کتاب اخلاق در شبکه‌های اجتماعی

نویسندگان کتاب اخلاق در شبکه‌های اجتماعی، کریم خانمحمدی و علی‌اکبر شاملی است. این کتاب توسط انتشارات پژوهشکده باقرالعلوم(ع) منتشر شده است.این کتاب مشتمل بر چهارفصل است. در فصل اول کتاب به تعریف اصطلاحات، فصل دوم به بررسی آفت‌ها و آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی و در فصل سوم رابطه آسیب‌ها با اخلاق و در فصل چهار و پایانی به نحوه گذر از آنها پرداخته است.

در بخشی از مقدمه این کتاب آمده است که: امروزه با گسترش فناوری اطلاعات، ارتباطات اجتماعی به سهولت انجام می‌پذیرد. یکی از پیامدهای گسترش فناوری، شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی است. شبکه اجتماعی، ساختاری اجتماعی است که از گره‌هایی (که عموماً فردی یا سازمانی هستند) تشکیل‌شده است. این گره¬ها توسط یک یا چند نوع خاص از وابستگی به هم متصل¬اند. از این وابستگی¬ها می‌توان به روابط دوستانه، همشهری بودن، هم‌وطن بودن، روابط تجاری و روابط خانوادگی اشاره کرد.

شبکه‌های اجتماعی مجال شکل‌گیری اجتماعات جدید از کاربران را فراهم می‌کند. «از زمان تونیس به بعد و تلاش او برای تعریف دو گونه تجمع انسانی، یعنی اجتماع در مقابل جامعه، همه متفکران علوم اجتماعی و فرهنگی «رودررو بودن»، «محدودیت تعداد» و «ابتناء بر روابط عاطفی و نه روابط عقلانی» را از خصائص بنیانی اجتماع عنوان کرده‌اند.» هر چند روابط کاربران شبکه‌های اجتماعی رابطه‌ای با واسطه ‌است و نه رودررو، بسیاری از مطالعه کنندگان اینترنت تمایل دارند از اصطلاح «اجتماع» برای اشاره به جمع کاربران استفاده کنند.

«شبکه‌های اجتماعی بر پایه اینترنت، از قبیل فیس‌بوک درعین‌حال که فضاهایی هستند که در آن‌ها افراد دوستان جدیدی پیدا می‌کنند و یا دوستان قدیمی خود را در جریان تغییرات زندگی‌شان قرار می‌دهند، مکان‌هایی برای تبادل‌نظر هستند که در آن‌ها جوانان عقاید و نظرات خود را با هم به اشتراک می‌گذارند. شبکه‌های اجتماعی به‌طورکلی، مکان¬هایی در دنیای مجازی هستند که مردم در آن‌ها خود را به طور خلاصه معرفی می‌کنند و امکان برقراری ارتباط بین خود و همفکرانشان را در زمینه مختلف مورد علاقه فراهم می‌آورند.»

بررسی‌های جدید نشان داده است که یک‌پنجم ساکنان جهان عضو شبکه‌های اجتماعی هستند و دست‌کم ماهی یک‌بار سراغ صفحات شخصی خود در شبکه‌های اجتماعی می‌روند. البته پیش‌بینی می‌شود این رقم طی چند سال آینده به میزان قابل‌ملاحظه افزایش یابد. به گزارش ایتنا، مرکز تحقیقاتی (eMarketer) بر اساس جدیدترین بررسی‌های خود اعلام کرد که حدود ۱.۶۱ میلیارد نفر از مردم جهان در شبکه‌های اجتماعی عضو هستند.

از مزایای شبکه‌های اجتماعی می‌توان به مواردی مانند نزدیکی و قابل لمس بودن، دسترسی آسان، قابل استفاده بودن برای همه، برخط بودن اشاره کرد و همچنین «از آثار مثبت اینترنت به‌روز کردن اطلاعات، استفاده از مطالب علمی و دسترسی به فناوری‌های روز است، اما به موازات آن گرایش نوجوانان و جوانان به چت‌روم‌ها، عشق‌های مجازی، کلاه‌برداری و سوءاستفاده از دختران و پسران با ارائه شخصیت‌های دروغین، ازدواج‌های اینترنتی، سرقت اطلاعات و اخاذی را موجب شده است» يکي از مهم‌ترین تأثيرهاي منفي فضاي مجازي بر افراد، از راه محتواي نامناسبي است که به راحتي در اختيار همه افراد قرار دارد و ميتواند امنيت اخلاقي خانواده‌ها را به خطر اندازد. بر اين اساس، در فضاي مجازي مشکلات و مسائل اخلاقي جديدي ايجاد شده که پیش‌ازاین وجود نداشته و نيازمند رسيدگي است. دسترسي آسان به محتواي هرزه‌نگارانه را ميتوان از اين نوع دانست.

ورود شبکه‌های اجتماعی به جامعه اسلامی ایران و فراگیر شدن آن سبب بروز آسیب‌هایی گردیده که برای نمونه می‌توان به افزایش روابط دختر و پسر، عدم رعایت عفت، شیوع محتوای هرزه‌نگارانه، انزوا و افسردگی، دوری از خانواده، اعتیاد به اینترنت و عدم رعایت اخلاق اسلامی در بین کاربران ایرانی اشاره کرد.

دین اسلام که کامل‌ترین دین است علاوه بر زندگی فردی به مناسبات اجتماعی چه از لحاظ فقهی، سیاسی، اجتماعی و اخلاقی نظر ویژه‌ای داشته است و آموزه‌های اخلاقی فراوانی دارد که در زندگی اجتماعی نمودار می‌شود که به‌عنوان مثال می‌شود به صداقت، غیبت و... نام برد که همگی در ارتباط با دو یا چند نفر که ما آن را اجتماع می‌نامیم نمودار می¬گردد و تحقیقات فراوانی با عنوان اخلاق اجتماعی در اسلام انجام شده است.

در اخلاق اجتماعی اسلام روابط عینی انسان‌ها نسبت به یکدیگر مورد بحث قرار می‌گیرد که یک نوع رابطه حقیقی است ولی شبکه‌های اجتماعی یک نوع رابطه مجازی است. در فضاي مجازي همان‌طور که «بودريار» ميگويد، ما ديگر آدميان نيستيم، بلکه پيامهايي روي صفحه رايانههاي يکديگريم گرچه این ارتباط را می‌شود نوعی ارتباط حقیقی دانست، چرا که ارتباطات افراد در اينترنت جداي از فضاي حقيقي زندگي نبوده است، ولی به‌عنوان نمونه یک فرد می‌تواند برای خود هویت‌های مختلفی درست کرده و رفتارهایی از خود نشان دهد که در ارتباطات بیرونی و حقیقی انجام نمی‌دهد به طور مثال یک کاربر از خود عکس‌هایی را در شبکه‌های اجتماعی بازنشر می‌کند که هیچ‌وقت این عکس‌ها را در فضای حقیقی نشان نمی‌دهد.