تأثیر بازی رایانه‌ای بر دانش آموزان – پدیده‌ی جدید دانش بشری که تقریباً در همه ی شئون زندگی انسان راه یافته است. همچون دیگر ساخته‌های دست بشر دو رو دارد که یکروی آن استفاده صحیح در کارها و کمک به رشد و سعادت بشر است و روی دیگر آن استفاده غلط است که معمولاً جز در موارد علمی و شغلی از آن استفاده می‌شود. آنچه بیشتر کودکان و نوجوانان را شیفته خود می‌کند، بازی‌های رایانه‌ای است. پیشرفت کیفیتی این بازی‌ها به فاصله‌ی کوتاهی در ایران رواج یافته و بازار اسباب‌بازی و لوازم سمعی و بصری را به تسخیر خود درآورده است.
این بازی‌ها که دارای تصاویر دوبعدی است تا ۵۰ درصد با تصاویر واقعی انطباق دارد و همچنین دارای موسیقی متن هستند. چیزی که اخیراً بر تعداد طرفداران این بازی‌ها افزوده، قیمت مناسب آنها برای مصرف‌کننده است. علاوه بر این چون کودک و نوجوان خود اجرا کننده و در بطن بازی است و همراه با سایر شخصیّت‌های بازی درگیر ماجراهایی می‌شود که طراح بازی برای او تدارک دیده است، برای او بسیار جذاب است.این بازی‌ها با استفاده از تصاویر پرتحرک و صداهای مهیج، دنیایی از هیجان را به این انسان‌ها تشنه جنب‌وجوش ارزانی می‌کند و همین جذبه، روح و جسم آنان را مطیع خود می‌سازد و به عالمی از تخیلات می‌برد که خود را محور و قهرمان اصلی ماجرا می‌پندارند.
محاسن بازی‌های رایانه‌ای
- یادگیری را آسان و توجه بچه‌ها را جلب می‌کند.
- با رایانه هرچند بار که بخواهند، می‌توانند موضوعی را ببینند و مرور کنند.
- برنامه‌های بسیار متنوعی هستند که به کودکان امکان می‌دهد تا نقاشی‌ها یا داستان‌هایی را خلق کنند و یا بازی‌هایی هستند که کودکان را به تاریخ یا جغرافیا علاقه‌مند‌می کند.
- برنامه آموزشی به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌هایی را تمرین کنند.
- کودک بدون کثیف کردن لباس‌ها و اطراف می‌تواند به‌راحتی نقاشی بکشد و رنگ‌ها را عوض کند. مثلاً اگر از رنگ سبز لباس نقاشی‌اش خوشش نیامد آن را قرمز می‌کند، رنگ قرمز رضایت او را فراهم نکرد رنگ آبی و …
- مفاهیم و مبانی ریاضیات را با کمک شکل‌های کودکانه به کودک آموزش می‌دهد.
- به عقیده‌ی بعضی از پزشکان، بازی‌های رایانه‌ای به کودکان کمک می‌کند که به داروهای مسکن کمتر احتیاج پیدا کنند. بازی‌های رایانه‌ای بچه‌ها را وارد دنیایی می‌کند که کنترلش در دست آن‌هاست و به همین دلیل آنها از این بازی لذت می‌برند.
- باعث هماهنگی چشم و دست و پرورش عضلات ظریف کودک می‌شود.
- وسیله‌ی کمک‌آموزشی برای معلولین و پر کردن اوقات فراغت آنان است.
معایب بازی‌های رایانه
الف) آسیب‌های جسمانی
چشمان فرد به دلیل خیره شدن مداوم به صفحه‌ی نمایش رایانه، به‌شدت تحت‌فشار نور قرار می‌گیرد و دچار عوارض می‌گردد. مشاهدات نشان داده است که نوجوانان چنان غرق بازی می‌شوند که توجه نمی‌کنند تا چه حد ازلحاظ بینایی و ذهنی بر خود فشار می‌آورند. به دلیل اینکه کودک در یک وضعیت ثابت تا ساعت‌ها می‌نشیند، ستون فقرات و استخوان‌بندی او دچار مشکل می‌شود. همچنین احساس سوزش و سفت شدن گردن، کتف‌ها و مچ دست از دیگر عوارض کار نسبتاً ثابت و طولانی‌مدت با رایانه است. پوست فرد در معرض مداوم اشعه‌ای قرار می‌گیرد که از صفحه رایانه پخش می‌شود. ایجاد تهوع و سرگیجه خصوصاً در کودکان و نوجوانانی که زمینه صرع‌دارند، از دیگر عوارض بازی‌های رایانه‌ای است .
ب) آسیب‌های روانی – تربیتی
۱- تقویت حس پرخاشگری
مهم‌ترین مشخصه بازی‌های رایانه‌ای حالت جنگی اکثر آن‌هاست و اینکه فرد باید برای رسیدن به مرحله‌ی بعدی بازی با نیروهای به‌اصطلاح دشمن بجنگد، استمرار چنین بازی‌هایی کودک را پرخاشگر و ستیزه‌جو بار می‌آورد.
«خشونت» مهم‌ترین محرکه‌ای است که در طراحی جدیدترین و جذاب‌ترین بازی‌های کامپیوتری به حد افراط از آن استفاده می‌شود، چهره‌های معروف هالیوود که در فرهنگ ما انسان‌های ضد ارزش و غیراخلاقی هستند، در این بازی‌ها به‌صورت قهرمان‌های شکست‌ناپذیر جلوه‌نمایی می‌کنند.
۲- انزواطلبی
کودکانی که به‌طور مداوم با این بازی‌ها درگیرند، درون‌گرا می‌شوند، در جامعه منزوی و در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران ناتوان می‌گردند. روحیه‌ی انزواطلبی باعث می‌شود که کودک از گروه همسالان جدا شود که این خود سرآغازی برای بروز ناهنجاری‌های دیگراست.
مادری می‌گوید: فرزندم به بازی‌های رایانه‌ای معتاد شده است. او هرروز خود را به صفحه‌ی تلویزیون می‌رساند و از دنیای بیرون به‌کلی بی‌خبر است. حتی متوجه رفت‌وآمد میهمانان نمی‌شود و همیشه بعد از دست کشیدن از این برنامه با سردرد و کسالت مواجه می‌شود.
ج) تنبل شدن ذهن
در این بازی‌ها به دلیل اینکه کودک و نوجوان با ساختنی‌ها و برنامه‌های دیگران به بازی می‌پردازد و کمتر قدرت دخل و تصرف در آنها پیدا می‌کند. اعتمادبه‌نفس او در برابر ساختنی‌ها و پیشرفت دیگران متزلزل می‌شود.
د) تأثیر منفی در روابط خانوادگی
با توجه به اینکه زندگی در کشور ما نیز به‌طرف ماشینی شدن پیش می‌رود و در بعضی خانواده‌ها زن و مرد شاغل هستند و یا بعضی از مردان بیش از یک شغل دارند، خودبه‌خود روابط عاطفی و در کنار هم بودن خانواده کمتر شده، و عده زیادی از این وضع و وجود تلویزیون به‌عنوان جعبه‌ی جادویی که باعث سرد شدن روابط خانوادگی شده ناراضی هستند و حالا نیز جعبه‌ی جادویی دیگری یا جاذبه‌ی سحرآمیزتری به نام رایانه اضافه بر این وضعیت شده و مشکلات را دوچندان کرده است.
و) افت تحصیلی
به دلیل جاذبه‌ی مسحورکننده‌ای که این بازی‌ها دارد، بچه‌ها وقت و انرژی زیادی را صرف بازی با آن می‌کنند، حتی بعضی از کودکان صبح، زودتر از وقت معمول بیدار می‌شوند تا قبل از مدرسه کمی بازی کنند و وقت‌های تلف‌شده را هم بدین‌صورت جبران می‌کنند یکی از والدین اظهار می‌دارد که در سال گذشته پسرم بهترین نمرات را داشت امّا از وقتی‌که رایانه برایش خریده‌ایم روزی ۲ الی ۳ ساعت وقت خود را صرف بازی می‌کند و ازلحاظ تحصیلی افت پیداکرده است.
راهکارها
- اگر چنانچه قرار است از بازی‌های کامپیوتری استفاده کنید. بهتر است بازی‌های تصویری خلاق که کودکان باید به‌وسیله‌ی آنها، معماهایی را حل کنند، بیش از بازی‌های دیگر موردتوجه قرار دهید.
- بازی دسته‌جمعی کودکان، با ابزارهای تصویری کمتر مسئله‌ساز است. این اسباب‌بازی‌ها، زمانی مخرب خواهد بود که کودک به‌تنهایی برای ساعات طولانی، غرق بازی شود.
- والدین وقت بیشتری را به کودک و نوجوان خویش اختصاص بدهند. هرقدر وقت گذاری و ارتباط صحیح بین والدین و فرزندان بیشتر باشد. زمینه چنین بازی‌هایی کمتر فراهم می‌شود.
- بهتر است که والدین همراه فرزندان خود به کوهستان، باشگاه‌ها و میدان‌ها ورزشی بروند و به کارهای موردعلاقه آنها بپردازند تا انرژی عصبی و روانی آنان تخلیه‌شده و توجهشان از بازی‌های رایانه‌ای منحرف شود.
- به فرزندتان اجازه ندهید در فاصله‌ی نزدیکی از صفحه رایانه بنشیند.
- از رایانه‌های با صفحه کوچک استفاده کنید.
- نور صفحه تلویزیون را کم کنید.
- ضروری است بچه‌ها به‌طور مرتب بین دو نوبت بازی استراحت کنند.
- چشم‌ها باید مسلط به صفحه رایانه باشد.
- روشنایی اتاق به نحوی تنظیم شود که زنندگی نور به حداقل برسد.
- بهتر است والدین با کودکان صحبت کنند که فقط روزهای تعطیلی مجاز به استفاده از این بازی‌ها هستند.
- با استدلال و منطق آسیب‌هایی را که کامپیوتر به کودکان وارد می‌آورد، متذکر شوید.
جمع‌بندی
مخرب‌ترین بازی‌های تصویری بازی‌هایی هستند که تصاویر آنها به‌طور مکرر بر صفحه ظاهر می‌شوند و کودک باید به تمام تصاویری که از برابر چشم وی می‌گذرند شلیک کند. لذا توصیه می‌شود ازاین‌گونه بازی‌ها کمتر در دسترس کودک قرار گیرد.