قال الصّادق - علیه السّلام -:
العبودیّة جوهرة کنهها الرّبوبیّة، فما فقد من العبودیّة وجد فی الرّبوبیّة، وما خفی عن الرّبوبیّة اصیب فی العبودیّة.
قال اللَّه تعالی: سنریهم آیاتنا فی الافاق وفی انفسهم حتّی یتبیّن لهم انّه الحقّ او لم یکف بربّک انّه علی کلّ شی ء شهید.(89) ای موجود فی غیبتک وفی حضرتک. وتفسیر العبودیّة بذل الکلّ، وسبب ذلک منع النّفس عمّا تهوی، وحملها علی ما تکره، ومفتاح ذلک ترک الرّاحة وحبّ العزلة، وطریقه الافتقار الی اللَّه تعالی. قال النّبیّ - صلّی اللَّه علیه وآله -: اعبد اللَّه کانّک تراه، فان لم تکن تراه فانّه یراک. وحروف العبد ثلاثة: ع و ب و د.
- فالعین علمه باللَّه؛
- والباء بونه عمّن سواه؛
- والدّال دنوّه من اللَّه تعالی بلا کیف ولاحجاب.
قال الصّادق - علیه السّلام - أیض!: اصول المعاملات تقع علی اربعة اوجه:
معاملة اللَّه، ومعاملة النّفس، ومعاملة الخلق، ومعاملة الدّنیا، وکلّ وجه منها منقسم علی سبعة ارکان.
امّا اصول معاملة اللَّه تعالی فسبعة اشیاء:
اداء حقّه، وحفظ حدّه، وشکر عطائه، والرّضا بقضائه، والصّبر علی بلائه، وتعظیم حرمته، والشّوق الیه.
واصول معاملة النّفس سبعة:
الخوف، والجهد، وحمل الاذی، والرّیاضة، وطلب الصّدق والاخلاص، واخراجها من محبوبها، وربطها فی الفقه.
واصول معاملة الخلق سبعة:
الحلم، والعفو، والتّواضع، والسّخاء، والشّفقة، والنّصح، والعدل والانصاف.
واصول معاملة الدّنیا سبعة:
الرّضا بالدّون، والایثار بالموجود، وترک طلب المفقود، وبغض الکثرة، واختیار الزّهد، ومعرفة آفاتها، ورفض شهواتها مع رفض الرّیاسة.
فاذا حصلت هذه الخصال بحقّها فی نفس، فهو من خاصّة اللَّه وعباده المقرّبین واولیائه حقّاً.
امام صادق (ع) فرمود:ربوبیّت، کُنِه عبودیّت است، پس آنچه که در عبودیّت یافت نشود، در ربوبیّت یافت شود و آنچه را که از ربوبیّت نشناسی، در عبودیّت به دست آید. خداوند تعالی می‌فرماید: به زودی نشانه‌هامان در آفاق وانفسشان را بدانان بنمایانیم تا بر آنان آشکار شود که او حق است، و آیا خدایت را کفایت نکند که بر هر چیزی گواه است؛ یعنی او در همه جا حاضر است و چیزی از او پنهان نماند. و تفسیر عبودیت، گذشتن از چیزهایی است که موجب می شود که نفس از خواست و هوایش منع شود و بر آنچه که خوش ندارد، مجبور شود. و کلید آن، ترک آسایش و میل به گوشه‌گیری و عزلت است؛ و راهی برای اظهار نیاز به درگاه خدای متعال است. رسول خدا (ص) فرموده است: خداوند را به‌گونه‌ای بندگی کن که گویی او را می‌بینی و اگر او را نمی‌بینی، او تو را می‌بیند. کلمه عبد از سه حرف فراهم آمده که هر یک را مفهومی است: ع وب ود.
- عین علم (شناخت) او نسبت به خدا؛
- باء بون (دوری) او از غیر خدا؛
- دال دنّو (نزدیک شدن) او به خداوند، بدون هیچ مانعی.
همچنین امام صادق (ع) فرمود:
معاملات را اصولی است چهارگانه:
- معامله با خدا؛
- معامله با نفس؛
- معامله با خلق؛
- معامله با دنیا؛
اما اصول معامله با خدای تعالی، هفت چیز است:
- ادای حقّ خدا؛
- رعایت حدود او؛
- شکر بر عطای او؛
- رضا به قضای او؛
- صبر بر بلای او؛
- بزرگ داشتن حرمت او؛
- شتافتن به دیدار او.
و اصول معامله با نفس هفت است:
- ترس از فریب نفس؛
- کوشش در راه جهاد با نفس؛
- تحمل آزاری که از مردم به انسان رسد؛
- ریاضت (در راه بندگی)؛
- صداقت واخلاص در کارها ودوری از کژی؛
- دور ساختن نفس از آنچه دوست دارد؛
- در تحصیل دانش، آن را به تحمل سختی واداشتن.
و اصول معامله با خلق، بر هفت است:
- بردباری در ناملایمات؛
- گذشت؛
- فروتنی؛
- بخشش؛
- خیرخواهی؛
- عدالت وانصاف.
واصول معامله با دنیا هفت چیز است:
- رضامندی به اندک؛
- ایثار به آنچه موجود است؛
- نخواستن آنچه در دسترس نباشد؛
- بیزاری از افزون طلبی؛
- زهدطلبی؛
- شناخت آفات دنیا؛
- ترک شهوات و ریاست.
پس، چون این صفات در کسی جمع شود، محققاً صاحبش از خاصّان خدا وبندگان مقرّب واولیای راستین وی شود.