القای ارزشهای دینی، تا حدود 6 سالگی، بهطور مستقیم، ممکن است؛ زیرا کودکان تا این سن، مقاومت روانی فراوانی در مقابل آموزههای دینی ندارند؛ اما از این سن به بعد با توجه به افزایش مقاومت روانی آنان، باید از شیوهی القای غیرمستقیم استفاده کرد. راهکارهای القای غیرمستقیم عبارتاند از:
- داستان
ارزشهای دینی را میتوان در قالب داستان (برای کودکان، قصهگویی یا قصهخوانی، و برای نوجوانان، هدیهی کتابهای داستان) ارائه کرد. این درسی است که قرآن به ما میدهد. خدای متعالی در قرآن کریم با داستان حضرت موسی و مرد صالح، درس تواضع و بردباری در برابر معلم؛ با داستان اصحاب لوط، درس عفت و پاکدامنی؛ با داستان آدم و حوا، آموزش دوری از شیطان، و با قصهی حضرت مریم، آموزهی پاکدامنی و توکل به خدا را به ما ارائه میکند.
- شعر
استفاده از شعرهای ساده و دور از صناعات پیچیدهی ادبی میتواند راهکاری برای القای ارزشهای دینی باشد. برای کودکان خردسال میتوانید شعری را بگویید تا پس از حفظ، آن را زمزمه کند و ارزشها بهمرور برایش ملکه شود.
والدین، درسهای بسیاری از قبیل اهمیت عبادت، سپاسگزاری به درگاه الاهی، ساده زیستی، توکل به خدا، کمک به دیگران و... را میتوانند در قالب شعر به کودکان بیاموزند؛ بهطور مثال، برای دختری که قرار است فردا وارد 9 سالگی شود و ایام عبادتش را آغاز کند، از چنین شعری استفاده میکنیم:
بوی بهار دارد چادر نماز مادر در دستهای او هست یک جانماز دیگر
ماه قشنگ امشب مهمانخانه ماست یک آسمان ستاره در انتظار فرداست
من میکنم دوباره رخت سفید بر تن چون تا طلوع خورشید 9 ساله میشوم من
شاعر در این شعر، از اصل تداعی ـ معانی استفاده و چادر نماز مادر را با بهار و ماه قشنگ و آسمان پرستاره همراه کرده است که کودک بهطور طبیعی آنها را دوست دارد.
یا برای آموزش ساده زیستی، شکر خداوند، محبت و شادابی، از شعر دیگری بهره میجوییم:
شش دانه قاشق شش دانه بشقاب نان و نمکدان یککاسهی آب
دیگی پر از آش یک شام ساده در دور سفره یک خانواده
با مهربانی با هم نشستند در سینه شادی بر چهره لبخند
گفتند اول نام خدا را خوردند با هم نان و غذا را
یک سفرهی خوب یا شام دلخواه بعد از غذا هم الحمدلله
مثال دیگر، درس نماز و تسبیح الاهی
خورشید زیبا دوباره سر زد پرندهی شب دوباره پر زد
خروس خانه ترانه سر داد وقت سحر را به من خبر داد
آمدم بیرون در هوای باز وضو گرفتم برای نماز
دیدم نشسته گنجشکی زیبا بر روی شاخه، آرام و تنها
جیک و جیک میکرد در آن صبح زود گویی که او هم فکر خدا بود
- شرححال بزرگان
برای کودکان، از زندگی بزرگان و اندیشهوران اسلامی و غیر اسلامی بگویید تا از زندگی آنان درس بگیرند. از رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیتالله خامنهای ـ حَفظـهُ الله ـ بگویید که برای کمک به پدر به جهت ضعف در بینایی، بهرغم میل باطنی، قم و تحصیل در آن را رها ساخته، به مشهد عزیمت کرد و خدای بزرگ وی را به جهت توجه به پدر، به اوج عزت و عظمت رسانید.
از سید رضی بگویید که جلو قبرستان غیر مسلمانان از اسب پیاده شد و فرمود: در این قبرستان شخصی دفن شده است که معلم غیرمسلمان من بود.
- فیلم، کارتون و نمایشنامه
فیلم و کارتون به جهت جذابیت، و نمایشنامه به سبب صحنهپردازیها و نورپردازیهای زیبا، کودکان را جذب میکند و سبب تثبیت آموزههای دینی و اخلاقی میشود؛ پس، از این شیوهی القای غیرمستقیم نیز استفاده کنید.
منبع: کتاب «نسیم مهر» استاد حسین دهنوی