آداب و فواید یاد مرگ

قال الصّادق - علیه السّلام -: ذکر الموت یمیت الشّهوات فی النّفس، ویقطع منابت الغفلة، ویقوّی القلب بمواعد اللَّه، ویرقّ الطّبع ویکسر اعلام الهوی، ویطفی نار الحرص ویحقّر الدّنیا. وهو معنی ما قال النّبیّ - صلّی اللَّه علیه وآله -: فکر ساعة خیر من عبادة سنة، وذلک عند ما یحلّ اطناب خیام الدّنیا ویشدّها فی الاخرة، ولا یشکّ بنزول الرّحمة عند ذکر الموت بهذه الصّفة. ومن لا یعتبر بالموت وقلّة حیلته وکثرة عجزه وطول مقامه فی القبر وتحیّره فی القیامة، فلاخیر فیه. قال النّبیّ - صلّی اللَّه علیه وآله: اکثروا ذکر هادم اللّذّات. قیل: وما هو یا رسول اللَّه؟فقال - صلّی اللَّه علیه وآله -: الموت. ما ذکره عبد علی الحقیقة فی سعة الّا ضاقت علیه الدّنیا، ولا فی شدّة الّا اتّسعت علیه. والموت اوّل منزل من منازل الاخرة، وآخر منزل من منازل الدّنیا. فطوبی لمن اکرم عند النّزول باوّلها، وطوبی لمن احسن مشایعته فی آخرها.

والموت اقرب الاشیاء من ولد آدم وهو یعدّه ابعد، فما اجرأ الانسان علی نفسه، وما اضعفه من خلق. وفی الموت نجاة المخلصین وهلاک المجرمین، ولذلک اشتاق من اشتاق الموت وکره من کره. قال النّبیّ - صلّی اللَّه علیه وآله -: من احبّ لقاء اللَّه احبّ اللَّه لقاءه، ومن کره لقاء اللَّه کره اللَّه لقاءه.

امام صادق (ع) فرمود: یاد مرگ، شهوات نفس را بمیراند و ریشه‌های غفلت را بخشکاند و باور قلب را به وعده‌های خداوند قوی و طبع انسان را لطیف کند و نشانه‌های هوی و هوس را می‌شکند و آتش حرص و طمع را خاموش کند و دنیا را (نزد بنده) حقیر کند؛ و همین است معنای سخن رسول (ص) که فرمود: ساعتی تفکر از عبادت یک سال بهتر است؛ و این بدان سبب است که یاد مرگ، طناب‌های خمیه (زندگی) دنیا را باز می‌کند و آن را به آخرت پیوند دهد و هر کس با چنین توصیفی به یاد مرگ باشد، به نزول رحمت شک نکند و کسی که از مرگ و بی‌چارگی و ناتوانی خود در برابر آن و اقامت طولانی‌اش در قبر و سرگردانی‌اش در قیامت عبرت نگیرد خیری در او نیست. پیامبر (ص) فرمود: بسیار به یاد هادم اللذات (در هم کوبنده خوشی‌ها) باشید؛ گفتند: آن چیست، ای رسول خدا (ص)؟ فرمود: مرگ است. هیچ بنده‌ای مرگ را به حقیقت در فراخی و راحتی یاد نکند مگر آنکه دنیا بر او تنگ شود و درشدت و سختی به یاد نیاورد، مگر آنکه دنیا بر او فراخ و راحت شود (طعم خوشی‌های دنیوی و دل‌تنگی‌ها و ناکامی‌ها را از یاد می‌برد). مرگ، نخستین منزل از منازل آخرت و آخرین منزل از منازل دنیاست؛ پس، خوشا به حال آن‌کسی که به هنگام سکونت در نخستین منزل آخرت، وی را گرامی دارند، و خوشا به حال آن‌کسی که در آخرین منزل دنیا به نیکی (و از سوی مؤمنان) مشایعت شود.

مرگ، نزدیک‌ترین چیز به بنی‌آدم است، ولی انسان آن را دورترین می‌پندارد؛ پس چه قدر آدمی بر نفس خویش جری شده، درحالی‌که ضعیف و ناتوان است؛ مرگ، وسیله نجات مخلصان و هلاک مجرمان است، و از این‌رو است که بعضی به دیدارش مشتاق‌اند و گروهی آن را خوش ندارند. پیامبر (ص) فرمود: آن‌کسی که لقای خداوند را دوست بدارد، خدای تعالی نیز دیدار او را دوست دارد و آن‌کس که دیدار او را ناخوش بدارد، خدای نیز دیدارش را ناخوش دارد.