نویسنده کتاب بررسی تطبیقی شیوههای جمعآوری کتابهای حدیثی، نسرین کرد نژاد است. این کتاب توسط انتشارات پژوهشکده باقرالعلوم(ع) منتشر شده است.
در مقدمه این کتاب آمده که: گردآوری، نگارش و تدوین حدیث، با هدف حفظ و نگاه داشت آن از زمان رسول خدا در میان مسلمانان معمول بوده است و پیامبر و همواره مسلمانان را به این امر تشویق میفرمودهاند. علمای بزرگوار نیز در دورههای گوناگون با پیروی از رسول خدا و ائمه اطهار عالی به جمعآوری و تدوین احادیث پرداختهاند که حاصل تلاش آنان، تأليف هزاران کتاب حدیثی است که در کنار قرآن مجید، مرجع شناخت دین و مصدر تشريع احکام قرارگرفتهاند.
با دقت در کتابهای حدیثی بهراحتی میتوان دریافت که محدثان با توجه به اهداف و سلیقههای متفاوت، شیوههای گوناگونی در تنظیم و تدوین کتابهای حدیثی به کار گرفتهاند؛ توجه به سند احادیث، طرق تحمل و املای احادیث، محتوا و موضوع آنها، در انتخاب شیوههای تدوین از سوی محدثان مؤثر بوده است. در این نوشتار، این شیوهها استخراجشده و در دو گروه کلی بر اساس معیار محتوایی موضوعی) و شکلی (سبک نگارش) دستهبندی و بررسی شده است.
کتاب بررسی تطبیقی شیوههای جمعآوری کتابهای حدیثی با هدف بررسی تفصیلی و جامعی از شیوههای جمعآوری کتابهای حدیثی بر اساس سبک نگارش و نیز بر اساس موضوع و محتوا تألیف شده است. این اثر تلاشی است برای معرفی پیشینه گهربار تاریخ حدیث اسلامی و مجاهدتهای گرانقدر و خالصانهای که محدثان و محققان مسلمان و شیعه از صدر اسلام تاکنون از خود نشان دادهاند، مهمترین ویژگی این مجموعه نگرش تاریخی و تطبیقی به آثار حدیثی نویسندگان شیعه و سنی به سبکها و شیوههای تدوین و گردآوری کتابهای حدیثی است.
بخش اول، ناظر به مجموعههای حدیثی و یا تکنگاریهایی است که بیشتر بر اساس اساتید روایات و مصطلحات رایج در دانش درایة الحدیث تألیف شده است و بخش دوم اثر نیز عمدتاً ناظر به دستهبندیهای موضوعی و محتوایی احادیث است که متناسب با مقتضیات و اوضاعواحوال مختلف فرهنگی، اخلاقی، اعتقادی، اجتماعی و نیازهای علمی هر دورهای از ادوار تاریخ حدیث فریقن پدید آمده است.
فصل مقدماتی این کتاب با نام حدیث و تاریخچه آن شامل «اهمیت حدیث و تدوین آن» و «نگاهی به تاریخچه تدوین حدیث» میشود.
فصل نخست با عنوان شیوههای تدوین کتابهای حدیث بر اساس سبک نگارش به «اصل»، «جزء نویسی»، «مصنفات»، «ناسخ و منسوخ»، «مسانید»، «نوادر»، «اربعین نویسی»، «عوالی»، «علل»، «مختلف الحدیث و مشکل الحدیث»، «غرائب»، «جوامع حدیثی»، «صحاح»، «مراسیل»، «مستخرجات»، «مصحف و محرف»، «امالی»، «معاجم»، «مسلسلات»، «اطراف نویسی»، «مستدرکات»، «موضوعات»، «کتب تخریج»، «مدرج»، «مشهورات»، «زواید» و «احادیث قدسی» پرداخته است.
شیوههای تدوین کتابهای حدیث عنوان فصل دوم این کتاب است که به «سنن نویسی (احادیث فقهی) و پیشینه آن»، «سیرهنویسی و پیشینه آن»، «جمع احادیث اخلاقی ـ تربیتی و مواعظ»، «مناقب نویسی»، «احادیث طبی»، «موسوعه نگاری و پیشینه آن»، «فتن و ملاحم»، « اعتقادات»، «ترهیب و ترغیب»، «تفاسیر روایی و پیشینه آنها»، «کتابهای دعا و زیارت» و «احادیث ادبی» اختصاص دارد.
در بخشی از این کتاب درباره موضوع «علل» میخوانید: «به مجموعههای حدیثی که حاوی احادیث معلل باشد، علل گفته میشود و معلل در لغت به دو معنا بهکاررفته است:
الف) به معنای مرض
ب) به معنای سب
در اصطلاحات محدثان اعم از شیعه و اهل سنت، حدیث معلل به حدیثی گفته میشود که در متن یا سند آن یک امر خفی و پوشیده باشد بهطوریکه به اعتبار حدیث لطمه بزند و این در حالی است که بهظاهر نمیتوان آن عیب را تشخیص داد تا جایی که عدهای حکم به صحیح بودن آن میدهند. بنابراین معلل به این معنا از ریشه علت به معنای مرض گرفته شده است. تشخیص حدیث معلل برای هر کسی امکانپذیر نیست و تنها اهل خبره قادر به تشخیص آن میباشند. یادآوری میشود که معلل در اصطلاح فقیهان به حدیثی گفته میشود که مشتمل بر علت حکم باشد، و بهعبارتدیگر، در بردارنده فلسفه حکم است.»