جایگاه آرايش و زينت زن در سبک زندگی اسلامی

نویسنده: ساجده العبدالخانی

چکیده

تمایل انسان به زینت و آرایش کردن و آشکار نمودن آن، امری فطری و در فرهنگ اسلامی نیز بر آن سفارش شده است، اما ازآنجاکه این امر در شمار افعال مکلفان قرار دارد، در مورد هر یک از زن و مرد حکم آن متفاوت است، آنچه در این تحقیق مورد کنکاش قرار گرفته، جایگاه آرایش و زینت زن در سبک زندگی اسلامی است؛ بنابراین سؤال اصلی پژوهش این است که دیدگاه اسلام در مورد آرایش و زینت زن چیست؟ روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است و دستاوردهای آن عبارتند از: ممنوعیت اظهار زینت برای زنان (در مقابل نامحرمان) در تعاملات اجتماعی موجب امنیت روانی خانواده و اجتماع و همچنین سبب مصونیت زن از آزار و اذیت بیماردلان می‌شود.

کلیدواژگان: زینت، آرایش، تبرج، سبک زندگی اسلامی.

مقدمه

از جمله مباحث مبتلابه امروز، زینت کردن و خودآرایی است؛ گرایش انسان‌ها به‌سوی زیبایی و آراستگی و نیز پیراستگی از پلیدی‌ها یک نیاز کمال خواهانه است که در سرشت انسان نهاده شده و همین امر سبب گرایش دختران و پسران به‌سوی فرهنگ‌ها و مدل‌های گوناگونی شده که نیک و بد آن آمیخته به هم و در قالب‌های زیبا به آنها عرضه و این سبب تغییر رفتارها و نگرش‌های آنان می‌شود؛ از این‌رو اگر این نیاز بر اساس مبانی ارزشی و فرهنگ دینی پاسخ داده نشود، جوانان به سراغ فرهنگ بیگانه رفته و آن را به همراه دیگر آموزه‌های آن و خارج از حدومرزهای دینی به دست می‌آورند؛ از سوی دیگر موضوع آرایش و پیرایش بانوان و بایسته‌ها و نبایسته های آن، در نشاط جسمی و روحی بانوان و استحکام خانواده‌ها و سلامت جامعه نقش بسیاری دارد. در خلقت و طبیعت هر انسانی، کمال خواهی به ودیعت نهاده شده است. زیبایی و جمال جزئی از کمالات است و زیباجویی و جمال‌پرستی از جمله چیزهایی است که در سرشت آدمی تعبیه شده است. به گفته استاد مطهری: «گرایش انسان به زیبایی و جمال یکی از خواسته‌های فطری انسان است و احساس لذت از زیبایی و تناسب و پاکیزگی‌ها، با سرشت انسان آمیخته شده است» (مطهری، 1362، 80)؛ این خوی در افرادی که به جوانی می‌رسند، بیشتر تجلّی می‌کند؛ زیرا ایشان در دوره‌ای قرار دارند که زیبایی طبیعی به اوج خود می‌رسد، این امر جسمانی روح آنها را به خویش مشغول‌ کرده و یکی از سرگرمی‌های جوان، رسیدگی‌کردن و افزودن به زیبایی جسمانی ‌بوده و دین اسلام به تمام نیازهای مادی و روحانی افراد به نحو تمام پرداخته و هیچ‌یک از زوایای وجودی انسان‌ها را نادیده نگرفته است. آنچه در این پژوهش مقصود ما بوده، آرایش و زینت زنان در سبک زندگی اسلامی است و دیگر آنکه زینت گاهی بر خود بدن طبیعی انسان و به‌ویژه بدن زن اطلاق می‌شود، اما مراد از زینت در این پژوهش، مواردی از قبیل لباس و زیورآلات که موجب زیبایی و جذابیت بیشتر انسان می‌شود. بی‌شک هر تحقیق و پژوهشی شامل اهداف خاصی است که در راستای نیل به آن اهداف چنین پژوهشی انجام‌گرفته است. این تحقیق نیز از این امر مستثنا نبوده و مشتمل بر اهداف، معرفت افزایی در باب آرایش و زینت زن در سبک زندگی اسلامی است.

مفهوم شناسی

الف) مفهوم آرايش

آرايش در لغت‌نامه دهخدا به معناي زير آمده است: اسم مصدر آراستن، زيور، جمال زین، زبرج، حلیه....، و آرايش كردن به معناي آراستن و جلوه كردن آمده است ( دهخدا، 1377، 1: 62).

ب) مفهوم زینت

زینت از ماده زین می‌آید که مقابل زشتی است (فراهیدی، 1410 ق، 7: 387). طریحی در مجمع البحرین می‌گوید: «زینت آن چیزی از زیور آلات و لباس و مانند آن است که انسان به‌واسطۀ آن آراسته می‌شود» ( طریحی، 1416 ق، 6: 262)؛ و تعریف آن در المحیط به این صورت آمده است: «زینت اسم جامعی برای هر چیزی است که به‌واسطۀ آن آراسته شود و جمع آن زِیَن است» (اسماعیل بن عباد، 1414 ق، 9: 94).

1- جايگاه زيبايي و آرايش

آرايش، امري فطري و طبيعي است و گرايش فطري زن به آرايش، آثار رواني بسيار مثبتي براي وي دارد. بي‌ميلي به آراستگي و آرايش، نشانه اختلال شخصيتي و رواني در فرد است. فرد ژوليده و بي‌رغبت نسبت به آرايش، براي خود ارزشی قائل نيست؛ بر اين اساس، پوشيدن جامه زيبا، بهره‌گيري از مسواك و شانه زدن مو، خوش‌بو بودن، استفاده از انگشتر و آراستن خويش هنگام عبادت جزو مستحبات مؤكد است.

سه زن محضر رسول خدا صلی‌الله عليه و آله شرف ‌ياب شدند و از شوهران خود شكايت كردند. يكي از آنان نسبت به خودداري شوهرش از كاربرد بوی خوش گله داشت. رسول خدا صلی‌الله عليه و آله بي‌درنگ درحالي‌كه به نشانه خشم، ردايش را به زمين مي‌كشيد، از خانه به مسجد رفت و بر منبر آمد و فرياد كرد: «چه مي‌شود گروهي از ياران مرا كه ترك گوشت و بوي خوش و زن كرده‌اند؟ همانا من هم گوشت مي‌خورم و هم بوي خوش به‌كار مي‌برم و هم از زنان بهره مي‌گيرم و هر كس از [شيوه] من روي گرداند، از من نيست» (الکلینی، ۱۳۶۳، 5: 119).

هنگامي‌كه رسول خدا صلی‌الله عليه و آله نزد اصحاب مي‌رفت، به آينه نگاه مي‌كرد و موهاي خود را شانه مي‌زد و مرتب می‌کرد و مي‌گفت: «خداوند دوست دارد وقتي بنده‌اش به نزد دوستانش مي‌رود، خود را آماده و زيبا سازد» (محمدي ري‌شهري، ۱۴۱۶ ق، 1: 414)؛ قرآن كريم نيز آفرينش وسايل تجمل را از لطف‌هاي خدا نسبت به بندگانش می‌داند (اعراف، آیه 31 و 32)؛ همچنين اسلام، زني را كه كوتاهي می‌کند و خود را براي شوهرش نمی‌آراید، سرزنش كرده است ( مجلسى،1410 ق، 70: 122).

رسول‌ گرامي‌ اسلام فرمود: پاكيزه باشيد و خودتان را شبيه يهود نكنيد. زنان يهودي كه زناكار شدند، بدان جهت بود كه شوهرانشان كثيف بودند (حرّ عاملى، 1409 ق، 3: 355) و كسي به آنها رغبت نمي‌كرد؛ از اين‌رو در آموزه‌هاي ديني تأكيد شده است كه خودتان را پاكيزه كنيد تا زنانتان به شما متمايل شوند(عاشق الهي‌ بلندشهري،1390، 86). اهتمام رسول خدا صلی‌الله عليه و آله به زينت و آرايش زنان، نشان دهنده وجود مصالح فردي و اجتماعي است؛ زيرا شارع مقدس، قوانين و دستورهاي ديني را بر اساس مصالح فردي و اجتماعي وضع می‌کند و در هر امري كه مصلحتي وجود داشته باشد، احكام متناسب را به‌صورت واجب يا مستحب صادر می‌کند‌.

2-دستورهاي ایجابی اسلام درباره زينت زن

از آنجا كه در امر زينت، مصالحي براي انسان، به‌ویژه زنان نهفته است، شارع ‌مقدس آن را مستحب دانسته و دستورهايي در اين راستا صادر كرده است؛ البته اين دستورها، ايجابي و سلبی‌اند. در بعد ايجابي، افراد مؤمن بايد آراسته باشند و از زينت حتي هنگام عبادت استفاده كنند. شرع مقدس، به زنان بيش از سه روز اجازه ترك زينت نداده‌ است. پيامبر فرمود: «لا يَحلُ لِاِمرَأةٍ مؤمن باللهِ وَ اليَومِ‌الآخِرٍ اَن تَحُدً َعَلَي مَيِّتٍ فَوقَ ثَلاثِ لَيالٍ إلّا عَلَي زَوجٍ اَربَعَةَ اَشهُرٍ وَ عَشرا؛ (عاملى (شهید اول)، 1410 ‍ ق، 2: 424)؛ براي زني كه به خدا و روز جزا ايمان دارد، جايز نيست براي مرده‌اي بيش از سه روز آرايش را ترك كند، مگر براي زوج خود كه واجب است، چهار ماه و ده روز آرايش نكند».

 پيامبر در جايي ديگر فرمود: «ان الله يحب من عبده اذا خرج الي اخوانه ان تهياء لهم و يتجمل» (محمدي ري‌شهري، ۱۴۱۶ ق، 1: 414)؛ همانا خداوند دوست دارد بنده‌اش وقتي براي ديدار برادرش خارج مي‌شود، خود را آماده كند و براي آنان زيبا سازد»؛ بر اساس سخن تاريخ ‌نگاران، حضرت نه‌تنها مخالف زيبايي و آرايش نبود، بلكه بر آن تأكيد مي‌ورزيد و حتي رهنمودهايي نيز براي زيباسازي ارائه مي‌كرد.

توجه به اين گزارش‌ها، به‌خوبی نمايانگر جايگاه آرايش و زيبايي از ديدگاه رسول خدا صلی‌الله عليه و آله است. در اين بخش، به بيان نمونه‌هايي از اين موارد مي‌پردازيم.

امام صادق (ع) فرمود: پيامبر به زني به نام ام‌عطيه كه آرايشگر بود، گفت: اي ام عطيه، وقتي دختري را آرايش مي‌كني، صورتش را با پارچه پاره پاك مكن، بي‌شك، تكه پارچه، جلوه چهره را مي‌گيرد (الکلینی، ۱۳۶۳، 5: 118؛ همان، 6: 38؛ بدران،1398 ق، 6: 361)؛ اين جريان نشان دهنده توجه رسول خدا صلی‌الله عليه و آله نسبت به آرايش و زيبايي و بهداشت پوست براي حفظ زيبايي است.

همچنين از امام صادق (ع) چنين نقل شده است: زن آرايشگري محضر رسول گرامي اسلام وارد شد، حضرت از جمله سفارش‌هایی كه به وي كرد، اين بود كه براي زيباتر شدن زنان، گيسو را به گيسو گره مزن (الکلینی، ۱۳۶۳، 5: 119).

امام صادق (ع) نقل مي‌كند: پيامبر فرمود: «عطر زنانه بايد خوش‌رنگ و داراي بوي ملايم باشد و عطر مردانه بايد کم‌رنگ و از بوي تندي برخوردار باشد» (حرّ عاملى، 1409 ق، 1: 444، باب 13، ابواب آداب الحمام). پيامبراعظم صلي الله عليه و آله درباره زينت و آرايش، به تفاوت ميان زن و مرد توجه ویژه‌ای داشت؛ همچنين به مردان دستور مي‌داد ناخن خود را كوتاه كنيد و به زنان مي‌گفت: ناخن خود را كوتاه نكنيد و براي زينت، كمي ناخن خود را بلند نگه‌ داريد (حرّ عاملى، 1409 ق، 1، باب 81، ح 1).

رسول‌ خدا صلي الله عليه و آله به زنان اجازه مي‌داد تا موهاي خود را با رنگ بيارايند. ايشان به زنان همسردار فرمود خود را با رنگ براي شوهرانشان آرايش دهند و زنان بي‌همسر را دستور داد تا دست‌هاي خود را حنا ببندند تا به دست‌هاي مردان شباهت نداشته باشند (حرّ عاملى، 1409 ق، 1: 444، باب 13، ابواب آداب الحمام).

بر اساس سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله، زينت و تجمل در نظر شارع مقدس, محبوب است و از جمله مستحبات، زينت به قصد اظهار نعمت‌هاي الهي است. توجه به زينت، تخلق به اخلاق الهي است؛ از اين‌رو پيامبر مي‌فرمود: «ان الله جميل و يحب الجمال » (طبرسي، ۱۴۱۵ ق، 4: 673).

در سيره نبوي، مسئله زينت و توجه به وضع ظاهر چنان مهم است كه حضرت به كساني كه به اين امر بي توجه بودند، اعتراض و با آنان برخورد مي‌كرد. ابن عباس نقل مي‌كند: پيامبر به يكي از همسران خود كه مويي ژوليده و ظاهري ناآراسته داشت، تذكر داد و به وضع ظاهري او اعتراض كرد (الکلینی، ۱۳۶۳، 5: 118).

در روايتي آمده است: شخصي به نام ابوريحانه به حضور رسول خدا صلي الله عليه و آله رسيد و عرض كرد: اي رسول خدا صلي الله عليه و آله, من زيبايي را دوست دارم، حتي زيبايي كفش را. آيا اين از تكبر است؟ حضرت فرمود: «خداوند زيباست و زيبايي را مي‌پسندد و دوست دارد كه اثر نعمت خود را در بنده‌اش ببيند» (احسان بخش، 1366، 2: 312).

 از منظر دين، هزينه كردن براي زينت و آرايش جزو امور ضروري و لازم است و حتي اين امر از انفاق در راه خدا پسنديده‌تر است. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در وصاياي خود به امير مؤمنان (ع) فرمود: دِرهَمٌ فِي الخِضابِ اَفضَلُ مِن اَلفِ دِرهَمِ في سَبيلِ اللهِ و فيه اَربَعَ عَشَرَةً خَصلَةً.( حرّ عاملى، 1409 ق، 2: 85)؛ هزينه يك درهم براي خضاب ارزشمندتر از هزينه هزار درهم در راه خداست و در خضاب كردن چهارده ويژگي است؛ دليل اين سخن پيامبر، وجود آثار مثبت خضاب است.

آن زمان كه پيامبر فهرست جهيزيه دخترش را تهيه كرد، عطر جزء يكي از كالاها بود؛ اين موضوع نشان دهنده اهميت مسئله زينت است. همچنين از حضرت رسول صلي الله عليه و آله نقل شده است: احسنوا لباسكم و اصلحوا رحالكم حتي تكونوا كانكم شاته في الناس (محمدي ري‌شهري، ۱۴۱۶ ق، 1: 414)؛ زيبا لباس بپوشيد و مركب خوب سوار شويد تا در نگاه مردم خوب جلوه كنيد؛ سفارش براي بهره‌مندي از عطر، خضاب، مسواك و داشتن لباس پاكيزه، همه بر استحباب مسئله زينت دلالت دارد.

3- دستورهاي سلبي اسلام درباره زينت

شارع مقدس، زينت و آرايش را به عنوان امري محبوب، براي زنان مطرح و در اين راستا رهنمودهاي لازم را ارائه كرد به موازات تأكيد بر زينت و زيبايي، توجه دين‌داران زنان را همچنين به بخش آسيب زاي زينت هم جلب كرده‌اند و دستورهاي سلبي هم در اين راستا بيان داشته است كه به بخشي از آنها اشاره مي‌كنيم:

یک. آشكار نكردن زينت

 از عنوان‌هاي مهمي كه حكم استحباب زينت را به حرمت تغيير مي‌دهد، آشكار كردن زينت زن است كه قرآن كريم از اين عمل نهي فرموده است: "لا يُبدِينَ زِينتَهُن إِلا ما ظَهَرَ مِنْها " (نور،آیه 31 ).

فقهاى مسلمين اتفاق‌نظر دارند كه زن بايد بدن خود را به‌جز دست و صورت بپوشاند، همان‌طور كه در حرمت نگاه كردن مرد به غيرِ دست و صورت زن، وحدت نظر دارند. زيرا حرمت نشان دادن زينت بر زن يقيناً براى بازداشتن مردان از نگاه به آنها است و زينت موضوعيتى نداشته تا سبب حرمت شود؛ بلكه مقدمه‌ای براى بازداشتن نگاه مردان به زنان است؛ برای این منظور باید زینت شناخته شود تا حکم به حرمت نشان دادن زینت زن به مرد شود. در این اثر سعی شده با توجه به آیات قرآن زینت، تبین و مشخص شود که برای این منظور دو آیه انتخاب شده است: آیه: «وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلا ما ظَهَرَ مِنها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَل جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلا لِبُعُولَتِهِنَّ ...؛ ( نور، آيۀ 31)؛ به زنان با ايمان بگو چشم‌های خود را از نگاه (هوس آلود) فرو گيرند و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را جز آن مقدار كه نمايان است، آشكار ننمايند و [اطراف] روسری‌های خود را برسينۀ خود افكنند [تا گردن و سينه با آن پوشانده شود] وزينت خود را آشكار نسازند، مگر براى شوهرانشان ....»

تفسیرهای متعدّدى براى واژۀ «زينت» در آیۀ كريمه بيان شده كه همۀ آنها بر وجوب پوشش زن دلالت دارد:

الف) مرحوم طبرسى و برخى ديگر قائلند: «زينت» به معناى محل زينت از بدن زن است (طبرسي ، ۱۴۱۵ق، 4: 138).

ب) مقصود از «زينت» زیورآلات و زینت‌های آويخته به بدن است كه نگاه به آنها حرام است؛ نه زیورآلات كه جداى از بدن باشد؛ زيرا نگاه به زينتى كه بربدن زن است، به‌طورمعمول در اكثر موارد، ملازم با نگاه به بدن زن است. روشن است كه حرمت نگاه كردن به زینت‌های آويخته به بدن زن، نوعى مبالغه و تأكيد در حرمت نگاه به محل زينت از بدن زن است. «جمع الجوامع» درست گفته است كه زمانى زنان از اظهار زیورآلات نهى شدند؛ سپس از اظهار صداى آنها مورد نهى قرار گرفتند. از اینجا دانسته مى‌شود كه نهى از نشان دادن مواضع زیورآلات شدیدتر است (رضوی لکهنوی، 1347 ق، 35).

مرحوم جزايرى در تفسير قلائد الدرر، در آيات احكام مى‌نويسد: احتمال دارد مراد از زينت، خود زیورآلات باشد، به اين معنا كه هرگاه آنها بربدن آويخته است، نگاه به آنها حرام است و در چگونگى تعبير در آيه كه نگاه به زینت‌های آويخته به بدن را حرام كرده، نه اعضاى بدن كه موضع زينت است، نوعى مبالغه در لزوم پوشاندن بدن و حرمت نگاه به آن، به چشم مى‌خورد؛ زيرا در حليّت نگاه به زيور آلاتِ جدا از بدن زن، بحثى نيست؛ پس حرمت نگاه به آنها به اعتبار همراه بودنشان با بدن، به طريق اولى مستلزم حرمت نظر به مواضع زينت است ( جزایری،1391، 3: 167).

ج) مقصود از «زينت» معنايى است كه شامل اعضاى بدن زن و زيور آلاتى كه بر بدن اوست، مى‌شود. در روايتى از زراره از امام صادق (ع) نقل شده : الزينة الظاهرة: الكحل و الخاتم؛ (حرّ عاملى، 1409 ق، 14: 146، باب 109، مقدمات النكاح، ح 3) زينت نمايان، سرمه و انگشتر است؛ ودر صحيحۀ فضيل روايت شده: «سألتُ أبا عبداللّه (ع) عن الذرا عين من المرأة، هما من الزينة التي قال اللّه: ولايبدين زينتهنّ إلا لبعولتهنّ؟ قال: نعم ...؛ (همان،14: 145، ح 1) از امام صادق (ع) پرسيدم: آيا دو ساعد زن جزء زينتى است كه خداوند فرمود: زينت خود را آشكار نسازيد، مگر براى شوهرانتان؟ فرمود: بله».

سيد محمد باقر لكنهوى گويد: استعمال واژۀ «زينت» در زينت‌هاى طبيعى شايع و فراوان است؛ همان‌طور كه در شعر آمده «و كفّ خضيب زيّنت ببنان؛ كف دست خضاب شده‌ای كه به انگشتان مزيّن شده است»، بلكه در قرآن نيز در همین معنا استعمال شده: المال و البنون زينة الحياة الدنيا؛ مال و فرزندان زينت زندگى دنيا هستند (رضوی لکهنوی، 1347 ق، 46؛ كهف، آيۀ 46).

زن زینت خود را نباید ظاهر کند، مگر در دو مورد « وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلا ما ظَهَرَ مِنها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَل جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلا لِبُعُولَتِهِنَّ ...؛» ( نور، آیه 31) دو استثنا در اینجا وجود دارد: یک استثنا در مورد خود زینت است، یعنی مگر بعضی از زینت‌ها و به تعبیر قرآن زینت ظاهر و استثنای دوم در مورد افراد است: و مگر برای بعضی از طبقات که در برابر آن طبقات که غیر شوهر او هستند (در مورد شوهر که محرز است) زن می‌تواند حتی زینت غیر ظاهر را آشکار کند و آنها پدران، پسران، برادر زادگان، خواهر زادگان، فرزندان شوهر و چندطبقه دیگر هستند.

امام صادق(ع) از رسول خدا صلي الله عليه و آله روايت مي‌كند: اَيُّ اِمرَأَةً تَطَيَّبَت وَ خَرَجَت مِن بَيتِها فَهِي تُلعَنُ حَتي تَرجِعُ اِلي بَيتِها مَتي مَا رَجَعَت ( حرّ عاملى، 1409 ق، 14: 114)؛ هر زني كه عطر بزند و از خانه خارج شود، لعنت بر او فرستاده مي‌شود تا زماني كه به خانه بازگردد.

دو. تبرج بيمارگونه

يكي از ويژگي‌هاي مهم زنان، خودآرايي و خودنمايي است. در دين مبين اسلام، از اين ويژگي با واژه‌ «تبرج» ياد مي‌شود كه با توجه به معناي لغوي اين واژه، بهتر مي‌توان به تعريف خودآرايي پرداخت؛ در فرهنگ‌نامه‌ها، معاني زير براي تبرج آورده شده است:

الف) جلوه‌گري و عرضه‌ زيبايي‌ها ( المقري القيومي،بی تا ، 1 : 420)؛

ب) خودنمايي در برابر مردان ( احمدزادي، 2011م ، 1: 240)؛

ج) تبرج از ماده‌ برج، به معناي ظهور و آشكار ساختن است و به زني كه زيبايي‌هايش را در برابر نامحرم ظاهر مي‌سازد، گفته مي‌شود (مصطفوي، 1368، 1: 227)؛ بنابراين، خودآرايي و خودنمايي مترادف بوده و به معناي تبرج است. از نظر روان‌شناختی، خودآرايي يكي از نيازهاي اصيل و فطري زن به‌شمار می‌آید و بايد مورد احترام و توجه مرد قرار گيرد تا به علت پاسخ نگفتن به اين نياز فطري، آسيب‌هاي روحي ـ رواني بر زن وارد نشود (معين الاسلام و طيبي، 1380، 217).

زنان از نظر رواني، داراي ويژگي ديگرخواهي هستند و همين موجب خودآرايي در آنان مي‌شود. در واقع، زنان به عرضه‌ زيبايي خود نزد ديگران بيش از خود زيبايي علاقه نشان مي‌دهند؛ از اين‌رو، در محيط خانه كمتر به زيبايي‌هاي خود توجه دارند، ولي هنگامي‌ كه در مجالس و محافل عمومي شركت مي‌كنند، نسبت به زيبايي و آراستگي اهتمام بيشتري مي‌ورزند (معين الاسلام و طيبي، 1380، 217).

تجربه نشان داده كه اگر اين حس تبرج و خودآرايي زنان در [داخل محيط خانواده] خود و هم‌جنس‌هاي آنها با آزادي كافي همراه باشد، آنها خود را از خودآرايي در مناظر عمومي و محضر بيگانگان بي‌نياز مي‌يابند (ركاوندي، 1379، 113).

مردان بايد به نياز زيباپسندانه‌ زنان اهميت بدهند و آن را سركوب نكنند تا به‌صورت ناهنجاري رواني ظاهر نشود. اگر زنان براي برآوردن اين نياز فطري در محدوده‌ خانواده آزاد باشند، خودآرايي به‌صورت منفي در جامعه گسترش نخواهد يافت. از نظر روان‌شناسی جنسي ثابت شده است كه تحریک‌پذیری مرد در برابر محرك‌هاي بصري بسيار بيشتر از ديگر محركات است. در صورتي كه زن در برابر محركات لمسي حساسيت بيشتري دارد. خصلت مرد، چشم‌چرانی و خصلت زن، خودآرايي است. تبرج از ويژگي‌هاي عاطفي هر زن است و كمتر اتفاق افتاده كه مردان با لباس‌هاي بدن‌نما خارج شوند (ركاوندي،1379، 222).

در دين اسلام، تأكيد فراواني بر آرايش زن براي مرد شده و اين كار، وسيله‌اي براي برآوردن نياز زن به خودآرايي است. يكي از راه‌هاي تعديل و تحديد خودآرايي، گزينش پوشش مناسب است. تأكيد فراوان اديان الهي بر حجاب براي زنان، به‌ علت وجود غریزه‌ها و نيازهاي ويژه‌ زنان است. اگر براي خصلت خودآرايي زنان كه سبب عشوه‌گري مي‌شود، حكم حجاب ارائه نشود، زنان با غريزه‌هاي كنترل نشده و نامتعادل و تحت تأثير شرايط ويژه‌ اجتماعي، بهداشت رواني را ويران می‌کنند، ولي با حجاب و پوشش مناسب، چارچوب مشخصي براي بهره‌مندي از اين ويژگي ذاتي، تعيين مي‌شود كه از پيدايش فساد اجتماعي و رواني جلوگيري مي‌كند.

 از نظر روان‌شناختي، نداشتن پوشش مناسب، جوانان را نسبت به زنان بي‌اعتماد مي‌كند و رغبت و گرايش به ازدواج و تشكيل خانواده در آنها ايجاد نمي‌شود. از طرفي، حس انتقام‌جويي و کینه‌توزی مرد نسبت به مردان ديگري كه بي‌شرمانه همسر يا خواهر او را نظاره مي‌كنند، برانگيخته مي‌شود و آسيب‌هاي رواني را به وجود می‌آورد (معين الاسلام و طيبي، 1380، 217 ـ 221).

آسیب‌های رواني، اجتماعي و اقتصادي تبرج سبب نزول آيه « لاتبرُّجنَ تَبرُّج الجاهليةِ الاولي ...» (احزاب، آیه 33) شد؛ رسول خدا صلي الله عليه و آله درباره كساني كه پوشيدن لباس زيبا را نشانه شخصيت مي‌دانند و با پوشيدن آن، خود را از ديگران برتر احساس مي‌كنند و انتظار دارند همه‌ چشم‌ها دنبال آنها باشد و همه حسرت لباس آنان را بخورند و آنها را خوش بخت به‌شمار آورند، مي‌فرمايد: «مَن لَبِسَ ثَوباً يباهيَ بِهِ لِيَراهُ النَّاسُ لَم‌يَنظُرِ الله اَلَيهِ حَتي يَنزَعه.( محمدي ري‌شهري، ۱۴۱۶ ق، 8:481)؛ هر كس لباسي بپوشد كه به‌وسیله آن بر مردم مباهات و تفاخر كند، خداوند به او (به نظر رحمت) نمي‌نگرد تا اينكه لباس را از تن دربیاورد».

 «مَن لَيسَ ثِيَابَ شُهرَةٍ فِي‌الدُّنيا اَلبَسَهُ الله لِباسَ الذّل يَومَ القِيامة.) مجلسى،1410 ق، 79: 314)؛ هركس در دنيا لباس شهرت بپوشد (لباسي كه با آن مشهور شود)، خداوند در روز قيامت، لباس خواري بر او می‌پوشاند؛ همچنين پيامبرخدا صلي الله عليه و آله نهي كرده است كه لباس براي مباهات بر مردم پوشيده شود.

 سه. آرايش براي غيرشوهر

همان‌گونه كه گفته شد، در آموزه‌هاي ديني بر آرايش و زينت بسيار تأكيد و به ميل طبيعي زنان به خودآرايي و خودنمايي توجه شده است، ولي آنها را از اينكه براي غیرهمسر خود زينت كنند، منع كرده‌اند. رسول ‌خدا صلي الله عليه و آله در فرازي از روايتي مي‌فرمايد:« اِنَّ مِن خَيرِ نِسَائَكُم... اَلمُتَبَرَّجَةَ مِن زَوجِها الحصَانَ عَن غَيرِه. (مجلسى ،1410 ق، 103: 235)؛ بهترين زنان شما، زني است كه... براي شوهرش آرايش و خودنمايي كند، ولي خود را از نامحرمان بپوشاند. آن حضرت آرايش و زينت زن، براي شوهر را از حقوق شوهر بر همسر مي‌شمرد و مي‌فرمايد: «عليها اَن تَطَيَّبَ بِاَطيَبِ طيبِهَا وَ تَلبَسَ اَحسَنَ ثيابِها وَ تَزَيَّنَ بِاَحسَنِ زيِنَتِها (حرّ عاملى، 1409 ق، 14: 112).

از جمله حقوق شوهر بر همسر اين است كه خود را به بهترين عطرها خوش بو كند و بهترين لباس‌هايش را بپوشد و خود را به بهترين صورت تزيين كند. در حديث معروف مناهي نيز آمده است: «وَ نَهَي اِن تَتَزَيَّنَ لِغَيرِ زَوجِها، فَاِن فَعَلَت كانَ‌ حَقّاً عَلَي اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ اَن يُحرِقَها بِالنَّارِ. (حرّ عاملى، 1409 ق، 14: 117)؛ پيامبر از اينكه زن براي غيرشوهرش آرايش كند، نهي كرد. اگر زن چنين كند، بر خداوند حق است كه او را با آتش بسوزاند».

 جمع‌بندی

حس زیبایی دوستی، یکی از ابعاد فطری بشری است؛ از ‌این‌رو زینت همواره مورد توجه انسان‌ها بوده است در سبک زندگی اسلامی، مردان و زنان را به آراستگی، زیبایی، پاکیزگی و از طرفی به حفظ پوشش اسلامی و حجاب فرا می‌خواند. از نظر اسلام، آرایش و زینت به‌خودی‌خود براى زن امرى مباح، مطلوب و از ضروریات زندگى زناشویى است؛ ولی اظهار و آشكار كردن آن در مقابل مردان، احكام مختلفى در شرع دارد و گاه جایز و گاه ممنوع است. اگر بیننده، مردى نامحرم باشد، حكم كلى اسلام در این فرض حرمت آشكار كردن زینت بر زن است؛ اما اگر از محارم باشد، آشكار ساختن زینت بر زن جایز است. در سبک زندگی اسلامی، از طرفی بی‌توجهی به غریزه خودنمایی و تبرّج برای زن زیان‌بخش بوده و از آن طرف، خودنمایی و تبرّج بیش از اندازه و خارج از چهارچوب حجاب نیز زیان‌بخش بوده و سلامت روانی زن را به مخاطره می‌اندازد. از نظر اسلام، در ارضای نیازهای روانی نیز باید جانب اعتدال رعایت شود، زیرا هرگونه زیاده‌روی در آن موجب از دست رفتن انرژی روانی انسان می‌شود.