهان سوم تبديل شده است؛ از این‌رو بسيارى از انديشمندان و محققان علوم اجتماعى و فرهنگى بر آن شده‌اند تا با مطالعه و بررسى اين فناورى نوين، به آسيب‌ها و تهديدهاى آن بپردازند و از سوى ديگر فرصت‌هاى به دست آمده در اين مجال را شناسايى و پيشنهادهايى براى آن ارائه نمايند.
فناورى اينترنت، ممدوح يا مذموم در ادبيات دينى
با توجه به تعداد کاربران اينترنتى كه تعداد زيادى از آنها را نيز مسلمانان تشكيل مى‌دهند، ارائه رويكرد اسلام نسبت به اين فناورى و نوع استفاده از آن ضرورى است؛ زيرا بر اساس آموزه‌هاى اسلامى، اسلام كه آخرين دين آسمانى است، تمام امور مورد نياز بشر را بيان كرده و راهكارهاى مناسبى را در مواجهه با معضلات و مشكلات جامعه انسانى ارائه نموده است؛ از سوى ديگر در مورد استفاده از اينترنت، ميان ميزان و نوع استفاده كاربران از اينترنت، انگيزه و هدف، مشاركت فعالانه يا تنها مصرف‌كننده بودن آنها با اعتقاداتشان رابطه مستقيمى برقرار است.
براى مثال بر اساس عقايد اسلامى، حفظ نگاه از صحنه‌هاى نابهنجار يكى از واجبات دينى است كه با نظر داشت آن سركشى و استفاده از سايت‌هاى حاوى مسائل و تصاوير مستهجن كاهش مى‌يابد. در روايات معصومين (ع)، به‌ویژه در نهج‌البلاغه، گاه امرى مذمت شده و سفارش به دورى از آن شده و گاهى در برخى از روايات در مدح و ستايش همان عمل مطالبى ذكر شده است؛ بر اين اساس شناخت درست حقيقت و ماهيت، امرى است كه موجب شناخته شدن علت مدح و ذم آن عمل مى‌شود؛ براى مثال امیر مؤمنان على (ع) در وصف دنيا، گاه آن را مذموم و گاهى ممدوح و قابل ستايش مى‌دانند: إن الدنْيا دار صدق لمنْ صدقها و دار عافية لمن فهم عنها و دار غنى لمن تزود منها و دار موعظة لمن اتعظ بها مسجد أحبّاء اللّه .... (سيد رضى، 1414 ق، 493)؛ دنيا جايگاه صدق و راستى است براى كسى كه با آن به‌راستی رفتار كند و خانه تندرستى و سلامتى است براى كسى كه آن را درك كند و سراى بى‌نيازى است براى كسى كه از آن توشه گيرد و محل پند است براى كسى كه از آن پند آموزد و مسجد دوستان خداست ....
ايشان در مجالى ديگر در نكوهش دنيا فرموده است: والدّنيا دار مني لها الفنَاء و لأَهلها منها الجلاء و هي حلْوة [خضرة خضراء و قد عجلت للطّالب و التبست بقلب النَاظر فارتحلوا منها بأحسن ما بحضْرَتكم من الزّاد .... (سيد رضى، 1414 ق، 35)؛ دنيا خانه آرزوهايى است كه زود نابود مى‌شود و كوچ كردن از وطن حتمى است؛ دنيا شيرين و خوش‌منظر است كه به‌سرعت به‌سوی خواهانش مى‌رود و بيننده را مى‌فريبد، سعى كنيد با بهترين زاد و توشه از آن كوچ كنيد؛ اين مثال از نهج‌البلاغه نشان مى‌دهد كه نوع واكنش و عملكرد انسان‌ها دنيا را مذموم يا ممدوح مى‌كند. در مورد بسيارى از امور دنيوى نيز اين قاعده جارى است و مدح و ذم نسبت به عمل و واكنش افراد، نه حقيقت امور است. در استفاده از فناورى‌هاى جديد در پاسخ به كسانى كه با اشاره به جنبه‌هاى منفى آن، سعى در طرد فناورى‌ها دارند و آنها را از مصائب آخرالزمان مى‌شمارند، نيز گفتنى است كه اين نوع عملكرد افراد در رابطه با فناورى‌ها از جمله اينترنت است كه مى‌تواند آن را خير مطلق يا شر مطلق نمايد. اسلام همواره كاربرد علم و منطق را تشويق نموده و تحصيل علم را براى هر زن و مرد مسلمان واجب دانسته است؛ چنانكه پيامبر اكرم (ص) مى‌فرمايد: «طلب العلم فريضة على كل مسلم و مسلمة» (مجلسى، 1403 ق، 2: 32).
با توجه به نيازمندى‌هاى امروز در مورد استفاده بهينه از وقت، لزوم ارتباط و همبستگى مسلمانان در سطح جهان، پيشرفت علوم در رشته‌هاى مختلف و ...، يادگيرى و به‌کارگیری توانمندى‌هاى مربوط به اينترنت نيز بر اساس وجوب يادگيرى علم، ضرورى به نظر مى‌رسد.
ويژگى‌هاى خاص و كاركردهاى مثبت اينترنت
از جمله امورى كه اينترنت را به عنصرى جذاب و غيرقابل حذف در زندگى ماشينى بدل كرده است، كاركردهاى مثبت آن است كه افراد زيادى را به خود جذب مى‌كند؛ اين كاركردها عبارتند از: اطلاع‌رسانى، ايجاد ارتباطات تفريحى، سرگرمى، تبليغات، ايجاد نگرش‌هاى جديد سياسى، فرهنگى و اجتماعى، ايجاد شبكه اجتماعى گسترده، توليد ادبى، هنرى و مذهبى، گسترش اعتقادات و نظرات شخصى در خارج از مرزها و چارچوب‌هاى موجود و ...؛ علاوه بر كاركردهاى مثبت اينترنت، مهم‌ترين دلايلى نيز كه موجب افزايش محبوبيت و توجه مخاطبان به اين پديده شده است عبارتند از:
الف) هزينه مناسب
با استفاده از اينترنت مى‌توان با هزينه‌اى اندك، هر كدام از كاركردهاى اينترنت را در اختيار گرفت و بنا به صلاحديد خود از آن استفاده نمود.
ب) آزادى و كنترل‌پذيرى محدود
در جامعه هميشه پيام‌ها و اخبارى را به دلايل امنيتى، سياسى، فرهنگى و اخلاقى نمى‌توان در رسانه‌هاى جمعى درج نمود يا افرادى ترجيح مى‌دهند، با عنوان گوينده سخنى يا صاحب عقيده خاصى شناخته نشوند، در اين صورت اينترنت فضايى مناسب براى درج این‌گونه اخبار و اطلاعات است.
ج) فقدان محدوديت‌هاى ارتباطى
برخى محدوديت‌هاى ارتباطى كه به دلايل مختلف سياسى، اخلاقى، عرفى، قانونى و ...، را كه بر مناسبات ميان اعضاى جامعه حاكم است، با استفاده از فضاى اينترنتى از بين مى‌رود؛ مانند ارتباط با جنس مخالف يا مشاهده عكس‌ها و فيلم‌هاى نامناسب، يا پخش و انتشار فيلم‌هاى خانوادگى برخى افراد صاحب‌نام.
د) ميل به تفريح و سرگرمى
نياز به سرگرمى و خنده و شادى از جمله نيازهاى روانى است كه امروز در تمام جوامع مورد توجه قرار گرفته است. اگر اين نياز از طريق جمع‌هاى خانوادگى و رسانه‌هاى رسمى به‌اندازه كافى برآورده نشود يا با سليقه مخاطبان همخوانى نداشته باشد، فضاى اينترنت در برطرف كردن اين نياز مجال بيشترى به افراد مى‌دهد در اين صورت افراد زيادى با سليقه‌هاى مختلف براى پاسخ به نيازهاى خود و ايجاد فضايى طنزآميز و سرگرم‌كننده وارد فضاى اينترنت مى‌شوند.
اين ويژگى‌ها با توجه به منابع دينى، هر كدام ابعاد مثبت و منفى خاصى دارد كه مى‌توان با فرهنگ‌سازى مناسب، ابعاد منفى آن را كاهش و ابعاد مثبت آن را گسترش داد؛ به‌ویژه اينكه با پيچيدگى‌ها و مشكلات زندگى امروزى، نمى‌توان به‌طورکلی آن را ناديده گرفت و خود را از منافع مهم آن محروم نمود. برخى از ضروريات استفاده از اينترنت كه جامعه آن را براى ما ايجاد مى‌كند عبارت‌اند از:
- ارتباطات اينترنتى جايگزين حضور فيزيكى: با استفاده از فضاى اينترنت، بسيارى از گفت‌وگوها، مذاكرات، نقل و انتقالات و بسيارى از امورى كه در گذشته حضور فيزيكى افراد را مى‌طلبيد، تسهيل شده و بدون نياز به جابجايى افراد ممكن مى‌شود؛ براى مثال ارتباط با خويشاوندان كه مرتبه‌اى از صله‌رحم، غير از دیدوبازدید است، با اينترنت ممكن مى‌شود؛ با استفاده از اينترنت مى‌توان به برخى از اماكن مقدسه سركشى كرد؛ با خريدهاى اينترنتى و خدمات بانكى و ...، در اين فضا مى‌توان از فرصت‌هاى بيشترى استفاده كرد كه همه اين امور برخاسته و مطابق با آموزه‌هاى اسلامى است.
- استفاده بهينه از اوقات فراغت: يكى از دغدغه‌هاى اصلى والدين و مسئولان فرهنگى در جامعه ايران پر كردن اوقات فراغت مردم، به‌ویژه جوانان و نوجوانان براى پرهيز از اشاعه سرگرمى‌هاى نامناسب و نابهنجار است؛ اينترنت وسيله‌اى است كه مى‌تواند فضاى مناسبى براى استفاده بهينه از اوقات فراغت با بازى، ارائه مطالبى مفيد و مثبت با مضامين علمى، مذهبى، ورزشى و ...، باشد.
- دسترسى دائمى به اطلاعات و تبادل آن: با اتصال به اينترنت مى‌توان اطلاعات و فايل‌هاى مورد نياز را دريافت يا براى ديگران ارسال داشت، اين اطلاعات مى‌تواند شامل مطالب علمى، فرهنگى يا حتى سرگرم‌كننده باشد كه هر كدام به‌نوعی سازنده فرهنگ و ساختار اجتماعى در هر جامعه‌اى است.
پيامدهاى منفى استفاده از اينترنت و راهكارهاى آن
امكانات خاص فضاى اينترنتى، با تمام جذابيت‌هاى منحصربه‌فرد آن، مانند تمام‌وقت بودن آن، فراگيرى آسان و سهل آن، کم‌هزینه بودن، سهولت دسترسى و ...، موجب مى‌شود، زمينه مناسبى براى سوءاستفاده‌هاى مالى، سياسى، فرهنگى، جنسى و ...، از كاربرانى كه اطلاع كافى از اين فضا ندارند، توسط مهاجمان و هكرهاى اينترنتى با اهداف اقتصادى، سياسى و فرهنگى فراهم شود؛ به‌جز اين موارد، زمانى مى‌توان گفت که از يك امكان استفاده بهينه شده است كه بر زندگى عادى و سالم انسان، اثر منفى برجاى نگذارد. در مورد اينترنت نيز اگر استفاده از آن با اعتياد و اختلالات شخصيتى همراه شود، استفاده از آن مضر و به زيان فرد و جامعه خواهد بود.
اينترنت فقط يك فناورى و امكان، براى تغيير سبك زندگى با جهت‌گيرى خاص است و اين انتخاب و نوع عملكرد افراد است كه آن را در سمت‌وسوی منفى يا مثبت قرار مى‌دهد. براى تعامل مثبت با اين پديده بهتر است كه با شناخت فضاهاى واقعى اما زيان‌آور آن، راهكارهاى مواجهه با آنها را از منابع اسلامى استنباط نمود.
تحقيقات انجام شده در ايران نشان مى‌دهد كه بيشتر استفاده‌كنندگان از اينترنت جوانان هستند كه بيشترين استفاده آنها براى حضور در چت‌روم، بازى‌هاى اينترنتى، چك كردن پست الكترونيكى و جستجو در شبكه جهانى است. (سعيدى‌پور، 1387، 74)
قبل از ارائه راهكارهاى اسلامى در مورد پيشگيرى از مضرات و كاربردهاى منفى اينترنتى لازم است برنامه‌هاى ارائه شده در اينترنت كه احتمال استفاده‌هاى منفى از آن بيشتر است، مورد شناسايى قرار گيرد. اين برنامه‌ها عبارتند از:
1. تبليغات كاذب
با مراجعه به هر سايت اينترنتى، هجمه‌اى از تبليغات تجارى مشاهده مى‌شود. قدرت اينترنت به مصرف‌كننده اجازه مى‌دهد كه پيام‌هاى تبليغاتى را به‌طور سريع و گسترده دريافت كند؛ در مورد تأثيرات اين تبليغات، جين كيلبورن در كتاب متقاعدسازى مرگ‌آور كه در زمينه تأثيرهاى ويران‌كننده تبليغات تجارى بر فرهنگ مردم است، مى‌نويسد: اگر شما نيز مانند ساير مردم گمان مى‌بريد كه تبليغات هيچ تأثيرى بر شما ندارند، اين دقیقاً همان چيزى است كه تبليغات‌چى‌ها از شما مى‌خواهند، بپذيريد؛ اگر اين حرف صحيح باشد، چرا شركت‌هاى تجارى سالانه بيش از دويست ميليارد دلار براى تبليغات تجارى خويش هزينه مى‌كنند؟ (شفيعى سروستانى،1390، 90).
اين تأثير به‌صورت نامرئى و ناخودآگاه است كه افراد جامعه را هرچه بيشتر به‌سوی مصرف‌گرايى و تجملات و برآوردن نيازهاى كاذب مى‌كشاند؛ جالب اينكه گاهى علاوه‌بر ضررهاى اقتصادى، اين تبليغات، افراد جامعه را به‌سوی بيمارى‌هاى روانى و ناهنجارى‌هاى اجتماعى مى‌كشاند؛ زيرا ارزش‌هايى مانند قناعت، سازگارى و سادگى كه در منابع دينى براى زندگى سالم توصيه مى‌شود، در هجمه اين تبليغات گم مى‌شوند؛ درحالی‌که در هيچ نقطه دنيا تمام انسان‌ها نمى‌توانند به همه خواسته‌هايى خود كه در سايه تبليغات بدان احساس نياز مى‌كنند، دست يابند، در نتيجه احساس ناكامى و محروميت مى‌كنند؛ در منابع دينى عكس اين مطلب را مشاهده مى‌كنيم و همواره در متون دينى، توصيه به کم‌هزینگی و قناعت مى‌شود؛ در روايتى از امام صادق (ع) آمده است: «المؤمن حسن المعونة، خفيف المؤونة، جيّد التّدبير لمعيشته» (كلينى، 1429 ق، 3: 612).
تحقيقات نشان مى‌دهد كه در 95% از خودكشى‌ها، فرد احساس محروميت داشته است؛ يعنى زيربنا و شالوده بهداشت روانى ارضاى نيازهاى مختلف است و بيمارى روانى و سرانجام خودكشى نيز به دنبال محروميت و ناكام ماندن اين نيازها است (اشنايدرمن، 1378، 136- 142)؛ با وجودى كه در بيشتر موارد، اين نيازها از نيازهاى اوليه است كه انسان بدون آن در سختى و فشار قرار نمى‌گيرد.
آسيب ديگر تبليغات اينترنتى، استفاده از هنرپيشه‌ها و چهره‌هاى معروف براى تبليغ نوعى كالا است كه اين افراد را سرمشق‌ها و الگوهايى بى‌نقص از كمال و زيبايى معرفى مى‌كند؛ مشاهده اين تصاوير كه در بيشتر سايت‌ها وجود دارد، آسيب‌هاى زيادى بر روح و روان و زندگى افراد به‌ویژه زنان و دختران جوان وارد مى‌كند؛ تماشاى اين تصاوير دروغين به‌ویژه در زنان و دختران جوان سبب مى‌شود با واقعى پنداشتن اين تصاوير به‌سوی هم‌ذات‌پندارى با صاحبان اين تصاوير كشانده شوند و همواره به دنبال اجراى نسخه‌هايى بى‌اثرى يا حتى زيانبارى بروند كه شركت‌هاى دارويى و آرايشى با هزينه‌هاى بسيار زياد براى آنها تبليغ مى‌كنند.
علاوه بر پيامدهاى منفى در اقتصاد، گاه زيان‌هاى جبران‌ناپذير جسمانى و روحى براى افرادى كه در معرض اين تبليغات قرار مى‌گيرند، نيز ايجاد مى‌شود و سلايق جامعه را به‌سوی مادى‌گرايى غربى مى‌كشاند؛ درحالی‌که در فرهنگ اسلامى با در نظر داشتن نياز انسان به حسن، جمال، زيبايى در رفتار، گفتار، اخلاق و تعامل با مردم، سبك و شيوه زندگى مورد تأكيد قرار مى‌گيرد؛ البته زيبايى‌هاى ظاهرى نيز از منظر اسلامى طرد نمى‌شود، بلكه در بسيارى موارد، حتى مورد تشويق و تحسين قرار گرفته است، اما زيبايى‌هاى ظاهرى نيز بايد بر مبناى اخلاقيات و در چارچوب قوانين اسلامى باشد و الگوهاى آن نبايد از بيگانگان و دشمنان اسلام اخذ شود.
رسول اكرم (ص) فرموده است: «الجمال فى اللسان؛ زيبايى در زبان انسان است» (ابن‌شعبه حرانى، 1400ق، 37). در منابع روايى و تاريخى نيز ديده شده است كه اهل‌بيت (ع) علاوه بر زيبايى درونى، توجه ويژه‌اى به زيبايى و جمال ظاهرى داشتند؛ بر اساس روايات سيره، هر آنچه در زمان ايشان به‌گونه‌ای متعارف و معتدل، نشان زينت بود، اهل‌بیت (ع) آنها را رعايت مى‌كردند؛ براى مثال در روايتى آمده است که پيامبر اكرم (ص) همواره در سفرها چند چيز مانند: شيشه روغن، سرمه‌دان، قيچى، آينه، مسواك و شانه را به همراه داشت (مجلسى، 1403ق ، 73/ 232).
هرچند تبليغات تجارى منحصر به فضاى اينترنت نيست و جهان اطراف افراد مملو از تبليغات تجارى است؛ اما بايد دقت داشت كه قدرت و توانمندى اينترنت در زمينه تبليغات از ديگر رسانه‌ها بيشتر است. تأثيراتى كه با استفاده از اينترنت بر صفحه نمايش كامپيوتر ظاهرمى‌شود يا به‌صورت متحرك و به همراه صدا نمايش داده مى‌شود، بسيار جذاب‌تر و در ذهن مخاطب ماندگارتر است؛ اين عامل سبب شد اينترنت در جايگاه بزرگ‌ترين شبكه جهانى به‌سرعت از يك ابزار تحقيقاتى به يكى از گسترده‌ترين امكانات تجارى مبدل شود كه شيوه‌هاى تبليغاتى خاص خود را نيز يافته است.
2. مداخلات سياسى
امروزه اينترنت روزبه‌روز در حال تبديل شدن به عنصرى مهم در تحول و سازمان‌دهی سياسى است. اگر درگذشته چنين مرسوم بود كه قدرت‌هاى بزرگ براى تسلط بر ديگر كشورها به لشكركشى و تحكم نظامى دست بزنند، امروزه به‌جای صرف وقت و هزينه‌هاى گزاف، براى رسيدن به اهداف خود، اقدام به كنترل اهرم‌هاى فرهنگى مى‌نمايند (مولانا، 1379).
اينترنت كه از جمله سريع‌ترين و در دسترس‌ترين رسانه‌هاست، بخش مهمى از اداره و سازمان‌دهی جنگ نرم را به عهده دارد. فضاى اينترنت با تخريب بنيان‌هاى فكرى، زدن برچسب‌هاى نامناسب و دور از واقعيت به كشورهاى مستقل و مسئولان حكومتى و فرهنگى، نفى حكومت اسلامى و تلاش براى اثبات ناكارآمدى آن، ايجاد اختلاف، ايجاد ابهام و ترديد در ذهن مردم و القاى وجود اجماع نسبت به نظرات سياسى غرب، سیاه‌نمایی وضعيت موجود و از بين بردن اميد به آينده، مى‌تواند با جريان اطلاعات در سرزمين‌هاى مختلف در فرآيند حذف مرزهاى جغرافيايى و سياسى كه دولت‌ها تعيين كرده‌اند، نقش مهمى ايفا كند؛ اين همان امرى است كه از آن امروزه به جنگ نرم ياد مى‌كنند. جنگ نرم در حقيقت شامل هرگونه اقدام نرم‌افزارانه اعم از روانى و تبليغاتى، رسانه‌اى، فرهنگى و اجتماعى است كه جامعه يا گروه هدف را نشانه مى‌گيرد و بدون درگيرى نظامى و گشوده شدن آتش، رقيب را به انفعال يا شكست وامى‌دارد (ماه‌پيشانيان، 1386). نمونه اين فعاليت‌ها را مى‌توان به‌سادگی عليه ايران و برخى از كشورهاى مستقل كه ابرقدرت‌ها براى براندازى حكومت آنها تلاش مى‌كنند، مشاهده نمود. آنها در فضاى اينترنت مانند ديگر رسانه‌هاى تحت حمايت غرب، به اشكال مختلف براى نفى نوع حكومت اسلامى در ايران و اثبات ناكارآمدى آن به‌طور مداوم آسيب‌هاى اجتماعى و سياسى را در جامعه پررنگ نموده و به‌وسیله عوامل خود آن را برجسته مى‌كنند. آنگاه راه‌هايى براى فشار بر جمهورى اسلامى ايران به‌صورت آشكار و پنهان پيشنهاد كرده و به برجسته‌سازى محاسن ليبرال دموكراسى غرب، مبادرت مى‌كنند. با اين شرايط دولت‌ها حق دارند كه با صلاحديد خود اين امور را كنترل يا محدود كنند. در حقيقت، آينده اينترنت به يك مقوله ژئوپوليتيك تبديل شده است و سياست، نقش مهمى در اين زمينه ايفا مى‌كند؛ براى مثال در سال 2000 سايت حزب‌الله لبنان كه سايتى ضد صهيونيستى است، به دست يك گروه هكر اسرائيلى هك شد و پرچم و سرود ملى اسرائيل روى آن قرار گرفت؛ در مقابل، حزب‌الله لبنان در يك ضد حمله به وب‌سایت اصلى دولت اسرائيل و وب‌سایت وزارت خارجه اسرائيل، آن را هك نمود (مجيدى، 1381، 127)؛ اين امور ضرورت استفاده از فن‌آورى‌هاى جديد، مانند اينترنت در مقابله با دشمنان اسلام را روشن‌تر مى‌كند و دفاع يا ضد حمله اينترنتى را مى‌توان از مصاديق آيه 60 از سوره انفال دانست كه مى‌فرمايد: «و أَعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة».
در روايات آمده است كه پيامبر اكرم (ص) وقتى با خبر شد كه در يمن اسلحه جديدى ساخته شده است، شخصى را براى تهيه آن به يمن فرستاد؛ از آن حضرت نقل شده كه با يك تير، سه نفر به بهشت مى‌روند؛ یعنی سازنده آن، آماده‌كننده و تيرانداز منظور است (قرائتى، 1383، 4: 351)؛ بنابر اين روايت و با توجه به شرايط امروز جهان اسلام، آموزش اين فناورى و به‌کارگیری آن در افزايش قدرت دفاعى و در هنگام لزوم به‌صورت تهاجمى يكى از وظايف دينى است كه مسئولين بايد به آن توجه كنند؛ البته نمى‌توان ارتباطات اينترنتى كه مى‌تواند زمينه توسعه سياسى و تقويت مشاركت مردمى را با احياى حوزه عمومى فراهم سازد، ناديده گرفت؛ شبكه اينترنت اين قابليت را دارد كه ميليون‌ها انسان را در ارتباط مستقيم و بى‌واسطه با يكديگر قرار دهد و ظرفيت‌ها و امكانات زياد و بى‌سابقه‌اى براى ارتباط زنده و دوسويه ميان افراد، گروه‌ها، سازمان‌هاى مدنى و دولت‌ها ارائه نمايد. اين امر سبب مى‌شود تا موج تازه‌اى از تحرك علمى و اجتماعى در رشته‌هاى مختلف از جمله رشته‌هاى علوم سياسى آغاز شود. همان‌طور كه مباحثات جدى و گسترده علمى درباره ماهيت، خط سير و تأثير انقلاب ارتباطات و تأثير آن در زندگى افراد و جوامع، امروزه جان تازه‌اى به تحقيقات ارتباطات و رسانه‌ها و نقش آنها در سياست بخشيده است؛ بنابراين شبكه اينترنت مى‌تواند يكى از عوامل مهم و قابل‌توجه در رشد و تقويت دموكراسى و مشاركت سياسى به شيوه‌هايى کاملاً نو در جوامع مختلف باشد.
امورى مانند ارتباط مردم و مسئولين حكومتى، شركت در نظرسنجى‌ها، انتقادات و پیشنهاد‌های سازنده به مسئولين و مجريان طرح‌ها، ابراز نظر و مقابله با هجمه‌هاى تبليغاتى دشمن و ...، با گسترش اينترنت مى‌تواند بسيار آسان‌تر از گذشته باشد؛ امير مؤمنان (ع) همواره دولتمردان را به ارتباط محكم و مستمر با مردم و اطلاع از وضعيت آنان موظف مى‌نمود: فلا تطوّلنّ احتجابك عن رعيّتك فإنّ احتجاب الولاة عن الرّعيّة شعبة من الضّيق و قلّة علم بالأُمور و الاحتجاب منهمْ يقطع عنهم علم ما احتجبوا دونه فيصغر عندهم الكبير و يعظم الصّغير و يقبح الحسن و يحسن القبيح و يشاب الحقّ بالباطل و إنما الوالى بشر لا يعرف ما توارى عنه النّاس به من الأُمور .... (سيد رضى، 1414 ق، 441)؛ خود را از رعيت خويش پنهان مكن كه پنهان شدن واليان از رعيت نمونه‌اى است از تنگخوئى و كم اطلاعى در كارها و نهان شدن از رعيت، واليان را از دانستن آنچه بر آنان پوشيده است، باز دارد، پس كار بزرگ نزد آنان خرد به شمار آيد و كار خرد بزرگ نمايد، زيبا زشت شود و زشت زيبا و باطل به لباس حق درآيد؛ و همانا والى انسانى است كه آنچه را مردم از او پوشيده دارند، نداند ....
شايد در ساليان گذشته اين امر به دليل پيچيدگى‌هاى جامعه امروز و افزايش جمعيت و برخى ملاحظات امنيتى، بسيار سخت و دور از دسترس به نظر مى‌رسيد، اما اكنون با رشد فضاى اينترنت، همه اين امور مى‌تواند به‌آسانی در دسترس مردم و مسئولين قرار گيرد؛ زيرا توصيه‌هاى دينى در تمام امور از جمله امور حكومتى مختص به زمان و مكان خاصى نيست و براى داشتن جامعه‌اى هماهنگ با عدل علوى، استفاده از فناورى جديد كه به‌تناسب رشد و تحول جامعه انسانى بتواند پاسخگوى نيازهاى روز باشد، ضرورى به نظر مى‌رسد.
3. ايجاد فضاى ناسالم اخلاقى
فضاى اينترنت از نظر اخلاقى، مى‌تواند مكانى خطرناك و ناشايست براى فراگير ساختن ناهنجارى‌هاى اخلاقى به شمار رود؛ تا آنجا كه به‌راحتی در سايت‌هايى مختلف، مسائل غيراخلاقى در قالب فيلم، كارتون، تبليغات زیان‌بار و تصاوير مستهجن رواج مى‌يابد. گسترش سريع اين نوع سايت‌ها با برنامه‌اى از پيش تعيين‌شده صورت مى‌گيرد كه از آن مى‌توان به سلاحى قوى و در عين حال پنهان ابرقدرت‌های استكبارى و دشمنان در رويارويى با هويت ملى و مذهبى ياد كرد؛ بنابراين اينترنت به‌واسطه داشتن سه ويژگى: دسترسى آسان، هزينه‌هاى اندك و ناشناس ماندن كاربران، مهم‌ترين منبع اشاعه هرزه‌نگارى است و با دسترسى آسان به اينترنت، اين امكان وجود دارد كه كودكان به‌واسطه ديدن مطالب و تصاوير مستهجن، رفتارهاى غیراخلاقی از خود بروز دهند. در مورد بزرگ‌سالان نيز هرزه‌نگارى اينترنتى مى‌تواند به بروز رفتارهاى جنسى نامعقول و يا گاهى اعتياد جنسى منجر شود؛ بر اساس تحقيقات انجام‌گرفته در سال 1998 روشن شد كه 15% از كاربران اينترنتى به يكى از سايت‌هاى مربوط به غيراخلاقى متصل بودند؛ مطالعه‌اى در سال 1999 نشان داد كه 31% كاربران متصل به اينترنت در یک‌زمان به سايت‌هايى اتصال داشتند كه به‌طور اختصاصى غيراخلاقى بوده است. پژوهشى نيز كه زير نظر مؤسسه بازپرورى معتادان به سكس در لوس‌آنجلس انجام شد، نشان داد كه هر هفته 25 ميليون آمريكايى به سايت‌هاى غيراخلاقى متصل مى‌شوند و شصت درصد از بازديدكنندگان هرگونه سايت اينترنتى به دنبال اين مطالب هستند (سالارى‌فر؛ 1389، 536)؛ اين دسترسى آسان حتى در كشورهايى كه اقدام به فيلترينگ سايت‌هاى غيراخلاقى مى‌كنند، نيز وجود دارد؛ البته اين سخن به معناى رد فيلتر اين سايت‌ها نيست، اما از ابزار قوى‌ترى به غير از كنترل فيزيكى در اين زمينه بايد استفاده نمود؛ زيرا جنبه‌هاى ضد اخلاقى اينترنت، تهديدى براى كاربران است كه تنها در صورت بهره داشتن از روحى پرهيزكار مى‌توانند از آن ايمن بمانند. در اين زمينه ديدگاه اسلام کاملاً روشن و واضح است؛ زيرا زمانى كه در آيات قرآن كريم، فرزندان موظف مى‌شوند كه هنگام ورود به خلوت پدر و مادر، با اجازه و اذن وارد شوند، مى‌توان به‌راحتی زيان‌آور بودن آشنايى فرزندان پيش از زمان مقرر با مسائل جنسى را استنباط كرد؛ در سوره نور آيه 59 آمده است: «و إذا بلغ الأطفال منكم الحلم فليستأْذنوا كما استأْذن الّذين من قبلهم ...؛ و هرگاه كودكان شما به حد بلوغ رسيدند، پس بايد همانند بزرگ‌سالانی كه قبلاً بالغ شده‌اند (در همه‌وقت) اجازه (ورود) بگيرند».
بر اساس اين آيه، فرزندانى كه اجازه گرفتن به‌طور مطلق بر آنها واجب شده است، موظف‌اند در همه حال به هنگام ورود بر پدر و مادر اذن بطلبند؛ اين حكم مخصوص به مكانى است كه پدر و مادر در آنجا استراحت مى‌كنند (مکارم شيرازى، 1374، 14: 541)؛ علاوه بر اين نكته، رواج تصاوير و مطالب مستهجن و نسبت دادن آن به افراد جامعه، بر اساس سوره نور، يكى از منكرات بزرگ در جامعه است كه با عتاب و تهديد قرآن كريم مواجه شده است و مسئولين حكومت اسلامى مى‌توانند با آنها مقابله كنند؛ در سوره نور آيه نوزدهم زمانى كه مردم از تهمت و افتراء به يكى از همسران پيامبر (ص) سخن مى‌گفتند، آيه ذيل نازل شد: إنّ الَذين يحبّون أَن تشيع الفاحشة في الّذين آمنوا لهم عذاب أَليم فِي الدّنيا و الْآخرة و اللَّه يعلم و أَنتمْ لا تعْلمون؛ همانا براى كسانى كه دوست دارند زشتى‌ها درباره اهل ايمان شايع شود، در دنيا و آخرت عذاب دردناكى است و خداوند مى‌داند و شما نمى‌دانيد. در تفسير نور ذيل آيه آمده است: «علاقه به اشاعه فحشا، گاهى با زبان و قلم و گاهى با ايجاد مراكز فحشا و تشويق ديگران به گناه و قرار دادن امكانات گناه در اختيار آنان است». (قرائتى، 1383، 8:160).
امام صادق (ع) فرموده است: «كسى كه آنچه را دربارة مؤمنى ببيند يا بشنود، براى ديگران بازگو كند، جزء مصاديق اين آيه است» (قمى مشهدى، 1368، 9: 266).
در پايان آيه نيز آمده است: «و اللّه يعلم و أَنْتم لا تعلمون؛ و خدا مى‌داند و شما نمى‌دانيد؛ به اين معنا كه خداوند از عواقب شوم و آثار مرگ‌بار اشاعه فحشاء در دنيا و آخرت به‌خوبی آگاه است، ولى شما از ابعاد مختلف اين مسئله آگاه نيستيد (مكارم شیرازی، 1374،14: 404)؛ آيه شريفه به پيامدهاى منفى اشاعه اين امور در عرصه اجتماعى اشاره مى‌كند كه در سطح وسيع آثار زيانبارى بر خانواده‌ها و فرزندان دارد. بسيارى از افراد به سبب استفاده از سايت‌هاى غيراخلاقى اينترنتى، كار، فرصت شغلى و زندگى زناشويى خود را به مخاطره انداخته‌اند. در پژوهشى كه بر روى 91 زن كه شوهرانشان وقت زيادى را براى استفاده از اين سايت‌ها اختصاص مى‌دادند، نشان داد كه همه آنها احساس مى‌كنند به آنها خيانت شده و آنها آسيب ديده و طرد شده‌اند؛ 68% آنان اعلام كردند كه شوهرانشان به آنها بى‌علاقه شده‌اند و 2/ 32% از آنها، علت جدا شدن از همسرانشان را اينترنت مى‌دانستند (سالارى‌فر، 1389، 537)؛ بنابراين با شيوع استفاده هرزه‌نگارى اينترنتى كه بدون در نظر گرفتن احكام و قوانين اسلامى صورت مى‌گيرد به نحوى بنيادين، آداب و فرهنگ در رفتارهاى جنسى به شكلى واضح تغيير يافته و تعريف اسلامى از رفتار جنسى را متحول مى‌سازد. اين امر هشدارى است كه از طرف روان‌شناسان و متخصصان علوم رفتارى داده مى‌شود؛ زيرا در اين زمينه و به علت اضمحلال فزاينده بنيان‌هاى خانوادگى و ارزش‌هاى انسانى در جوامع غربى و به دنبال آن با جهانى‌سازى فرهنگ غرب، نقش مخرب اينترنت بيشتر از نقش سازنده آن واقع شده است. بارزترين مصداق اين وضعيت استفاده نادرست و كنترل نشده كودكان از اينترنت و گمراهى و به خطر افتادن آنها توسط سودجويان اينترنتى است كه هر از چندگاهى، اخبار نگران‌كننده‌اى در اين رابطه از رسانه‌هاى جمعى منتشر مى‌شود و هوشيارى والدين را در استفاده آنها از اين رسانه مى‌طلبد.
4. سوءاستفاده‌های اينترنتى
در بسيارى از موارد افرادى كه به‌صورت ناآگاهانه وارد فضاهاى اينترنتى و چت روم‌ها مى‌شوند، به دليل عدم مراقبت كافى و نداشتن تجربه، مورد سوءاستفاده قرار مى‌گيرند، شكنجه مى‌شوند و به‌منظور كسب درآمد براى صاحبان تجارت جنسى، به‌كار گماشه مى‌شوند و حتى گاهى كشته نيز مى‌شوند؛ بنابراين، تنها گذاشتن فرزندان با كامپيوترى كه به اينترنت متصل است، فراخواندن فاجعه است. در توصيه‌هاى اسلامى، كنترل و مراقبت از فرزندان، يكى از مهم‌ترين وظايف والدين دانسته شده است. قرآن كريم در سوره تحريم آيه 6 مى‌فرمايد: «يا أَيّها الّذين آمنوا قوا أَنفسكم و أَهليكم ناراً»؛ با توجه به آنچه در فضاى اينترنت مى‌گذرد، اين آيه شامل حفظ و مراقبت از فرزندان در اين فضا نيز مى‌شود.
برخى والدين نگه داشتن فرزند در خانه را نوعى حفظ و مواظبت از او تلقى مى‌كنند و زمانى كه فرزندشان را تنها در اتاقش پشت كامپيوتر متصل به اينترنت مى‌بينند، احساس آسودگى خاطر مى‌نمايند، درحالی‌که او را در دنيايى از ناهنجارى‌ها با افراد ناشناس و سودجو رها كرده‌اند و در اين هنگام به وظيفه پدرانه و مادرانه خود در مواظبت از فرزندشان عمل نكرده‌اند؛ پيامبر اكرم (ص) فرموده است: «حقّ الولد على الوالد أن يحسّن اسمه و يحسّن موضعه و يحسّن أدبه؛ حق فرزند بر والدش آن است كه نام نيكو بر او بگذارد و محيط تربيتى او را نيكو گرداند و آداب نيكو را به او بياموزد» (پاينده، 1382، 447).
در روايات به سالم‌سازى و نيكو بودن محيط تربيتى نيز اشاره‌هاى فراوان شده است؛ بدون ترديد، محيط تربيتى علاوه بر محیط‌های واقعى، محيط مجازى را نيز در برمی‌گیرد؛ بايد توجه داشت كه امروزه فراوانى آسيب‌هاى اجتماعى از طريق فضاى مجازى گاهى بيشتر از محیط‌های واقعى است؛ درحالی‌که اگر فرد با اصول تربيت دينى پرورش يابد در مقابل حوادث ناگوار و امور پست دنيوى ايمن مى‌شود و چيزى يا كسى نمى‌تواند سلامت و امنيت روانى و فكرى وى را به خطر بياندازد.
اميرمؤمنان (ع) مى‌فرمايد: «نفس الكريمة لاتؤثر فيه النكبات». (آمدى، 1366، 2: 460) همچنين فرموده است: «الكريم من تجنب المحارم و تنزه عن العيوب؛ كريم از هر آلودگى مبرا و از همه پستى در امان است» (آمدى، 1366، 2:460).
بايد به فرزندان آموزش داد همان‌طور كه در دنياى واقعى همه افراد قابل اعتماد نيستند، دنیای مجازی نیز این‌گونه است؛ همان‌طور که در دنياى واقعى دزدى، تجسس در امور ديگران، خدشه‌دار كردن حيثيت ديگران، برملا نمودن اسرار و ...، نابهنجار است و در فرهنگ دينى از گناهان بزرگ شمرده مى‌شود، در دنياى مجازى نيز به همين صورت است و شايد به دليل سرعت انتقال اطلاعات و دسترسى همگانى، انجام اين گناهان در فضاى اينترنتى، قبح و پيامد منفى بيشترى داشته باشد. با نهادينه شدن اين فرهنگ بر اساس اصول اسلامى به‌یقین آمار اين اعمال و جرائم كاهش چشمگيرى مى‌يابد.
5. اتلاف وقت و از دست رفتن سرمايه عمر
پيشرفت و تكامل فردى و اجتماعى از نگاه اسلام و انديشمندان جهان، مرهون استفاده بهينه و لازم از فرصت‌هاست، درحالی‌که اتلاف وقت و از دست دادن سرمايه عمر در فضاهاى سرگرم‌كننده، جالب و گيراى اينترنتى، توسط كاربران به امرى عادى تبديل شده است. بسيارى از آنها با استفاده بیش‌ازحد و غرق شدن در فضاى اينترنت، از فعاليت‌هاى مهم و بسيار مؤثر زندگى باز مى‌مانند.
حضرت على (ع) مى‌فرمايد: «الْفرص تمرّ مرّ السّحاب؛ فرصت‌ها چون ابر در گذرند» (آمدى، 1366، 2/ 437)؛ فرق ندارد تباهى عمر در دنياى واقعى با بطالت و بيهودگى باشد يا در فضاى اينترنت و با جستجوى سايت‌ها، تصاوير و ....، سرگرمى‌هاى بى‌فايده و بيهوده فضاى مجازى وقت ارزشمند بزرگ‌سالان را كه مى‌تواند با فعاليت‌هاى فرهنگى، اقتصادى و تفريحى سالم اختصاص يابد را به هدر مى‌دهد و در كودكان فرصت رشد، پيشرفت و خلاقيت را در زندگى از آنها سلب مى‌كند. نيل پستمن، استاد دانشگاه نيويورك و جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل ارتباط‌جمعی در كتاب زوال دروان كودكى درباره اين پديده خطرناك چنين مى‌نويسد: زمانى كه كودك را از جهان كودكى دور مى‌سازيم و زمينه‌هاى رشد و پرورش را از او مى‌گيريم و او را به انواع بازى‌ها و فيلم‌هاى رايانه‌اى و اينترنتى سرگرم مى‌كنيم و روح لطيف و جسم با نشاط او را به دست امواج سهمگين رسانه‌اى مى‌سپاريم، براى هميشه راه رشد و بالندگى انسانى را بر او بسته‌ايم و آينده هدفمند، خلاق، پربار و تعهدآور او را بی‌چون‌وچرا از او و از جامعه انسانى گرفته‌ايم (پستمن، 1378، 12).
شايد در ابتدا استفاده مداوم از اينترنت و اختصاص بخشى از ساعت‌هاى شبانه‌روز به آن امرى عادى و بى‌خطر تلقى شود، اما در بسيارى از موارد اين امر منجر به اعتياد به اينترنت مى‌شود؛ نشانه‌هاى اعتياد به اينترنت عبارتند از:
- تغييرات شديد در سبك زندگى به‌منظور گذراندن زمان بيشتر در شبكه؛
- كاهش كلى فعاليت‌هاى بدنى؛
- بى‌توجهى به‌سلامت فردى و در نتيجه پرداختن به اشتغالات اينترنتى؛
- اجتناب از فعاليت‌هاى مهم زندگى؛
- كمبود خواب و يا تغيير الگوهاى خواب براى صرف زمان بيشترى در شبكه؛
- كاهش معاشرت و در نتيجه از دست دادن دوستان؛
- غفلت از خانواده؛
8 . بى‌توجهى به مسئوليت‌هاى شغلى و شخصى (سالارى فر، 1389، 538- 540).
پژوهشگران اعتياد به اينترنت را پديده‌اى مزمن، فراگير و عودكننده كه با صدمات جدى جسمانى، خانوادگى، شغلى، اجتماعى و روانى همراه است، مى‌دانند؛ مهم‌ترين پيامدهاى اعتياد به اينترنت با توجه به‌شدت آن عبارت‌اند از: اختلال افسردگى، گوشه‌گيرى و انزوا، اختلال خواب، خستگى بیش‌ازحد، استرس و فشار روانى، از دست دادن كار و فرصت‌هاى شغلى، اختلال در روابط بين فردى، اختلافات خانوادگى، مشكلات درسى، افكار پرخاشگرانه و ميل جنسى زودرس (سالارى فر، 1389، 540)؛ اين امور، تأثيرات منفى و مخربى بر سلامت فرد و جامعه بر جاى مى‌گذارد؛ در منابع دينى راه‌حل‌هايى براى پيشگيرى و درمان اين‌گونه اختلالات پيشنهاد شده است؛ به‌عنوان مثال براى پرهيز از اتلاف وقت و داشتن نشاط و شادابى در اسلام سرگرمى‌ها و تفريحات سالمى، مانند ورزش، روابط اجتماعى (صله‌رحم، شركت در عبادت‌هاى جمعى) و پرداختن به عبادات فردى كه در ايام مختلف سال توصيه شده، از سرگرمى‌هاى سالم در اسلام است.
جمع‌بندی
استفاده از اينترنت كه از جمله بزرگ‌ترين فناورى‌هاى دنياى معاصر است و تغييراتى كه در عرصه ارتباطات و اطلاع‌رسانى در عرصه جهانى وجود دارد، امرى اجتناب‌ناپذير است، اما اين امر بدين معنا نيست كه تمام محتوا و فرهنگ حاكم بر آن پذيرفته شود؛ در فضاى پيچيده و پر نوسان اينترنت، زمانى كه فرد آگاهانه يا ناخودآگاه مورد هجوم امواج فرهنگى و اطلاعاتى قرار مى‌گيرد، بهتر است قبل از آنكه خود را به دست امواج بسپارد، خود انتخاب‌گر باشد.
عدم آموزش‌هاى صحيح در استفاده از اينترنت، مى‌تواند خطرات و پيامدهاى منفى آن را افزايش دهد؛ چراکه فرد نه مى‌تواند خود را در استفاده از اين امكان محدود كند (زيرا منع، سركوب و سخت‌گيرى كاركرد خود را زود از دست مى‌دهد و فرد را حريص‌تر مى‌نمايد) و نه بدون آموزش صحيح از آسيب‌هايى كه اين فضا براى فرد دارد، مى‌تواند خود را مصون دارد.
بهترين راه‌كار جايگزينى، مصونيت همراه با هدايت و مديريت به‌جای محدوديت است؛ در اين روش بايد پذيرفت كه توسعه اينترنت در مراكز آموزشى، فرهنگى و اجتماعى، قدرتمندتر از آن است كه به كنترل افراد درآيد، بنابراين با آموزش‌ها و ايجاد مهارت‌هاى لازم در مواجهه با آن همراه با محدوديت‌هايى سنى و زمانى، مى‌توان نوعى قدرت تدافعى و كنترل درونى در فرد ايجاد كرد كه در منابع دينى از آن به تقوا تعبير مى‌شود؛ برای نمونه، در مقابله با سايت‌هاى غيراخلاقى و مستهجن، آموزش نوجوانان و جوانان و نهادينه ساختن عفاف و بردبارى جنسى تا فراهم آمدن زمان ازدواج از بسيارى از ناهنجارى‌هاى اينترنتى در اين زمينه پيشگيرى مى‌كند. قرآن كريم در آيه 33 سوره نور مى‌فرمايد: «الذين لا يجدون نكاحا حتّى يغْنيهم اللّه من فضله» و همچنين در سوره نور آيه 60 مى‌فرمايد: «و أَن يستعففن خيرٌ لهن».
از قدرت و امكانات اينترنت براى ايجاد و گسترش فرهنگ سالم‌سازى آن مى‌توان بهره برد؛ زيرا برخى مضرات و سوءاستفاده‌هاى اينترنتى، چيزى نيست كه منحصر به يك كشور يا فرهنگ خاص باشد و بسيارى از مردم از پاكى فضاى اينترنتى استقبال مى‌كنند و با وضعيت موجود نگران فرزندان خود در استفاده از اين فناورى گريزناپذير و عواقب منفى آن هستند.