قال الصادق (علیه السلام): نَجوَی العارفین تَدور علی ثلاثة اصول: الخوف و الرجاء و الحُبّ. فالخوف فرع العلم و الرجاء فرع الیقین و الحب فرع المعرفة. فدلیلُ الخوفِ الهربُ و دلیلُ الرجاءِ الطّلبُ و دلیل الحبِ ایثارُ المحبوب علی ما سِواه. فاذا تَحقّقَ العلمُ فی الصّدر خافَ و اذا صحّ الخوفُ هَرَبَ و اذا هرب نجا و اذا اَشرقَ نورُ الیقین فی القلب شاهَدَ الفضلَ و اذا تَمکّنَ منه رجا و اذا وَجدَ حلاوةَ الرّجاءِ طَلبَ و اذا وَفّقَ للطّلب وَجدَ؛ و اذا تَجلّی ضیاءُ المعرفة فی الفؤاد هاج ریح المحبّة و اذا هاج ریح المحبّة استأنس فی ظلال المحبوب و آثر المحبوب علی ما سواه و باشَرَ اَوامرَه و اجتنبَ نواهِیهَ [و اختارهما علی کلّ شیءٍ غیرهما]؛ و اذا استقام علی بساط الانس بالمحبوب مع اَداءِ اوامره و اجتِنابِ نواهیه وَصَل الی روح المناجاة [و القرب]؛ و مثال هذه الاصول الثّلاثة: کالحرم و المسجد و الکعبة: فَمَن دَخَلَ الحرم اَمِنَ مِنَ الخلق و مَن دَخَلَ المسجدَ اَمِنَت جوارحَه اَن یَستَعمِلَها فی المعصیة و من دخل الکعبة اَمِن قلبه مِن اَن یَشغَلَه بِغیر ذکرِ الله تعالی. فانظر ایّها المؤمن! فان کانت حالتُک حالةً ترضاها لحلول الموت فاشکر اللهَ تعالی علی توفیقه و عِصمتِه و اِن تَکُن الاُخری فَانتَقِل عنها بصحّة العزیمة و اندِم علی ما قد سَلَف من عمرک فی الغفلة و استَعِن بالله تعالی علی تطهیر الظاهر من الذنوب و تنظیف الباطن من العیوب و اقطَعْ رباطَ الغفلة عن قلبک واطفِ نارَ الشهوة من نفسک.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: نجوای عارفان همواره بر سه اصل استوار است:
- بیم؛
- امید؛
- حبّ.
بیم شاخه علم است و امید شاخه یقین است و حب شاخه معرفت و عرفان. نشان بیم، گریختن و نشان امید، طلب است و نشان حب، آن است که در ایثار آنچه را دوست دارد، از آن دریغ نورزد؛ پس چون علم در سینه مؤمن تحقق یابد، ترس پدید آید و چون خوف، درست آید، گریز از غیر خدا پیش آید و چون کسی بگریزد، نجات یابد و چون نور یقین بر قلب، تابیدن گیرد، فضل الهی را مشاهده می‌کند و چون یقین در او به‌وجود آید، امید پدید آید و چون شیرینی امید بچشد، خواهانِ آن شود. چون به طلب برخیزد، گم‌شده خویش را بیابد و چون نور معرفت تجلّی یابد، نسیم محبّت و عشق در قلب وزیدن گیرد و چون نسیم محبّت وزیدن گرفت و انسان در سایه محبوب انس یابد و او را بر ماسوایش ترجیح دهد و به اوامرش مبادرت و از نواهی‌اش اجتناب ورزد و [آن دو را بر هرچیزی مقدّم بدارد]. هرگاه با رعایت اوامر و نواهیِ محبوب بر خوان انس او نشیند، به روح مناجات [و قربش] واصل خواهد گشت. این اصول سه‌گانه، مانند حرم و مسجد و کعبه است: اگر کسی داخل حرم شود، از خلق ایمنی یابد و چون داخلِ مسجد شود اندامش را از آلودگی به گناه حفظ می‌کند و اگر داخل کعبه شود، قلبش از اشتغال به چیزی جز ذکر خدای تعالی در امان می‌ماند. پس ای مؤمن! چنانچه در حالی هستی که اگر در آن حالت بمیری، با رضایت‌خاطر خواهی مُرد، بر توفیق و حفظ الهی شاکر باش؛ و اگر چنین نیستی، خویش را به حالتی نیک و درست انتقال ده و بر عمری که در غفلت گذرانده‌ای پشیمان شو و در تطهیر ظاهرت از گناهان و پالایش باطنت از عیوب و کاستی‌ها، از خدای تعالی مدد بجوی و قلبت را از دام غفلت برهان و آتش شهوت را در خرمن نفست خاموش نما.
برگرفته از مصباح الشریعه