از منظر آیات، چون انسان از اسرار غیب آگاهی ندارد و حکمت خیلی از حوادث را نمیداند، خیر و شرّ آنها را تشخیص نمیدهد؛ زیرا برخی چیزها را که به مصلحتش نیست، به شدّت میطلبد و چیزهایی را که به صلاح اوست، از خود دور میکند و دوست ندارد: عَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون؛[۱] «چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرّ شما در آن است، و خدا میداند، و شما نمیدانید.
سلامتی و بیماری از همین نوع است که معمولاً کسی دوست ندارد هرگز مریض شود؛ ولی از منظر امام سجاد(علیه السلام)بیماری فوایدی دارد که به برخی از آنها اشاره میکنیم:
1- تحفهای متفاوت
از دیدگاه امام زینالعابدین(علیه السلام)بیماریها و سایر مشکلات زندگی برای سبک شدن بار گناهان انسان تأثیر به سزایی دارد. اگر فردی با این دیدگاه به سختیهای زندگی نظر کند، علاوه بر اینکه نگرانیهایش تخفیف مییابد، برای آینده زندگی نیز امیدوار خواهد بود؛ چرا که پرونده سیاه گذشته، که هر روز هم قطورتر میشود، برای انسان آیندهای تاریک ترسیم میکند؛ امّا وقتی با این مژده در تنگنای سختیها و بیماریها مواجه میشود سبکبار، امیدوار و باانگیزهای مضاعف برای آیندهاش گام برمیدارد، به این جهت امام سجاد(علیه السلام)در این فراز میفرماید: «تَخْفِیفاً لِمَا ثَقُلَ بِهِ عَلَیَّ ظَهْرِی مِنَ الْخَطِیئَاتِ؛ [خدایا! این دردها را به من به عنوان] ارمغان و تحفهای عنایت کردهای تا از بار سنگین گناهان سبکبارم کنی»!
خدای متعال میفرماید: وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیر؛[۲] «و هرگونه مصیبتی به شما برسد، به سبب عملکرد خود شماست، و خدا از بسیاری در میگذرد».
2- نجات از آلودگیهای اخلاقی
آلودگیهای اخلاقی نوعاً روح را افسرده و کدر میکند و هر روز که بیشتر در این منجلاب فرو میرود، از خود ناامیدتر شده و از زیباییهای زندگی فاصله میگیرد. درد و رنجهای زندگی میتواند برای نجات از این آلودگیهای اخلاقی بهترین فرصت باشد، حتی تلنگری برای غفلتزدههاست. امام سجاد (علیه السلام) بیماری و مشکلات را موجب خلاصی از زندان گناهان و تطهیر انسان از آلودگیها معرفی نمودهاند.
3- بهانهای برای توبه
بیماری بهانه و فرصت خوبی برای توبه و بازگشت به سوی خداست و این بازگشت برای مریض توفیقی اجباری محسوب میشود که گاهی ممکن است انسان از همین راه به مراتب عالی دست یابد. شخص بیمار و گرفتار، احساس ضعف و عجز بیشتری میکند و در پی دست یافتن به قدرتی فوقالعاده است که او را در چنین حالی یاری کند و این زمینه ارتباط وی را با خدا برقرار کرده و او را به سوی معنویت میکشاند. در چنین فرصتی است که انسان نگاهی حقبینانه به گذشته آلوده خود و ناسپاسیهایش میاندازد. به این جهت از نزدیکترین حالات انسان به خدا، حال بیماری اوست.
خدای متعال میفرماید: وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَی الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأی به جانبه وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعاءٍ عَرِیض؛[۳] «و هرگاه به انسان (غافل و بیخبر) نعمت دهیم، روی میگرداند و به حال تکبّر از حق دور میشود؛ ولی هرگاه گرفتاری و ناراحتی به او رسد، تقاضای فراوان و مستمرّ (برای برطرف شدن آن) میکند و همواره دست به دعا دارد!»
4- کفاره گناهان
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بیماری را کفّارهای برای گناهان معرفی میکند و میفرماید: «مَنْ مَرِضَ سَبْعَهَ أَیَّامٍ مَرَضاً سَخِیناً کَفَّرَ اللَّهُ عَنْهُ ذُنُوبَ سَبْعِینَ سَنَهً؛[۴] هر کس هفت روز به شدت بیمار باشد، خدا گناهان هفتاد ساله او را میآمرزد».
حضرت زین العابدین (علیه السلام) فرموده است: «مَا اخْتَلَجَ عِرْقٌ وَ لَا صُدِعَ مُؤْمِنٌ قَطُّ إِلَّا بِذَنْبِهِ وَ مَا یَعْفُو اللَّهُ عَنْهُ أَکْثَرُ؛ هیچ مؤمنی دچار ضربان رگ و سردرد نمیشود؛ مگر به سبب گناهانش، و آنچه خدا از او میبخشد، بیشتر است».
هرگاه امام چهارم (علیه السلام) بیماری را میدید که خوب شده است، میفرمود: «سلامتی و پاکی از گناهان بر تو مبارک باد! اعمالت را از نو آغاز کن!» ۵
5- یادآوری نعمتهای گذشته
معمولاً انسانها دو نعمت را بیشتر فراموش میکنند؛ یکی نعمت سلامتی و دیگری امنیت. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «نِعْمَتَانِ مَجْهُولَتَانِ الأَمْنُ وَالْعَافِیَهُ؛[۶] قدر دو نعمت مجهول است؛ امنیت و سلامتی». انسان وقتی قدر نعمت سلامتی را میداند که بیمار شود.
اگر شخص بیمار در حال بیماری نعمتهای گذشته و سلامتیاش را یاد کند و به این جهت در عوض آه و ناله، سپاس نعمتهای پیشین را بهجا آورد، خدای متعال گناهان گذشتهاش را میآمرزد و او را به مقامات عالی و معنوی میرساند.
--------------------------------------------
پینوشتها:
1.بقره/۲۱۶
- شوری/ ۳۰
- فصّلت/ ۵۱
- طبّ النبی(صلی الله علیه و آله)، جعفر بن محمد مستغفری، مطبعه الأدب، نجف، اوّل، ۱۳۸۵ ق، ص31.
5. مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، حسین بن محمدتقی نوری، مؤسسه آل البیت (علیهم السلام)، قم، اوّل، ۱۴۰۸ ق، ج۲، ص۵۴.
- روضه الواعظین و بصیره المتعظین، محمّد بن احمد فتال نیشابوری، ط قدیم، قم، اوّل، ۱۳۷۵ ، ج۲، ص۴۷۲.
منبع: موعود