تربيت ديني چيست؟

تربيت ديني چيست و هدف غایی مطرح در آن كدام است

دین، نوعی زندگی است و تربیت دینی،[1] فرآیندی است که آدمی را برای نحوه خاصی از حیات (به تعبیر علامه جعفری، حیات معقول) مهیا می­سازد (حسینی، 1379، 189). این نحوه زندگی، بر مبنای اصول، قواعد و راهبردهای از پیش تعیین شده­ای شکل می­گیرد که از طریق دین و عقاید و شریعت به آدمی عرضه شده است.

مروری بر مفاد متون دینی و فرهنگی، ما را با این واقعیت غیرقابل انکار روبرو می­سازد که دین (اسلام)، یک پدیده جهانی است و در تجربه تاریخی خود همواره برای جهانی شدن کوشیده است و امروزه نیز دین­دارن و پیروان آئین حنیف اسلام باید برای جهانی شدن آن بکوشند. آیات قرآنی به صراحت یا به صورت غیرمستقیم از جهانی بودن رسالت پیامبر (ص) و محدود نبودن آن به عصر مشخصی سخن گفته و نگاه جهانی دین را حکایت کرده است (انبیاء/ 107).

زارعان (1379) می­نویسد: گاه از تربیت دینی، تربیت به معنی الاعم اراده می­شود. این معنی شامل همه ابعاد تربیتی در یک بستر دینی شده و می­توان آن­را با تربیت اسلامی مترادف دانست. منظور این است که کودک، نوجوان یا جوان مسلمان به گونه­ای آموزش ببیند و تربیت شود که شخصیت او با اهداف دینی مطرح شده در قرآن شریف و روایات، هم­گونی داشته باشد و نهایتاً آن­گونه باشد که بتوان او را مسلمان به معنای واقعی کلمه دانست.

گاهی از تربیت دینی، به تربيت به معنی الاخص یاد می­کنیم. در این اصطلاح، در بین همه ابعاد تربیتی، به رشد معنوی و اعتقادی توجه ویژه­ای می­شود و بدین وسیله سایر ابعاد تربیتی و حتی بُعد اخلاقی از بحث خارج می­شود. به منظور تمایز این بعد خاص تربیتی، این نوع تربیت دینی را تربیت ایمانی یا معنوي[2] می­نامیم. بر اساس این تعریف خاص، دیگر نمی­توان در تبیین تربیت دینی، منابع اخلاقی را اصل قرار داد. آری اخلاق اسلامی از دین نشئت گرفته و در تعریف هدف و همچنین در راه رسیدن به آن از دین کمک می­گیرد؛ اما سخن این است که می­توان مسائل تربیت دینی را از مسائل تربیت اخلاقی جدا نمود و برای هر کدام باب مستقلی باز کرد؛ مراد از این نوع آموزش و پرورش این است که شرایطی برای فرد مورد تربیت ایجاد شود تا نگرش او نسبت به خود، جهان اطراف و خالق این جهان بر اساس آنچه «خود» می­یابد و فطرت او اقتضا می­کند رشد کرده و آنچه را که لازمۀ پیمودن این مسیر است فراگيرد. به دیگر سخن، همچنان­که این معنا از تربیت دینی را تربیت ایمانی نامیدیم، مراد این است که شرایطی برای متربی فراهم آید تا ایمان او تقویت شود و جایگاه خود را در کل مجموعه هستی بازیابد.

هدف تربیت دینی آن است که افراد جامعه را در فهم دین یاری رساند تا آ­ن­ها بتوانند آگاهانه درباره آن بیندیشند. این کار زمانی ممکن است که اذهان و عواطف آدمی، درهای خود را به روی دین نبندند و تصور نشود که دین چیزی منسوخ و مطالعه آن فاقد ارزش است؛ بنابراین تنها راه سعادتمند شدن انسان، بهره­مندی او از تعلیم و تربیت دینی است (رحیمی، 1380، 41).

به طورکلی، تعریف تربیت دینی به منظور آشنا ساختن افراد با جریان کسب معرفت ایمانی و عقاید دینی است و همچنین پذیرش سنت­ها و اعمال دینی، توجه به ملاحظات اخلاقی و رفتاری مورد تأیید دین و به عبارت دیگر ایجاد یا پرورش ایمان در افراد را در برمی­گیرد. گریمیت [3] در این زمینه می­نویسد: «تعلیم و تربیت مذهبی به فعالیت­هایی اشاره دارد که موجب پرورش ایمان در افراد می­شود، به­ویژه فعالیت­هایی که به آشنا کردن کودکان و نوجوانان به هسته اصلی معرفت، ایمان و عقاید ایمانی و ... منجر می­شود (خاکپور،1381، 149).

هدف غایی تربیت دینی (اسلامی)

قرآن کریم: «طاعت و بندگی خداوند بر اساس علم، معرفت، تقوا و عمل صالح».

پیامبرخاتم (ص): «طاعات و بندگی خداوند بر اساس علم، معرفت، تقوا و عمل صالح».

امام علی (ع): «طاعات و بندگی خداوند بر اساس علم، معرفت، تقوا و عمل صالح».

امام حسین و دیگر معصومین (ع): طاعات و بندگی خداوند بر اساس ایمان به خدا، پیروی از حق و مبارزه با باطل.

فارابی: «سعادت در سایه هدایت و راهنمایی الهی».

غزالی: «سعادت در سایه معرفت به خدای تعالی».

خواجه نصیرالدین طوسی: «درک معقولات و تمییز قبیح از جمیل».

ملاصدرا: «شناخت حق، راه راست و رستاخیز و عمل بر اساس رهنمودهای مربوط».

امام خمینی (ره): «شکوفایی فطرت و حصول اخلاق کریمه».

مرتضی مطهری: «پرستش خداوند (ایمان به خدا و عمل به اوامر خداوند)».

محمدباقر صدر: «قرب الهی (اعمال آگاهانه با نیت خالص)».

منبع: سیاوش و سعید پور طهماسبی؛« رویکرداسلامی در بهرگیری از رسانه‌های پست مدرن در تربیت دینی»؛ فصلنامه پژوهش‌نامه تربیت تبلیغی، پیش شماره دوم، زمستان 1391.