فرصت‌ها و چالش‌های استفاده از تلفن همراه در جامعه اسلامی

ستاره موسوی؛ دانشجوی دکتری برنامه درسی دانشگاه اصفهان،مدرس دانشگاه پیام نور Email:setarehmousavi@gmail.com

چکيده

 با فراگیر شدن استفاده از گوشی‌های تلفن همراه در سطح اقشار جامعه اسلامی، ضمن مزایای فراوان این فناوری جدید، می‌بایست به جنبه‌های منفی آن نیز توجه جدی داشت. استفاده از این فناوری به‌ویژه در جامعه‌های اسلامی بنا به تهدیدات تهاجم فرهنگی به فرهنگ‌سازی و بسترسازی دین‌محور نیازمند است و بهترین عرصه برای آموزش مناسب به قشر نوجوان و جوان در استفاده صحیح از این فناوری آموزش‌وپرورش و خانواده است. روش تحقیق حاضر توصیفی تحلیلی است. در این تحقیق آسیب‌ها و فرصت‌های این فناوری در حیطه آموزش بررسی شده و بر مبنای آموزه‌های اسلامی راهکارهایی را به‌منظور مقابله با چالش‌ها و تهدیدهای این فناوری ارائه‌شده است.

واژگان کلیدی: تلفن همراه، فرصت‌ها، چالش‌ها، تربیت اسلامی.

مقدمه

از جمله عرصه‌هایی که در چند سال اخير دستخوش هجوم فن‌آوری اطلاعات باهدف تحولات بنيادين شده است، عرصه آموزش و يادگيري است. آموزش به هرگونه فعاليت يا تدبير از پیش ‌طرح ريزي‌شده‌ای گفته می‌شود که هدف آن ايجاد يادگيري فراگير باشد؛ درحالی‌که يادگيري عبارت است از؛ ايجاد تغييرات نسبتاً پايدار در رفتار بالقوه يادگيرنده، مشروط بر آنکه اين تغيير در اثر تجربه رخ دهد (سيف، 1381، 52) پس يادگيري هدف است و آموزش يکي از وسايل يا روش‌های رسيدن به اين هدف است (قديريان و همکاران، 1385).

امروزه روش‌های سنتي و قديمي آموزش و يادگيري، با ظهور فن‌آوری‌ها و روش‌های نوين، کارايي خود را از دست می‌دهد. فراگيران براي همگام شدن با محيط مداوم در حال تغيير اطراف خود، بايد به دنبال شیوه‌ها و رویه‌های جديدي براي انتقال دانش و افزايش يادگيري باشد. تمدن موج سوم، جهت افزايش دانش افراد جامعه، به ابزاري قدرتمند نياز دارد که به‌موقع، کم‌هزینه، سريع و مطمئن باشد (فيضي و همکاران، 1386).

فنّاوری موبايل يکي از اين نمودهاي فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات است که مانند ساير فنّاوری‌های ارتباطي به حوزه آموزش راه‌یافته و به‌عنوان آموزش مبتني بر موبايل مطرح‌شده است. اين وسيله ارتباطي توانسته شيوه سنتي آموزش حضوري را تغيير داده و از آموزش تعريف تازه‌ای ارائه نمايد، همچنين از لحاظ زماني و مکاني زمينه يادگيري فراگيران را در منزل، محل کار، مسافرت هموار کرده و بسياري از محدودیت‌ها و ناکارآمدی‌ها را برطرف ساخته است.

پژوهشي در سال 2007 پيرامون آموزش مبتني بر موبايل توسط کومر و همکارانش در کشور هند انجام شد. نتايج مطالعه آنان حاکي از اين است که 2/69% افراد موبايل را به‌عنوان يک ابزار فوري در يادگيري خود مؤثر می‌دانند و 2/72% نيز يادگيري به کمک موبايل را يک فرصت جديد دانسته و 2/66% افراد يادگيري از طريق موبايل را داراي بازخورد سريعي می‌دانند. 4/73% پرسش‌شوندگان معتقد بودند که روش يادگيري به کمک موبايل انعطاف‌پذیری زماني و مکاني داشته و بيشتر فراگير محور است؛ بنابراين می‌توان گفت مسير يادگيري از طريق آموزش فاصله‌ای (راه دور) به فراگيري الکترونيکي و از يادگيري الکترونيکي به فراگيري متحرک در حال گسترش است (هارنتل و همکاران 2008)، در تحقيقي که چگونگي کاربرد و کمک موبايل را در يادگيري در مدارس متوسطه را بررسي کرده است، که نتايج مثبت و مطلوبي را نشان داد.

پژوهشي ديگر نشان دادکه 62% فراگيران به يادگيري از طريق موبايل علاقه‌مند بوده و اظهار نمودند که فنّاوری موبايل امکان ارتباط فراگيران را با همديگر جهت تبادل تجربيات فراهم می‌سازد. همین‌طور دانش‌آموزانی که يادگيري آنان از طريق موبايل انجام می‌شد در امتحان نسبت به ساير همکلاسان خود از شور و شوق بيشتري برخوردار بودند و نگراني و اضطراب امتحان را نداشتند (آتول، 2005).

نتايج پژوهشي ديگر حاکي از اين بود که آنچه يک کامپيوتر شخصي انجام می‌دهد؛ موبايل نيز توانايي انجام آن را دارد. تعامل و شور و شوق، ارتباطات، همياري و همکاري از مزیت‌های ديگر آموزش موبايلي بود که در اين تحقيق شناسايي شد (و اولاً، 2005). تحقيق ديگري نشان داد که ميزان پيشرفت دانش‌آموزان که از طريق موبايل آموزش‌دیده‌اند، نسبت به ساير دانش‌آموزان از رشد بيشتري برخوردار بوده است. در اين پژوهش 35 درصد دانش‌آموزان به شرکت در کلاس حضوري و 65% به آموزش از طريق فنّاوری موبايل تمايل داشتند (کومر، 2007).

یافته‌های يک مطالعه نيز نشان داد که يادگيري از طريق موبايل، سوادآموزي و مهارت عددي را توسعه می‌دهد (کاتو 2007)، در ژاپن در مورد آموزش از طريق فنّاوری موبايل تحقيق کرده است، او معتقد است که بسياري از مردم دنيا فکر می‌کنند که يادگيري از طريق موبايل يکي از برنامه‌های اميد به آينده است. هم‌اکنون در ژاپن يادگيري از طريق موبايل با يک جنبش قدرتمندانه در حال گسترش است و اغلب شرکت‌ها، مدارس، سازمان‌ها و افراد راه موفقیتشان را درگرو آموزش موبايلي می‌دانند. نياز به دانايي؛ بچه‌ها، جوانان و حتي بزرگ‌سالان را در قرن بيست و يکم به‌سوی يادگيري موبايلي سوق می‌دهد و ژاپن به سبب قابلیت‌های بسیار بالای سخت‌افزاری در راه‌اندازی آموزش موبايلي پيشتاز بوده و مدعي رهبري جهان در آموزش موبايلي است. يادگيري مبتني بر موبايل در سال 1998 توسط چک راه‌اندازی و افتتاح شد و 60 مدرسه را تحت پوشش آموزش موبايلي قرار دارد. در سال (2006) استراتژي مدیریت را مومو بنيان نهاد که فرضيه طراحي، برنامه‌ریزی و توسعه يادگيري و موبايلي را در ژاپن به عهده دارد مومو بنيان نهاد که فرضيه طراحي، برنامه‌ریزی و توسعه يادگيري موبايلي را در ژاپن به عهده دارد. مومو توان ارسال محتواي درسي را به‌وسیله معلم‌ها بر روي 98% تلفن همراه فراگيران ميسر ساخت. از طرفي، نتايج پژوهش آزمايشي (مک کوناتا و همکاران 2008) حاکي از ان است که آموزش از طريق تلفن همراه بر ميزان يادگيري دانشجويان اثر مثبت و معنادار داشته است. همچنين نتايج تحقيق تجربي وانگ (2009) نيز نشان داد که آموزش از طريق تلفن همراه، بيشتر از آموزش الکترونيکي، بر ميزان يادگيري دانشجويان تأثير داشته است.

روش پژوهش

روش پژوهش در قالب مطالعه موردي با استناد به منابع علمی و روایی است و تلاش شده با استفاده از این منابع، ضرورت پرداختن به چالش‌ها و فرصت‌های تلفن همراه در جامعه اسلامی پرداخته و درنهایت نیز بر مبنای اصول جامعه دینی راهکارهایی را پیشنهاد می‌دهد؛ علاوه بر این روش تحقیق حاضر تحلیلی و توصیفی بوده است. محقق با استناد به کتاب‌های معتبر و نیز پژوهش‌های انجام شده در این راستا، به اطلاعاتی دست‌یافته و تبیین‌ها و راهکارهایی ارائه نموده است.

آموزش سيار

بسياري از فعالیت‌های يادگيري می‌تواند تحت عنوان آموزش سيار، طبقه‌بندی شوند. منابع متعددي، مانند کتاب‌ها، نوارهاي کاست و موارد مشابه، موفق به فراهم کردن موقعيت و فرصت براي افراد شده‌اند تا بتوانند در فعالیت‌های يادگيري به هر صورت و طي سال‌ها مشارکت داشته باشند. در هرحال آموزش سيار قادر به پيشي‌گرفتن از تمام فعالیت‌هایی است که يادگيري در آنها به‌صورتي خارج از حالت کلاس رسمي دخيل است (فخرايي، 1386).

زیرساخت‌های مورد نياز آموزش از طريق تلفن همراه

هنگامي که صحبت از پذيرش فناوری‌های سيار در آموزش می‌شود، مدارس بايد اطمينان حاصل کنند که يادگيرندگان، آموزگاران و والدين تا جايي که ممکن است، در برنامه‌ریزی و برآوردن ملزومات اوليه آموزش سيار شرکت دارند. مدارس بايد ببينند آيا قادر به حمايت فني و آموزشي آموزگاران و يادگيرندگان فعال که از فناوری‌های سيار استفاده می‌کنند، هستند. ساير پیشنهاد‌ها، شامل راه‌کارها و قوانيني است که استفاده از فناوری‌های سيار و طراحي وسايل و تجهيزات را با در نظر گرفتن مصرف‌کننده نهايي، تحقق بخشد.

در محیط‌های آموزش سنتي، يادگيري پشت ميز و در جوامع پیشرفته‌تر، پشت رایانه‌های روميزي اتفاق می‌افتد. درحالی‌که در محيط آموزش سيار، يک زیرساخت مخابراتي وجود دارد که شامل نقاط دسترسي بی‌سیم براي برقراري ارتباط بين دو وسيله ارتباطي سيار است. وسيله ارتباطي سيار می‌تواند تلفن‌های همراه، يا هر وسيله دستي بی‌سیم باشد. وسايل ارتباطي سيار می‌توانند به‌عنوان پشتيبان دانشگاهی با عرضه محتواي دروس و دسترسي به اينترنت، به يادگيرندگان کمک کنند. اين وسايل علاوه بر ارتباط آموزگار با يادگيرنده، باعث ارتباط بين يادگيرندگان نيز می‌شود. بعضي مؤلفه‌های ضروري در ساختار آموزش سيار عبارت است از: حداقل يک آموزگار، يادگيرندگان، وسايل سيار آموزشي، راهنما و يک زيرساخت مخابراتي (پهلوزاده، 1386).

مهم‌ترین مزيت آموزش سيار، موجود بودن آن در تمام نقاط است. بدين معني است که محتواي آموزشي در هرجایی صرفه نظر از موقعيت آن به دست آيد. با افزايش همگرايي فراهم‌کنندگان شبکه‌های موبايل، خدمات آموزش سيار می‌تواند بيشترين کارايي را داشته باشد. به‌منظور برطرف کردن مشکلات دسترسي به اينترنت و شبکه‌های ثابت در هر نقطه‌ای و گران‌بودن زیرساخت‌های آن، تسهيلات به‌کار رفته براي ارتباطات سيار بايد يکپارچه شوند. مهم‌ترین جنبه سيار بودن، کيفيت خدمات ارائه شده بر اساس قابل‌اعتماد بودن و سرعت ارتباطات است که اين امر می‌تواند بر نوع داده‌های رسانه‌ای در آموزش سيار که ردوبدل می‌شود، تأثیرگذار باشد. همچنين ازآنجاکه موبایل‌ها داراي محدوديت در ساير صفحه نمايش و رزولوشن تصوير است، نيازمند به سیستم‌های عملياتي و قالب‌های نرم‌افزاری است که بتوان انواع داده‌ها را نمايش داد (پارسونز و همکاران، 2005).

چشم‌اندازهای تأثیر آموزش سيار بر فرايندهاي يادگيري و ياددهي

فنّاوری‌های سيار، آموزش را به فراتر از ديوارهاي کلاس درس می‌کشاند. مزايايي که براي يادگيرندگان، والدين و آموزگاران خواهد داشت، شامل قابليت حمل، مشارکت، تشويق و غيره است که در ادامه موردبحث قرار می‌گیرد.

1. قابليت حمل

مهم‌ترین چيز براي يادگيرندگان و آموزگاران، فرصت تجربه آموزش خارج از محدود کلاس درس است که استفاده از رایانه‌های دستي، اين امکان را به آنها می‌دهد. اين وسايل ارتباطي به دليل قابل‌حمل بودن، می‌توانند از کلاسي به کلاس ديگر يا هر جاي ديگري که شخص می‌رود، جابه‌جا شود و اطلاعات را در تعامل با شخص ديگر منتقل کند

2. مشارکت

وسايل ارتباطي دستي، به گروه‌های تحت آموزش اين امکان را می‌دهد که اطلاعات خود را به‌آسانی پخش، يکپارچه و به اشتراک گذارند و اين نتيجه مشارکت موفقیت‌آمیزی است که استفاده از اين وسايل به همراه دارد. بر اساس تحقيقات انجام شده، استفاده از فناوری‌های سيار، باعث دخيل بودن بيشتر والدين در آموزش فرزندانشان می‌شود و اين امر را مديون افزايش فعالیت‌های آموزشي در خانه هستند.

3. تشويق

آموزگاران گزارش می‌کنند که يادگيرندگاني که از فناوری‌های سيار بهره می‌برند، افزايش استقلال در يادگيري، افزايش خود رهبری در آموزش و پيشرو بودن را در يافتن راه حل مسائل نشان می‌دهند. بعد از اجرايي کردن فناوری‌های سيار در کلاس درس، شرکت يادگيرندگان افزایش‌یافته و آنها بيشتر در فعالیت‌های کلاسي ظاهر می‌شوند. در اختيار گذاشتن فناوری‌های سيار و دادن اين امکان به يادگيرندگان، چراغ شوق يادگيري آنها را روشن می‌کند، اگرچه اين موضوعي است که همواره مشاهده خواهد شد و مختص ابتداي شکل‌گیری اين مسئله نخواهد بود. افزايش مشارکت و اشتياق در يادگيرنده، می‌تواند به دليل نو بودن موضوع استفاده از وسيله ارتباطي دستي در کلاس درس باشد. اگرچه بعد از اینکه عطش جديد بودن يک وسيله فرونشانده شد، يادگيرندگان آن را به‌عنوان ابزار کار خواهند ديد (پهلو زاده، 1386).

آموزگاران، آموزش سيار را مناسب می‌دانند اگر:

1. اين روش بتواند فرايند يادگيري را سرعت و يا مفهوم عرضه شده را اعتبار ببخشد، بدون اينکه ملاحظات آموزشي را در بقيه موارد کاهش بدهد.
2. فراگيري اصولي با عرضه مباني در يک قالب‌بندی مشخص، دسترسي همساني را به آموزش فراهم می‌کند.
3. آموزش سيار پاسخ مناسبي است به تنوع و گوناگوني موجود در گروه‌های آموزش‌گیرنده، نيازهاي آموزشي، مدل‌ها و تأمین‌کننده فرايند آموزشي مناسب، مرتبط و قابل‌انعطافی است.

تولیدکننده‌ها، آموزش سيار را مناسب می‌دانند اگر:

1. منابع آموزشي سيار با تمام دستگاه‌های مختلف سيار قابل‌دستیابی باشد (سازگار با همه platform ها). بتواند از مزاياي همه دستگاه‌های سيار استفاده کند، بدون آنکه کارکرد و يا خصوصيات آنها را از سطح استاندارد آموزش سيار کاهش دهد.
2. منابع آموزش سيار که در حال حاضر فراگير هستند (به ساير معلمان و ديگر مؤسسات) بسته‌هایی هستند با توصيف گرهاي داده‌ای که مشخص می‌کنند آنها براي استفاده در تجهيزات سيار مناسب هستند (تروندسن، 2005).

در عصر اطلاعات دانش و مهارت انسان باید به‌طور پيوسته توسعه و ارتقا یابد تا بتواند او را با رشد روزافزون فناوری‌های جدید همسو و همراه سازد. آموزش از طريق موبايل به ما قدرت می‌دهد تا بيشتر بدانيم و سریع‌تر یاد بگيریم و این یادگيری را با صرف هزینه‌ای کمتر به دست آوریم. آموزش سيار محتوای آموزشی را در قالب‌های گوناگون ارائه کرده و موجب افزایش ميزان دسترسی فراگيران به دانش و یادگيری مادام‌العمر شده و کيفيت خدمات آموزشی را افزایش داده و نيز موجب تسریع برنامه‌های آموزشی می‌شود.

-انعطاف‌پذیری: دسترسی به قالب‌های متنوع مواد آموزشی و به‌طورکلی شرکت در فرایند یادگيری در آموزش سيار به‌صورت شبانه‌روزی و در کليه روزهای سال امکان‌پذیر است. این خاصيت انعطاف‌پذیری، دانشجویان و استادان را قادر می‌سازد تا از خانه، محل کار، دانشگاه، یا هر جای دیگری که می‌توانند به کامپيوتر و شبکه دسترسی داشته باشند، در زمان مناسب و به مدت دلخواه خود در برنامه‌های متنوع یادگيری شرکت کرده و قالب اطلاعاتی متناسب با سليقه، مهارت و نياز آموزشی خود را شخصاً انتخاب کنند (مديا، 2007).

-ایجاد انگيزه: مهم‌ترین اصل در ایجاد یک محيط آموزشی موفق توانایی ایجاد انگيزه در فراگيران است. به یقين تأکید بر ارائه ایستا و سنتی محتوا و مواد آموزشی نمی‌تواند پاسخگویی نيازها و توقعات دانشجویان عصر اطلاعات باشد؛ بنابراین لازم است که در نظام آموزشی نوین به روش‌های تازه‌ای برای ترغيب و ایجاد انگيزش در فراگيران اندیشيد و سلایق جدید آنها را کاملاً در نظر داشت. بدین ترتيب، به‌موازات روزآمدسازی و ارتقای محتوای اطلاعاتی باید به روش‌ها و قالب‌های جدید ارائه مواد آموزشی نيز توجه کرد، زیرا تنها از طریق ایجاد انگيزه است که می‌توان دانشجوی مشتاق به تجربه فناوری جدید را به یادگيری محتوای درسی موردنظر بیش‌ازپیش علاقه‌مند ساخت؛ بدیهی است که امکان دسترسی دائمی دانشجویان به منابع اطلاعاتی کتابخانه، متون و اسلایدهای آموزشی استادان، تصاویر متحرک، فیلم‌های ویدئویی و مانند آنها از طریق کامپيوتر و در زمان دلخواه خود آنان با دارا بودن جذابيت بيشتر نسبت به روش‌های سنتی آموزش، می‌تواند در ایجاد انگيزه و مشارکت فعال دانشجویان در فرایند یادگيری تأثیر مثبت داشته باشد (دسپو و همكاران، 2006).

-ایجاد استقلال: نظریه‌های آموزشی در محیط‌های آموزش سيار، فراگيرنده را مستقل از محيط یادگيری در نظر گرفته و بر تجارب یادگيری، ارتقای فکر، انگيزه و عملکرد فراگيران تأکید می‌کنند. آموزش سيار، دانشجویان را قادر می‌سازد تا در جوانب گوناگون فرایند آموزشی به‌طور مستقل عمل کنند. در آموزش سيار هر دانشجو می‌تواند بر اساس استعدادها و نياز شخصی خود مواد درسی را دریافت کرده و به تکرار و تمرین بپردازد. علاوه بر این او می‌تواند از بين قالب‌های گوناگونی نظير متن، اسلاید، فيلم قالب درسی دلخواه خود را انتخاب کند. در آموزش سيار نيازهای فردی دانشجویان شناخته‌شده و متناسب با آن پاسخ داده می‌شود. به‌این‌ترتیب دانشجو روند آموزش خود را کنترل می‌کند، محتوا، قالب، مکان و زمان آموزش خود را تعيين می‌کند و به‌طورکلی می‌تواند در فرایند یادگيری خودمحور باشد (مديا،2007).

-تعامل با محتوا: شیوه‌های جدید آموزش از طريق تلفن همراه، دانشجو را قادر می‌سازد تا بدون نياز به حضور مستقيم استاد با محتوای درسی ارتباط برقرار کرده و از متون، اسلایدها، فیلم‌ها و جداولی که به‌صورت الکترونيکی قابل‌دسترسی است به ميزان و ترتيب دلخواه خود استفاده کند. در چنين ساختاری استادان باید فعالیت‌های یادگيری را به‌گونه‌ای طراحی کنند که دانشجویان را قادر سازد، خود به درک مفاهيم و تکميل تکاليف خود بپردازند. درحالی‌که در شيوه سنتی آموزش، استاد است که ترتيب و نحوه دسترسی دانشجو به محتوا و قالب اطلاعاتی را تعيين و هدایت می‌کنند (بار کر و همكاران، 2007).

-تعامل با افراد: هرچند که توجه به خودمحوری و استقلال دانشجو یکی از مهم‌ترین رویکردها در آموزش سيار است. اما نباید این نکته را ازنظر دور داشت که برقراری ارتباطات و ایجاد تعامل بين افراد در هر سيستم آموزشی از شرایط اصلی موفقيت آن سيستم محسوب می‌شود؛ به‌این‌ترتیب در محیط‌های آموزش سيار نيز نباید از مزایای تأثیر متقابل افراد با یکدیگر اعم از دانشجو با دانشجو و یا استاد با دانشجو غفلت کرد. شرکت درگروهای مباحثه موضوعی و کاربرد سرويس پيام كوتاه جهت طرح مسائل، حل تکاليف، تکميل پروژه و به‌طورکلی برقراری ارتباطات غیره‌ام زمان با استادان و سایر دانشجویان و همچنين شرکت در ویدئو اجلاس‌های زنده و جلسات گفت‌وگوی آنلاین اینترنتی نظير چت، جهت برقراری ارتباطات همزمان از دیگر چشم‌اندازه‌ای به‌کارگیری آموزش سيار است. این تعامل جذاب و پویا می‌تواند فاصله نامطلوب بين استاد و دانشجو در نظام آموزش سنتی را به شکل چشمگيری کاهش داده و جریان اطلاعات را به ميزان زیادی تسریع می‌کند (دپو و همكاران، 2005).

-مدیریت فرایند یادگيری: رشد و گسترش ارتباطات انسانی و کنترل فرایند یادگيری از سوی استادان، مدیران و برنامه‌ریزان سيستم آموزشی از اصولی است که در آموزش سيار اهميت زیادی دارد؛ به‌عبارت‌دیگر درحالی‌که آموزش خودمحور دانشجو از مزایای مهم آموزش سيار محسوب می‌شود، تقویت همکاری‌های اجتماعی و به عبارتی تقویت اعتماد به عضو یک گروه بودن اصل مهم دیگری است که در آموزش سيار کاملاً موردتوجه قرارگرفته و از طریق هدایت دانشجویان به شرکت در فعالیت‌های جمعی، مباحثات گروهی، انتقال نظرات و دریافت باز خود، پاسخگویی به پرسش‌ها، کنترل منظم تکاليف، پيگيری چگونگی پيشرفت دانشجویان محقق می‌شود. در آموزش سيار استاد نه به‌عنوان محور که در نقش مدیر اهميت پيدا می‌کند. مدیری که اجزای فرایند یادگيری اعم از محتوای آموزشی مناسب، تکاليف و جلسات کار گروهی را به‌خوبی هماهنگ سازد. بدیهی است که نقش استاد در محیط‌های آموزش سيار با نقش او در محيط سنتی معلم مدار بسيار متفاوت است. در این محيط استاد نقش محوری ندارد، بلکه راهنمای دانشجویان برای هدایت آن‌ها در مسير صحيح آموزش محسوب می‌شود (قراباغي، 1386).

-هزینه، سودمندی: یکی از مواردی که در بررسی و ارزیابی سيستم های آموزشی مطرح است، جنبه‌های اقتصادی و هزینه سودمندی آن سيستم است. آموزش از طريق موبايل علاوه بر ارتقای کيفيت یادگيری، کوتاه‌کردن زمان یادگيری و افزایش مهارت‌های شخصی دانشجویان، موجب کاهش هزینه‌های آموزش سنتی نيز می‌شود. این امر از طریق صرفه‌جویی در هزینه‌های تشکيل جلسات و رده‌های درسی، برگزاری درس گروهی‌ها، هزینه سفر و اقامت استادان به‌منظور شرکت در رده‌های درسی در شهرهای دیگر، هزینه نگهداری و اداره کلاس، برگزاری امتحانات و هزینه تهيه کتاب و جزوه صورت می‌گیرد. در آموزش سيار می‌توان سيستم را به‌گونه‌ای طراحی کرد که دارای قابلیت‌های دیگری جهت انجام امور اداری دانشجویان، اعم از ثبت‌نام: انتخاب، حذف و تعویض واحدهای درسی، تشکيل، نگهداری، دسترسی به پرونده‌ها: و حتی پرداخت هزینه‌های مربوط باشد. به‌این‌ترتیب، دانشجویان و استادان با صرف هزینه‌ای کمتر بدون الزام به ترک محل اصلی زندگی یا کار خود می‌توانند در زمان و مکان دلخواه خود در فرایند یادگيری حضوری مؤثر داشته باشند (قرا باغی، 1386).

چالش‌های کاربست تلفن همراه

تلفن همراه مانند هر وسيله الكترونيكي ديگري كه امكانات مجازي در اختيار كاربران قرار می‌دهند، به ابزاري براي سوءاستفاده تبديل می‌شود و اين كاربردهاي نادرست در حوزه‌های متنوعي رخ می‌دهد و تلاش براي ايجاد ممانعت‌های قانوني، قضايي، اخلاقي يا اجتماعي در برابر آنها راه به‌جایی نمی‌برد. گويا فناوري و فرصت‌هایی كه براي سوءاستفاده پيش‌روي متخلفان قرار می‌دهد همواره يك گام از قوانين بازدارنده جلوتر است و مهم‌ترین تجربه جامعه ما در اين حوزه به سوءاستفاده از گوشی‌های تلفن همراه دوربین‌دار براي فاش كردن و اشاعه مسائلي مربوط می‌شود كه در عرف و اخلاق جمعي جزء حريم خصوصي است. دوربين كوچك تلفن‌های همراه هنگامی‌که با بی‌دقتی، شيطنت، خصومت يا تمايل به انجام تجربه‌ای تازه به كار گرفته می‌شود، به نشر مسائلي در محيط جامعه می‌انجامد كه با خدشه‌دار كردن روحيه و اخلاق عمومي به بحراني دامنه‌دار و برانگيختن هيجان يا همدردي آحاد افراد خاتمه می‌یابد.

تجربه‌های تلخي از اين نوع در حافظه جمعي ايرانيان بسيار است و هنوز هم می‌توان در صفحه حوادث روزنامه‌ها از آنها سراغ گرفت. مهمانی‌ها، جشن‌های عروسي، اماكن خصوصي و حريم شخصي افراد از خطر اين دوربین‌های كوچك و ساده در امان نيستند و كار به‌جایی رسيده است كه در برخي محافل پيش از انجام هر كاري به‌صورت محترمانه يا با لحني قاطع حاضران را از فیلم‌برداری يا گرفتن عكس با گوشی‌های تلفن همراه بر حذر می‌دارند.

آسيب ديگر اين است كه بسياري از افراد نمی‌دانند حافظه وسايل الكترونيكي از رايانه گرفته تا دوربين عكاسي، گوشي تلفن همراه و...، حتي پس از شكسته و تخريب شدن قابل بازيابي است و اين حافظه‌های كوچك و پرمحتوا پس از مصرف و به پايان رسيدن عمرشان در هر شرايطي جزء وسايل خصوصي محسوب می‌شوند و به همين سبب راه براي سوءاستفاده متخلفان و افراد كنجكاو باز است.

هك تلفن همراه شيوه ديگري از سوءاستفاده است كه در چند سال اخير در جامعه ما رواج يافته است، متأسفانه به سبب وجود برخي نابسامانی‌های قانوني در حوزه الكترونيك و ارتباطات مجازي نرم‌افزارهای هك نيز به فراواني در بازار و سراچه‌های اينترنتي يافت می‌شود و چنين وضعيتي هر كاربري را براي استفاده از آنها با هر قصد و انگيزهاي وسوسه می‌کند. هك تلفن همراه به شیوه‌های مختلفي صورت می‌گیرد. سوزاندن سيم‌كارت، تخريب گوشي، دسترسي به اطلاعات حافظه تلفن همراه، نشر ویروس‌های مجازي و...، بخشي از آنها هستند كه از طريق خطوط تماس، امكانات نوين مخابراتي يا بلوتوث انجام می‌شود. دزديدن؛ اعتبار ريالي از سیم‌کارت‌های اعتباري نيز روش جديدي است كه به‌سادگی صورت می‌گیرد: دريافت يك پيامك ناشناس حاوي متن، وسوسه براي ارسال همان پيامك به شمارهاي خاص براي افزايش اعتبار به‌صورت رايگان و آخر سر انتقال بخشي از اعتبار فرد گيرنده به فرستنده است.

1. پيامدهای جسمي

افزايش نوع خاصي از تومورهاي مغزي

بسياري از بررسی‌های اخير در زمينه تلفن همراه، متوجه تأثيرات احتمالي آن بر سلامت انسان بوده است. شواهد علمي بسيار كمي در مورد افزايش نوع خاصي از «تومورهاي مغزي» در استفاده درازمدت و مداوم از تلفن همراه وجود دارد. در بررسي كه اروپایی‌ها انجام داده‌اند به شواهدي مبني بر آسیب‌دیدگی DNA برخورد کرده‌اند. با توجه به اینکه در ارتباط و مكالمه با اين سيستم، پرتوهايي با فركانس امواج راديويي انتقال پيدا می‌کنند كه ساده‌ترین تأثير آنها توليد گرماست. تا جايي كه پژوهشگران با استفاده از دو دستگاه تلفن همراه و ارتباط آن دو با يكديگر موفق به پختن يك عدد تخم‌مرغ شدند؛ لذا، عده‌ای معتقدند كه استفاده از اين روش ارتباطي می‌تواند منجر به مشكلات شديدي، همچون ايجاد خستگي، كم شدن تمركز ذهني و ...، شود.

كاهش حافظه

نتايج تحقيقات در انگليس نشان می‌دهد، كه رشد استفاده از تلفن همراه و ديگر ابزارهاي قابل‌حمل كه می‌تواند حجم بالايي از اطلاعات را در خود ذخيره كنند، باعث تنبلي ذهن و کاهش قدرت حافظه كاربران می‌شود.

تأثیرات منفي بر كودكان

نتايج تحقيقات پژوهشگران نشان می‌دهد كه كودكان در برابر خطرات ناشي از استفاده از گوشي تلفن همراه آسیب‌پذیرتر هستند. پروفسور «كيل ميلد»، از دانشگاه «اوربرو» سوئد، اعلام كرد كه كودكان به دليل داشتن استخوان‌های ضعيف در ناحيه جمجمه و همچنين كامل نشدن سيستم عصبي، در برابر خطرات ناشي از استفاده از گوشي تلفن همراه، مانند ابتلا به سرطان مغز، آسیب‌پذیرتر هستند.

پیامدهای روان‌شناختی

اعتياد به تلفن همراه

بعضی‌اوقات وابستگي افراد، به تلفن همراهشان آن‌قدر زياد می‌شود، كه دوري از اين وسيله حتي براي چند ساعت، براي آنها مشكل و غیرقابل‌تحمل است. گاهي فرد در جمع دوستان، بارها و بارها تلفن همراهش را، كه زنگي نزده چك می‌کند و چنانچه تماس ناموفق يا پيامي را نيابد، احساس مهجوري و دورافتادگی می‌کند (مصباح‌فر،1390).

اختلالات رواني

«فرانسيسكا تورسيلاس» استاد رشته ارزیابی‌های شخصيتي، رواني و درمان در دانشگاه گرانادا، تعداد زيادي از نوجوانان 18 تا 25 ساله شهر گراناداي اسپانيا را ارزيابي كرده و رفتار آنان را در خصوص استفاده از تلفن همراه و خطرات آن مورد مطالعه قرار داده است. به گفته تورسيلاس اين اعتياد در نتيجه تغييرات اجتماعي به وجود آمده كه در طول دهه گذشته، پديدار گشته است؛ بر اساس اين گزارش، عمده‌ترین تفاوت موجود ميان اين نوع از اعتياد و اعتياد به الكل و يا مواد مخدر، اين است كه تلفن همراه ظاهراً هيچ تأثير مخربي بر روي ساختار فيزيكي اشخاص ندارد و تنها تأثيرات رواني آنها است كه بر جاي می‌ماند.

سلب آسايش

آيا در دسترس بودن دائمي و به‌صورت تمام‌وقت خوب است؟ به نظر نمی‌رسد كه اين وضعيت به‌صورت دائم و هميشگي مطلوب باشد؛ چراکه انسان براي استراحت و تجديد قواي جسمي و روحي، تمركز حواس و تفكر و انديشه، نياز به خلوتي دارد كه با كمال اطمينان بتواند دور از مزاحمت‌های ديگران، خويشتن خود را بيابد و حقيقت خود را زنده كند. گاهي حشرونشر زياد با جماعت باعث می‌شود كه انسان خود را در ميان شلوغي گم كند (ع‍ب‍اس‍ی،1342).

ايجاد اختلالات روحي و رواني براي كودكان

كودكان از روحيه لطيف و بسيار حساسي برخوردارند؛ تماشاي برخي کلیپ‌های تصويري، مانند سربریدن افراد و حيوانات، قتل و كشتار، تصادفات و غيره توسط ايشان، موجب بروز ناهنجاری‌های روحي و آسیب‌های رواني در آنان می‌شود. شب‌ادراری، ترس، لكنت زبان، بدآموزی، گرايش به خشونت، افت درسي، ناآرامی و حتي برخي بیماری‌های جسمي، می‌تواند از عواقب برخي از بی‌احتیاطی‌ها از طرف والدين و بزرگ‌ترها در اين زمينه باشد (علی‌نیا،1386).

3. پیامدهای اجتماعی

بروز رفتارهای نابه هنجار

چنانچه به خیابان‌ها و مجامع عمومي نگاه بيندازيد، انسان‌های زيادي را خواهيد ديد كه تلفن همراهي در دست گرفته و ساعت‌ها به آن مشغول‌اند. متأسفانه گاه اشتغال بیش‌ازاندازه و انس افراطي به تلفن همراه حالت‌های نابهنجاري در اجتماع ايجاد كرده كه درخور شأن اجتماع انساني و به‌ویژه اسلامي نيست. در اجتماع هر چيزي بايد به‌اندازه و در جاي خود باشد و چون از حد اعتدال خارج شود، مانند وصله‌ای ناشايست، صورت زشت و نازيبا به اجتماع خواهد داد.

مردم‌آزاری و تجاوز به حقوق ديگران

متأسفانه شاهد هستيم كه چگونه در بسياري از میهمانی‌ها و تجمعات بدون كسب اجازه از افراد به تصویربرداری مبادرت می‌نمایند.

افزايش تصادفات رانندگي

بارها شاهد بوده‌ایم كه رانندگان در حين رانندگي به استفاده از موبايل مبادرت می‌نمایند و طبيعي است كه انجام هم‌زمان دو كار امكان تمركز مغز بر يكي از آنها را از بين می‌برد و در اين ارتباط، تمركز بر رانندگي از ميان مي رود و به‌این‌ترتیب استفاده از موبايل سالانه باعث وقوع تصادفات و تخلفات بی‌شمار شود و چه‌بسا در برخي از موارد موجب تلفات مالي و جاني جبران‌ناپذیر شود.

4. پیامدهای اخلاقی و ارزشی

تجمل‌گرایی و تفاخر

خط و گوشي تلفن همراه نيز از اين مقوله مستثنا نبوده است؛ چه‌بسا انسان‌های کوچک‌دل و کم‌ظرفیتی كه با رندي شماره تماس و يا خريد گوشي فلان مدل با فلان قيمت و فلان امكانات، به جبران ضعف‌های شخصيتي خود پرداخته و به‌خاطر اينكه كيفيت دوربين گوشي ايشان چند مگاپيكسل بالاتر از گوشي ديگران است، خود را برتر از بقيه می‌پندارند! چه توهّم تمسخرآمیزی!

اتلاف وقت و از بين بردن سرمايه جواني

يك حساب سرانگشتی از ميزان اتلاف وقت توسط هر فرد به‌پای تلفن همراه و ضرب آن در تعداد نفراتي كه مبتلابه اين خوره‌ی عمر هستند، ما را متوجه يك فاجعه بزرگ انساني خواهد كرد. به‌طورقطع تلفن همراه در تضييع و نابودي لحظات ناب زندگي و دود كردن عمر گران‌بها و بر باد دادن بهار جواني، گوي سبقت را از ابزاري چون تلويزيون هم خواهد ربود.

تسهيل و گسترش روابط نامشروع در ميان دختران و پسران

به نظر می‌رسد امروزه تلفن همراه، به‌وسیله‌ ارتباط آزادي تبدیل‌شده است كه دختران و پسران را قادر می‌سازد به دور از چشم خانواده‌ها، به آسان‌ترین شيوه به ايجاد و برقراري ارتباط با يكديگر بپردازند.

گرچه در بعضي مواقع خاموش بودن گوشي، برقرار نشدن ارتباط و هرگونه اختلال ديگري می‌تواند به سوءتفاهم منجر شود، اما با حضور اين وسیله‌ ارتباطي، تبادل احساسات و عواطف بين دو دوست از جنس مخالف، هميشه و در همه‌جا امکان‌پذیر گشته است. مضاف بر اينكه بسياري ازآنچه رودررو به‌صورت گفتاري تبادلش مشكل و نيازمند زمان است، از طريق سيستم پيام كوتاه به‌راحتی ردوبدل می‌شود؛ و به عبارتي اين سيستم جاده صاف كني است براي ايجاد هر چه سریع‌تر روابط عاطفي و احساسي و از بين رفتن هر چه بيشتر پرده‌های حيا و عفت، ميان دختران و پسران اين مرزوبوم.

با گسترش روابط منفي و برقراري ارتباط‌ها خارج از مرز اخلاق و ديانت ميان اين قشر، بايد منتظر بروز ناهنجاری‌ها و به هم خوردن امنيت اجتماعي باشيم، اما امروز، وجود پیامک‌ها حاوي مطالب و سروده‌های عاشقانه، جک‌هایی كه مربوط به مسائل زناشويي و جنسي است و تبادل آنها ميان دختران و پسران نامحرم فاميل و غير فاميل (گرچه ابتدائاً جنبه شوخي و مزاح دارد)، وجود عکس‌ها و کلیپ‌های تصويري مسئله‌دار درگوشی‌ها و تماشاي آنها هر از چند گاه از مسائلي است كه زمينه را براي ارتباطات غیرشرعی فراهم می‌کند (ذریه، دهقان‌پورفراشاه، 1389).

اشاعه فحشا و فساد

متأسفانه مجهز بودن گوشی‌های تلفن همراه به امكاناتي نظير بلوتوث، مادون‌قرمز، ضبط و پخش صدا، عكس و فيلم، امكان ارسال انواع پیام‌های متني و تصويري، امكان اتصال به شبکه‌ جهاني اينترنت و غيره و نيز محسناتي نظير کم‌حجم بودن، قيمت مناسب و آسان بودن استفاده از آن براي عموم، آن را به كاراترين، سریع‌ترین و مؤثرترین ابزار انتشار فساد و فحشا تبديل كرده است. به‌طوری‌که انتشار يك كليپ تصويري مستهجن در سراسر كشور تنها در كمتر از 24 ساعت ممكن خواهد بود. بعضي از مواقع به‌طور گسترده در اماكن عمومي، شاهد بلوتوث بازاني هستيم كه به‌طور حرفه‌ای، به انجام اين كار مشغول‌اند و در روز هزاران فايل را توسط گوشی‌های خود ردّ و بدل می‌کنند.

به‌طورکلی می‌توان گفت، سایر آسیب‌های جانبی بلوتوث و تلفن همراه عبارت‌اند از:

1. ایجاد بلوغ زودرس در نوجوانان و اثرات منفی بر رشد طبیعی جسم و روان؛
2. گوشه‌گیری و انزوا و بروز افسردگی در نوجوانان و جوانان؛
3. بروز رفتارهای عصبی و غیرم تعادل؛
4. تپش قلب و بی‌اشتهایی و یا کم‌اشتهایی و رنجور شدن جسم؛
5. بی‌میلی به امر تحصیل و فعالیت‌های ورزشی؛
6. عدم تمایل و یا کم رغبتی به انجام واجبات و حضور در مجامع علمی و مذهبی؛
7. مشغول شدن و استفاده زیاد از تلفن همراه برای بازی و یا دیدن کلیپ و موسیقی (اعتیاد
8. به تلفن همراه؛
9. بی‌خوابی و کاهش مطالعات درسی و غیردرسی و بروز افت تحصیلی؛
10. افراد در نوع انتخاب لباس و آرایش ظاهری به سبک‌های نامأنوس و ناهنجار؛
11. گرایش به سیگار، مواد مخدر و کاهش انگیزه برای کار و تلاش و تشکیل خانواده در جوانان؛

راهكارها و روش‌های پيشگيري مبتنی بر آموزه‌های تربیت اسلامی

• راهنمایی فرزندان برای انتخاب دوستان سالم و صالح توسط پدر و مادر بر طبق اصول اسلامی؛
• انجام راهنمایی و مراقبت از فرزندان در استفاده صحیح از بلوتوث و تلفن همراه؛ حتی المقدور برای دور ماندن فرزندان از برخی از معضلات فرهنگی و اخلاقی از تلفن همراه ساده و بدون بلوتوث و دوربین استفاده شود.
• تشویق و ترغیب نوجوانان و جوانان برای پر کردن اوقات فراغت با فعالیت‌های مذهبی، ورزش یا مهارت‌آموزی و استفاده از کلاس‌های کامپیوتر، دوره‌های فنی، زبان و...؛
• کمک در انتخاب حداقل یک نشریه و مجله فرهنگی-مذهبی تخصصی و فنی در حوزه موردعلاقه ایشان؛
• آشنا نمودن هرچه بیشتر فرزندان با احکام و آداب دینی و اهتمام در انجام فرایض بالاخص نماز؛
• همراهی با فرزندانمان برای حضور در مساجد و هیئت‌های مذهبی و نمازهای جمعه و جماعت؛
• استفاده بهینه از برنامه‌های متنوع آموزشی علمی و سرگرمی صداوسیما؛
• برنامه‌ریزی جهت پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و استفاده از پارک‌ها و برنامه‌های فرهنگسراها؛
• آماده‌سازی و فراهم نمودن زمینه‌های لازم برای کار، اشتغال و کمک در تشکیل خانواده و مقدمات امر مقدس ازدواج برای جوانان؛
• همکلاسی‌های ناباب فرزندانمان را در محل تحصیل به اولیای مدارس معرفی کرده و فرزندانمان را نیز از آنها دور کنیم؛
• عوامل توزیع فیلم و بلوتوث‌های غیراخلاقی و غیرانسانی را به عوامل انتظامی گزارش دهیم؛
• در خانواده پدر و مادر، در رعایت شئون اخلاقی و انجام واجبات و ترک محرمات پیش‌قدم باشند؛
• در صورت بروز مشکلات روحی و روانی از مشاوران و پزشکان کمک بگیریم؛
• با فرزندان خود صمیمی باشیم و آنها را در رشد و تعالی و پیشرفت کمک نمائیم؛
• هرچند وقت یک‌بار با حضور فرزندانمان از آنها بخواهیم که محتوای تلفن همراه، فایل‌های رایانه‌ای، سی‌دی های فیلم و بازی را برای ما نشان داده و توضیح دهند.

منابع

1. پهلوزاده، عبدالحميد آموزش سيار در ايران، فصلنامه تريبت اسلامي،12(3)14.19، 1386.
2. سيف، علی‌اکبر روان‌شناسي پرورشي، انتشارات آگاه، 1383.
3. فخرايي، حسين آموزش سيار، مجله علمي دانشكده پرستاري و مامائي همدان، 13(2)19-15، 1386.
4. فيضي، كامران و همكاران يادگيري الكترونيك در ايران، مجموعه مقالات كنفرانس بين اللملي مديريت، دانشگاه صنعتي شريف، 1385.
5. قراباغي، علی‌رضا آموزش نوين در مدارس، فصلنامه تربيت اسلامي،12(2)15-18، 1386.
6. قديريان، عباسعلي و همكاران مکانیسم‌های نوين يادگيري و تأثیر آن در ايجاد و توسعه مزیت‌های رقابت پايدار شرکت‌ها. انتشارات پژوهشگاه صنعت نفت، 1385.
7. كريمي، محبوبه، توكل، خسرو علوي، موسي بررسي مقایسه‌ای دو روش آموزش بر اساس سخنراني و بحث گروهي. مجله علمي دانشكده پرستاري و مامائي همدان،13(2)19-15، 1384.
8. برتراند راسل، جهانی که من می‌شناسم، ترجمه روح‌الله عباسی، تهران؛ امیرکبیر، 1394.
9. حسن ذریه، حسن، هاشم دهقان‌پورفراشاه، هاشم؛ خانواده و فناوری آسیب‌شناسی موبایل روابط دختر و پسرمشهد: رخنه در اسرار، 1389.
10. علی نیا. تورج، بلوتوث و نا‌امنی‌های، هران، 1386.
11. مصباح، علیرضا آداب استفاده از تلفن همراه و رایانه. یزد: تیک، 1389.

12.ATTEWELL,J. From research and development to mobile learning:tools for educathon and training providers and their learner, 2005.

13.Kumar,B. f The interatinal review of research in open distance learning, India, open university, 2007.

Hartnell-young, E. and heym, N; How mobile phone help learning in secondary schools. Learning sciences research institute university of Nottingham, 2009.

15.kato, K; Mobile learning in japan. Retrieved from http//www.elearninggurld.com, 2007.

16.McConatha, D,matt,P Michael, j. L; Mobile learning in the classroom:the Turkish online journal of educational technology.7(3),2, 2008.

17.Barker,A,krull,G,mallinson,B, aproposed theoretical model for m-learning adoption in developing countries, 2007.

18.despo,K,etrokleous,n technological and pedagogical aspect to be considered in Cyprus tertiary education, 2005.

19.Madia,M.S; Tshwane university of technology, faculty of humanities,department of public management, south Africa, 2007.

20.parsons,D, hokyoung; r,afeamework for assessing the quality of mobile learning,massey university, Auckland, newzeland, 2005.