معرفی کتاب حکمتنامه کودک
نویسنده کتاب حکمت
نامه کودک، محمدی ریشهری است؛ همکار و مترجم کتاب عباس پسندیده است. این کتاب
توسط انتشارات دار الحدیث قم منتشر شده است. برای آشنایی بیشتر با محتویات این
کتاب در پیشگفتار آن آمده است که:
«رَبَّنَا هَبْ لَنَا
مِنْ أَزْوَجِنَا وَذُرِّيَّـتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ
إِمَامًا»؛ فرزند شايسته، خواسته طبيعى و فطرى همه انسانهاست. همه آرزو دارند فرزندانى
سالم و صالح داشته باشند؛ فرزندانى كه روشنیبخش ديده و شادیبخش جان آنها باشند. حتّى
انسانهاى ناشايسته نيز دوست دارند فرزند آنها خوب و شايسته باشد. امّا همت پرورشیافتگان
در مكتب قرآن، از اين خواست طبيعى فراتر است. آنها مىخواهند نهتنها فرزندانشان خوب
و شايسته باشند؛ بلكه مىخواهند فرزندان آنها در كنار خانواده، پيشوا و سرمشقِ انسانهاى
شايسته بشوند. آنان، در مقام نيايش به خداى مهربان چنين مىگويند: «رَبَّنَا هَبْ لَنَا
مِنْ أَزْوَ جِنَا وَذُرِّيَّـتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ
إِمَامًا. پروردگارا! به ما از همسران و فرزندانمان، آن ده كه مایهروشنی چشمان ما
باشد و ما را پيشواىِ پرهيزگاران گردان». مسئله مهم اين است كه: چگونه مىتوان به اين
آرزوى بلند، دستیافت و زمينه اجابت اين دعا را در مورد فرزندان فراهم ساخت؟ پاسخ اين
است كه پرورش فرزند شايسته، بر سه ركن اساسى استوار است. اين اركان عبارتاند از:
1. خانواده شايسته 2. رعايت حقوق كودك 3. وظیفهشناسی كودك. حكمت نامه كودك، رهنمودهاى
قرآن و پيشوايان اسلام را درباره اين اركان، در سه بخش ارائه مىنمايد. بخش اوّل، شامل
چهارفصل است و در آن، مسئوليت جامعه اسلامى در ساماندهىِ خانوادههای شايسته، نقش وراثت
در خوش بختى فرزند، نقش تغذيه پدر و مادر در سلامت و سعادت فرزند و نقش چگونگى انعقاد
نطفه در آينده فرزند از زبان پيشوايان اسلام، بيان میشود. در بخش دوم، حقوق كودك از
نگاه اسلام، در شش فصل ارائه میگردد: فصل اوّل، درباره حقوق نوزاد است، اين حقوق عبارتاند
از: 1. بزرگداشت تولّد، 2. غسل ولادت، 3. اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش
چپ، 4. كام برداشتن با آب فرات و تربت سیدالشهدا، 5. انتخاب نام نيكو، 6. تراشيدن سر
و صدقه دادن هم وزن آن طلا يا نقره، 7. عقيقه كردن، 8. ختنه كردن. فصل دوم، درباره
حقوق كودك شيرخوار است. اين فصل، رهنمودهاى پيشوايان اسلام درباره تغذيه كودك از شير
مادر و يا دايه شايسته و ضرورت احترام به احساسات نوزاد را بيان مینماید. در فصل سوم،
تعليم و تربيت كودك، بهعنوان مهمترین حقوق كودك، موردبررسی قرار میگیرد و نكات مهمی
درباره اهمیت تعليم و تربيت كودك و مسئوليتى كه دولت اسلامى و خانوادهها در اين زمينه
دارند (از مهمترین چيزهايى كه هنگام تربيت كودك، ضروری است و تربيت جنسى او و از همه
مهمتر، روش تربيتى اسلام) ارائه میگردد. در فصل چهارم، اخلاق تربيت، مانند: مهربانى
با كودك، احترام به كودك، سلام كردن به كودك، عدالت رفتارى ميان فرزندان، وفا به وعده
داده شده به كودك و شاد كردن او، بهعنوان حقوق تربيتى كودك، مطرح میشود. در فصل پنجم،
توجّه مربّيان به نقش آرايش و ارضاى حقّ زيبايى طلبى كودك و همچنين نقش بازى در رشد
كودك، جلب میگردد. در فصل ششم، تأكيد بر دعا براى فرزندان و نهى از نفرين كردن آنها،
بيانگر نقش تربيتى دعا در كنار برنامهریزی و تلاش است. لذا از آن بهعنوان يكى از
حقوق كودك، ياد میشود. دعاى امام سجاد علیهالسلام براى فرزندانش كه در پايان اين
فصل آمده، رهنمود ارزندهای براى خانوادههای مسلمان است. بخش سوم، اختصاص به وظايف
كودك دارد. بر مربّى شايسته، لازم است علاوه بر انجام دادن وظايفى كه در بخش اوّل و
دوم اين مجموعه آمده، زمينه وظیفهشناسی كودك را نيز فراهم سازد. اين بخش، در چهار
فصل، رهنمودهايى را در زمينه وظايف شخصى كودك، وظايف او در برابر پدر، مادر، آموزگار،
بزرگتر از خود و دوستان، تقديم مىدارد گفتنى است كه مخاطبان حكمت نامه كودك، عبارتاند
از: خانوادهها، مربّيان امور تربيتى كودكان و پژوهشگران تعليم و تربيت كودك. بنابراين،
كودكان، مخاطب مستقيم اين مجموعه نيستند. نكته ديگر، اين كه تلاش كردهايم حكمت نامه
كودك، جامع متنِ مهمترين رهنمودهاى قرآن و احاديث اسلامى در زمينه آموزش و پرورش كودك
باشد.