هر كس ممكن است برداشت خاصی از مفهوم «نشاط» داشته باشد و متناسب با آن برای تحصیل و فراهم‌سازی مقدمات آن تلاش كند، امّا تعریفی كه با رویكرد دینی از «نشاط» سازگاری داشته باشد این است كه فرد در زندگی خود احساس رضایت و سعادتمندی داشته و از سلامت روانی برخوردار باشد. طبق این تعریف، سؤال درواقع برمیگردد به اینكه چه‌کار كنیم تا در زندگی، احساس رضایت و سعادتمندی داشته و سلامت روانی خود را حفظ كنیم.
عمدهترین عواملی كه نشاط انسان را در زندگی از وی سلب می‌كند و باعث اضطراب، افسردگی و انواع اختلالات روانی در فرد می‌شود. افتادن در دام غرایز، احساس پوچی و بیمعنایی و درماندگی در برابر حوادث و بحران‌های زندگی است. [1]
بنابراین نشاط خود را در زندگی باید در مسائلی جستجو كنیم كه بتوانید این عوامل بحرانزا را كنترل كند. به اعتقاد بسیاری از روان‌شناسان مهمترین عاملی كه می‌تواند عوامل بحرانزای زندگی را كنترل كند و زمینه نشاط و احساس عزت‌نفس را در انسان به وجود آورد چیزی جز مذهب و اعمال و رفتار مذهبی نیست. پس باید برای كسب نشاط بیشتر و مصونیت از اضطراب و افسردگی به‌سوی دین و مذهب روی‌آوریم و با یاد خدا و انجام اعمال و رفتار مذهبی به احساس نشاط بیشتر دست‌یابیم.
اسلام دین شادی و نشاط
چه دستورات فردی و چه دستورات اجتماعی اسلام همگی بر اساس رضایت، شادی، نشاط و تحرك است. دقت در این احكام، جدا از عنصر رضایت كه شادمانی همیشگی را تضمین می‌كند، نشان‌دهنده رفتارها و اعمال شادی‌بخش و نشاط‌آور است. اعیاد اسلامی مانند عید فطر، عید قربان، عید غدیر، رفتارها و اندیشه‌های شادمانه زیستن را القاء می‌كنند. با صحه گذاشتن اسلام بر عید نوروز و تأیید و تكمیل آن، نیز تأکید بر رفتارها و لحظه‌های شادی كردن برای انسان‌ها است.
دستورات اجتماعی اسلام برای خدمت به جامعه و خلق خدا، جدا از فلسفه بندگی و اطاعت، خدا موجب گسترش دوستی‌ها، محبت‌ها، و همدلی‌ها بین انسان‌ها می‌شود. وقتی انسان‌ها به همدیگر خدمت می‌كنند، جو محبت و رضایت و شادمانگی در جامعه حاكم می‌شود و افراد آن جامعه از لحظه‌لحظه زندگی خود در آن جامعه، لذت می‌برند.
مؤمن، شادترین انسان
از نظر اسلام و قرآن، مؤمن شادترین انسان است. چون هرگونه از سختی روزگار گلایه و شكوه و ناله نمی‌كند. دنیا را محل ماندن نمی‌داند، و یك توقفگاه موقت به‌حساب می‌آورد. سختی‌ها را تحمل می‌كند. و در انتظار وصال پروردگار، لحظه‌ها را بااحساس رضایت و شادمانی سیری می‌كند. و خداوند تبارک‌وتعالی نیز به خاطر این رضایت و شادمانگی مؤمن، عاشقانه او را دعوت به بهشت مخصوص خود می‌كند. و لحظه‌های شادمانگی را برای او رقم می‌زند؛ یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربك راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی[2]
توصیه‌هایی برای شاد زیستن
با یاد خدا به زندگی نشاط بدهید.
از نظر اسلام زندگی كه در آن یاد و ذكر خدا وجود نداشته باشد، هیچ لذّت و نشاطی ندارد. خداوند در قرآن كریم میفرماید: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنْكاً»[3] هر كس از یاد خداوند روی بگرداند، زندگی سخت و دشواری خواهد داشت. دوری از یاد خدا زندگی را دشوار و یاد خداوند زندگی را برای انسان با نشاط می‌سازد. این نشاط در زندگی ناشی از آرامش روانی است كه با یاد خدا حاصل می‌شود، خداوند میفرماید: «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[4] همانا با یاد خدا دلها آرامش می‌یابد. تبیین روان شناختی این مسئله آن است كه یاد و ذكر خدا فرد را از امیال و تكانش‌هایی كه برای او استرس و فشار روانی ایجاد می‌كند، باز می‌دارد و سبب می‌شود كه به‌جای توجه صِرف به لذتهای دنیوی به تقویت رابطه باخدا و تقرُّب به او توجه كند. بروز مشكلات برای چنین فردی وی را از هدف اصلی باز نمیدارد[5] و چون خود را در مسیر رشد و تكامل معنوی احساس می‌كند، از زندگی لذت میبرد؛ بنابراین یكی از راههای اصلی دستیابی به نشاط بیشتر در زندگی آن است كه همیشه و درهرحال به یاد خدا باشیم.
توكل به خدا
توكل به خدا، زیربنای یك زندگی شادمانه و توأم بااحساس سعادت و خوشبختی است. انسانی كه به خدا توكل می‌كند، باقدرت تمام در مقابل مشكلات می‌ایستد و هرگز احساس شكست و نگرانی نمی‌كند. اگر در كارها و برنامه‌های خود، توكل به خدا داشته باشیم، هم به موفقیت قابل‌توجهی دست می‌یابیم و هم طی كردن مسیرهای طولانی و سخت موفقیت، برای ما آسان و عملی می‌شود. انسان‌هایی كه به خدا توكل می‌كنند در انجام كارهای سخت و بزرگ،كمترین فشارها را احساس می‌كنند و در برابر تندباد حوادث مانند كوهی استوار و مقاوم هستند. توكل، كلید در توفیق الهی است. انسانی كه به خدا توكل می‌كند هر لحظه تحت عنایت و لطف بی‌كران خدا قرار می‌گیرد.
توسل به معصومین و اولیاء خدا را فراموش نكنیم
یكی دیگر از عوامل دستیابی به نشاط بیشتر در زندگی توسل به معصومین - علیه‌السلام - و اولیای خدا است.
به ارزش‌ها پایبند باشیم
پایبندی به ارزش‌ها و اعتقادات ثابت و تعریف‌شده به موفقیت انسان در زندگی كمك می‌كند و همچنین شادمانگی را پایدار می‌سازد. انسان بی‌اعتقاد و هرهری مذهب، با زندگی احساس بیگانگی می‌كند. و به‌طرف پوچی گرایش پیدا می‌كند. احساس پوچی، یكی از علل اساسی افسردگی‌ها و بی‌نشاطی انسان است. انسان بی‌اعتقاد، در هستی و خلقت، بی‌ریشه است، و احساس شادی واقعی نخواهد كرد. همان‌گونه كه انسان بی‌برنامه نمی‌تواند در كارها، موفق عمل كند، انسان بی‌اعتقاد و فاقد ارزش‌های متعالی نیز نمی‌تواند به‌طور مداوم از زندگی لذت برده و احساس خوشبختی نماید.
رضایت همیشگی از زندگی
رضایت از زندگی، یكی از عوامل شادمانه زیستن است. افرادی هستند كه دارای موفقیت، ثروت و امكانات زیادی هستند، ولی همواره از زندگی ناله می‌كنند. این افراد احساس شادمانگی نمی‌كنند. ولی افرادی هم هستند كه جزء فقیرترین مردم هستند و مشكلات زیادی در زندگی دارند، ولی شاد زندگی می‌كنند. چون از زندگی راضی هستند. پس، شادمانگی انسان صد در صد، وابسته به داشتن‌ها و یا نداشتن‌ها ، نیست، بلكه تنها وابسته به رضایت یا عدم رضایت از روند زندگی است. رضایت از زندگی و روند آن، شادمانگی را تضمین می‌كند. علت نارضایتی انسان از زندگی، انتظارات خودساخته، است هرکسی انتظاری از روند زندگی و سرنوشت خود دارد، ولی وقتی اتفاقات مطابق میل انسان، پیش نمی‌رود، احساس نارضایتی می‌كند؛ بنابراین، به‌جای این‌که از اتفاقات زندگی شكایت كنیم، سعی كنیم با استفاده از قلب و عقل خود به زیبایی زندگی كنیم و قوانین هستی را رعایت نمائیم. این را نیز بدانیم ناملایمات زندگی نمك یك زندگی مطلوب و شاد است و انسان عاقل از این سختی‌ها هم برای شیرین و شادمان كردن زندگی استفاده می‌كند.
امید و تصویری زیبا از آینده داشته باشید.
اگر انسان بتواند تصویرهای ذهنی خود را مدیریت كند و بجای تصاویر در هم و برهم، آشفته و منفی، تصاویری زیبا از آینده بسازد، احساسی شادمانه خواهد داشت. آنچه تاكنون در عرصه روانشناسی و تجارب زندگی، به اثبات رسیده است، این است كه: «آینده را تصاویر ذهنی انسان می‌سازند. یعنی انسان هر انتظار و تصویری از آینده داشته باشد، به‌نوعی همان انتظار و تصویر تحقق خواهد یافت. امید، زیباترین ویژگی یك خیال است. اگر می‌خواهیم از زندگی لذت ببریم، بایستی با امید زندگی كنیم. این امید (تصویر مثبت از آینده) است كه انسان را زنده نگه می‌دارد. بنابراین، باید تصویری زیبا از آینده بسازیم و همواره امیدوار باشیم و آینده را آن‌گونه كه دوست داریم مجسم نماییم. و باور كنیم كه روزبه‌روز، موفق‌تر، شادتر و خوشبخت‌تر می‌شویم.
هدفمند بودن در زندگی
هدفمندی نه‌تنها موفقیت انسان را تضمین می‌كند، بلكه موجب شادكامی انسان نیز می‌شود. انسان بی‌هدف، مانند فردی سرگردان در كویری سوزان است. هیچ‌وقت احساس آرامش و شادمانی نخواهد كرد.
بعضی‌ها هدفمندی و هدف‌یابی را مساوی آرزوهای بزرگ و بیشتر می‌دانند. ولی اكثراً اینها در زندگی موفق نمی‌شوند. بایستی آرزوها شفاف و مشخص و تعریف شده باشد. آرزوی بزرگ بسیار خوب است، ولی بایستی در درجه اول، بر اساس بزرگی آرزو، انرژی و توان لازم را مهیا كنیم و در درجه دوم، آن آرزو برای ما مشخص و شفاف باشد، كه در این صورت حتماً موفق خواهیم شد. تصمیم قطعی برای رسیدن به یك هدف بسیار زیبا و مقدس، نباید شادكامی انسان را از بین ببرد، چون انسان وظیفه‌ای جز عمل كردن ندارد. ما باید تلاش خود را برای رسیدن به بهترین اهداف انجام دهیم. اگر به آن اهداف برسیم، احساس شادمانی خواهیم كرد و اگر نرسیم غیر شاد خواهیم بود. بنابراین لازم است انسان در زندگی، اهداف مشخص و شفافی داشته باشد.
خوشبختی خود را باور كنید.
بزرگ‌ترین مشكل انسان‌های بی‌نشاط و افسرده و ناراضی این است كه نه خودشان را باور كرده‌اند و نه خوشبختی و شاد زیستن خود را. انسانی كه خود را باور كند، می‌تواند شاد زندگی كند. ما باید باور كنیم كه می‌توانیم خوشبخت بشویم و خوشبخت و شاد هستیم. چون ما خوشبخت و شاد آفریده‌شده‌ایم، باور كنیم كه زندگی زیبا و لذت‌بخش است. باور كنیم كه سرنوشت تابع اندیشه‌های زیبای ماست، باور كنیم كه خدا، عاشق ماست. و مهربان‌ترین است.
برنامه‌ریزی و نظم در زندگی را فراموش نكنیم.
نظم و انضباط و داشتن برنامه در زندگی انسان، شادمانگی او را حفظ می‌كند. انسان‌های منظم و دارای برنامه، بسیار موفق‌تر و شادتر هستند. اهمیت نظم آن‌قدر زیاد است كه امام علی ـ علیه السّلام ـ به فرزندان خود می‌‌فرمایند: شما را به دو چیز توصیه می‌كنم، اول تقوای الهی، دوم ، نظم در كارها. امروزه در دانش مدیریت، به برنامه‌ریزی تأكید جدی می‌شود و هیچ فعالیتی بدون برنامه‌ریزی و عمل به آن برنامه، نتیجه‌ای مثبت نخواهد داشت. انسان‌هایی كه با برنامه عمل كنند، هم موفقیت و پیروزی را در آغوش خواهند كشید و هم زندگی شادمانه خواهند داشت.
با تشریفات زائد و غلط خود را به‌زحمت نیندازید.
راحت بودن در زندگی، موجب شادمانگی است. انسان‌ها هر چه خود را با آداب‌ورسوم و تشریفات زائد و غلط به‌زحمت و عذاب می‌اندازند، همان‌قدر از شادمانگی دور می‌شوند. خیلی از افراد. زندگی ساده، زیبا و راحت را، بسیار مشكل، بغرنج و سخت می‌كنند. سنت‌ها و آداب اگر در مسیر فطرت پاك الهی انسان باشند، بسیار نیز عزیز و قابل‌احترام هستند، ولی تشریفات زائد و غلط اصلاً قابل‌قبول نیستند. هر چه زندگی پیچیده‌تر و تشریفات بیشتر می‌شود. تنش‌ها و فشارهای روحی شدت می‌یابد. بنابراین، اگر زندگی شادمانه‌ای می‌خواهیم، باید تشریفات زائد را كنار گذاشته و خیلی راحت و خودمانی زندگی كنیم.
صداقت و راستی
صداقت، مانند آب زلالی است كه چمنزار زندگی شادمانه را سیراب می‌كند، و گل‌های خوشبختی و لذت را شكوفا می‌سازد. انسان‌های صادق، لحظه‌های شادمانه‌ای را تجربه می‌كنند و از لحظه‌لحظه زندگی لذت می‌برند. انتخاب صداقت، به معنی انتخاب «شادمانگی» است. یكی از زیباترین پیام‌های دین زیبای اسلام، صداقت است. انسان صادق، از همه گرفتاری‌ها و مشكلات نجات پیدا خواهد كرد. ریا، نفاق، دوروئی و تظاهر شایسته مقام الهی انسان نیست. و مطمئناً انسان را رسوا می‌سازد.
اگر انسان حتی در مقام دشمنان خود صادقانه رفتار نماید، به نفعش تمام خواهد شد، انسان صادق، قابل‌اعتماد است. بنابراین اگر در همه اعمال و زندگی خود، صداقت را پیشه كنیم همواره زندگی شادمانه‌ای خواهیم داشت و همچنین مورد احترام همه انسان‌ها خواهیم بود.
پرهیز از بیكاری
بیكاری، یكی از مشكلات عمده جوامع بشری است كه امنیت شهرها و كشورها را تهدید می‌كند. بنابراین همه نهادها و سازمان‌های دولتی باید مشكل بیكاری را حل كنند. فعال و مشغول بودن یكی از راههای شاد زیستن است. و از نظر امام علی ـ علیه السّلام ـ بهترین تفریح، كار است. هم بایستی وقت خود را با فعالیت و مشغولیت معنی‌دار و مفید پرکنیم و هم كمك كنیم دیگران از بیكاری، نجات پیدا كنند تا جامعه‌ای شاد و فعال داشته باشیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد كه انسان‌های فعال و مشغول، بسیار سالم‌تر و شادتر هستند.
داوری مثبت داشته باشید.
داوری مثبت و زیبا، یكی از بهترین راههای شادمانه زیستن است. اگر انسان یاد بگیرد كه مثبت داوری كند. و از داوری‌ها و پیش‌داوری‌های منفی و بدبینانه و خودخواهانه پرهیز نماید، عصبانی نخواهد شد، حرص نخواهد خورد. بلكه در همه موقعیت‌ها، احساس شادمانگی خواهد كرد و با همه انسان‌ها شادمانه خواهد زیست ن: 632 م .
هر كاری در جای خود نیكوست.
اگر جای تفریح با عبادت عوض شود یا بالعكس و یا جای درس با خواب تغییر كند و یا شوخی و خنده را با ذكر و دعا جابجا كنیم و ... چه اتفاقی در زندگی می‌افتد؟ آری لذت واقعی زندگی در مدیریت کارآمد ماست كه بتوانیم همه خوبی‌ها، وظایف و برنامه‌ها را اولاً: كامل و با هم و ثانیاً: هر كدام را به‌جای خود و به‌موقع انجام دهیم. در این صورت است كه بهترین مصداق نشاط و معنویت را ایجاد می‌نماییم.
منبع: سایت اندیشه قم
------------------------------------------
پی‌نوشت‌ها
[1] محمود میر نسب، بررسی رابطه توكل به خدا... با اضطراب و افسردگی، پایان‌نامه كارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 1379، ص 57ـ20.
[2] سوره فجر، آیه 27 الی‌آخر
[3] طه، 124
[4] رعد، 28
[5] امان‌الله خلجی موحّد، روان‌درمانی با كلام آسمانی، شهر اندیشه، چاپ اول، 1379، فصل اول و سوم. مركز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگي حوزه علميه